Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Μια άλλη ματιά στον Στάλιν

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας* //

Οι αντε­πα­να­στα­τι­κές ανα­τρο­πές των σοσια­λι­στι­κών καθε­στώ­των στην ΕΣΣΔ και στην Ευρώ­πη (1989–1991) επα­νέ­φε­ραν στο προ­σκή­νιο, με μεγα­λύ­τε­ρη έντα­ση, μια προ­σπά­θεια κατα­συ­κο­φά­ντη­σης των κομ­μου­νι­στι­κών ιδε­ών και της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία, παρά τους πανη­γυ­ρι­σμούς της για ορι­στι­κή επι­κρά­τη­ση του καπι­τα­λι­σμού (βλέ­πε «Το τέλος της ιστο­ρί­ας» του Φρ. Φου­κου­γιά­μα), δεν έπα­ψε να στο­χεύ­ει στη δυσφή­μι­ση της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης και όσων πρω­τα­γω­νί­στη­σαν σε αυτήν. Το φάντα­σμα άλλω­στε του σοσια­λι­σμού-κομ­μου­νι­σμού δεν στα­μά­τη­σε ποτέ να πλα­νά­ται πάνω από τον αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κό κόσμο, παρά την αντε­πα­να­στα­τι­κή θύελ­λα των αρχών του ’90 σε ΕΣΣΔ και ανα­το­λι­κή Ευρώπη.

Ένα πρό­σω­πο που απο­τέ­λε­σε και απο­τε­λεί, όσο λίγες ιστο­ρι­κές φιγού­ρες της σύγ­χρο­νης ιστο­ρί­ας, στό­χο των δηλη­τη­ριω­δών βελών της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας και λασπο­λο­γί­ας είναι ο Ιωσήφ Στά­λιν. Ο Στά­λιν υπήρ­ξε η ενσάρ­κω­ση του «κακού» για μια ευρεία γκά­μα εχθρών της μαρ­ξι­στι­κής-λενι­νι­στι­κής θεω­ρί­ας – από τους τρο­τσκι­στές και τους ναζί μέχρι τους θεω­ρη­τι­κούς του ιμπε­ρια­λι­σμού (Μπρε­ζίν­σκι, Κίσιν­γκερ κλπ) και από τον χρου­στσω­φι­κό ρεβι­ζιο­νι­σμό και τα ευρω­κομ­μου­νι­στι­κά ρεύ­μα­τα μέχρι τον Γκορ­μπα­τσόφ. Η καθο­ρι­στι­κή στρο­φή στη γραμ­μή του ΚΚΣΕ που έγι­νε με τις εκτι­μή­σεις και απο­φά­σεις του 20ου Συνε­δρί­ου του το 1956, απο­κρυ­σταλ­λώ­θη­κε και στη δια­μόρ­φω­ση μιας άκρι­της, σχε­δόν από­λυ­της απόρ­ρι­ψης της προ­σω­πι­κό­τη­τας του Στά­λιν και της περιό­δου του. Έκτο­τε, η μαύ­ρη προ­πα­γάν­δα του «αντι­στα­λι­νι­σμού» έχει απο­δώ­σει στο Στά­λιν κάθε λογής έγκλη­μα, επι­χει­ρώ­ντας με αντε­πι­στη­μο­νι­κό τρό­πο να αμαυ­ρώ­σει όχι μόνο την προ­σω­πι­κό­τη­τα του κομ­μου­νι­στή ηγέ­τη αλλά μαζί της και μια ολό­κλη­ρη περί­ο­δο  κατα­κτή­σε­ων για το διε­θνές εργα­τι­κό κίνη­μα με απο­κο­ρύ­φω­μα το θρί­αμ­βο της Αντι­φα­σι­στι­κής Νίκης των λαών και την συμ­βο­λή της ΕΣΣΔ σε αυτήν.

stalin25bΜια προ­σπά­θεια να αντι­κρου­στεί η κατα­συ­κο­φά­ντη­ση του Στά­λιν απο­τε­λεί το βιβλίο «Μια άλλη ματιά στον Στά­λιν» (Un autre regard sur Staline) του βέλ­γου κομ­μου­νι­στή Λού­ντο Μάρ­τενς. Το βιβλίο πρω­το­εκ­δό­θη­κε στο Βέλ­γιο το 1994, ενώ στην Ελλά­δα κυκλο­φό­ρη­σε το 1997 από την «Σύγ­χρο­νη Επο­χή». Το βιβλίο αυτό – παρά τις όποιες ιδε­ο­λο­γι­κές δια­φο­ρές μπο­ρεί να έχει κάποιος με τον συγ­γρα­φέα του – απο­τε­λεί ένα εγχεί­ρη­μα να καταρ­ρι­φθούν στε­ρε­ό­τυ­πα και προ­κα­τα­λή­ψεις δεκα­ε­τιών ανα­φο­ρι­κά με τον Στά­λιν και την περί­ο­δο της ηγε­σί­ας του.

Στο προ­λο­γι­κό του σημεί­ω­μα για την ελλη­νι­κή έκδο­ση ο Θανά­σης Παπα­ρή­γας μετα­ξύ άλλων γρά­φει: «Κατ’ αρχην, είναι ένα βιβλίο που αξί­ζει να δια­βα­στεί. Μέσα στο βιβλίο αυτό υπάρ­χει κάτι που δύσκο­λο το συνα­ντά κανείς στην επο­χή μας: Μια σει­ρά ιστο­ρι­κά στοι­χεία, εντε­λώς αναμ­φι­σβή­τη­τα, χωρίς τα οποία είναι να απο­ρεί κανείς πως μπο­ρεί να σχη­μα­τι­στεί άπο­ψη για το θέμα που το βιβλίο αφο­ρά». Πράγ­μα­τι, μέσα σε πυκνο­γραμ­μέ­νες 400 σελί­δες, ο συγ­γρα­φέ­ας παρα­θέ­τει ενδια­φέ­ρο­ντα στοι­χεία για μια σει­ρά ζητή­μα­τα που απο­τέ­λε­σαν τους πυλώ­νες της αντι­στα­λι­νι­κής προ­πα­γάν­δας: από την κολ­λε­κτι­βο­ποί­η­ση και τον «ουκρα­νι­κό λιμό» μέχρι τις «στα­λι­νι­κές εκκα­θα­ρί­σεις» και το σύμ­φω­νο μη επί­θε­σης Ρίμπερ­τροπ-Μολό­τωφ. Σημα­ντι­κό είναι το γεγο­νός ότι ο Μάρ­τενς χρη­σι­μο­ποιεί στο βιβλίο πλη­θώ­ρα στοι­χεί­ων από δυτι­κές πηγές (οι οποί­ες κάθε άλλο παρά φιλο­κομ­μου­νι­στι­κές ή φιλο­σο­βιε­τι­κές θεω­ρού­νται) καθώς και στα­τι­στι­κά στοι­χεία τα οποία είναι αδύ­να­το να αμφισβητηθούν.

Ο λεγό­με­νος «ουκρα­νι­κός λιμός»

Για τον περί­φη­μο «ουκρα­νι­κό λιμό» και την ιμπε­ρια­λι­στι­κή, αντι­σο­βιε­τι­κή προ­πα­γάν­δα, ο συγ­γρα­φέ­ας πιά­νει το νήμα απ’ τις ανυ­πό­στα­τες δια­δό­σεις των Ναζί οι οποί­ες, τα επό­με­να χρό­νια, χρη­σι­μο­ποιού­νται στις αντι­κομ­μου­νι­στι­κές σταυ­ρο­φο­ρί­ες των ΗΠΑ (σελ.149–174). Για παρά­δειγ­μα, ο Μάρ­τενς ανα­φέ­ρει λεπτο­με­ρώς πως ένα προ­πα­γαν­δι­στι­κό βιβλίο ενός γερ­μα­νού δόκτω­ρα (Έβαλτ Άμε­ντε) που εκδό­θη­κε το 1935 και έχει ως πηγές το γερ­μα­νι­κό ναζι­στι­κό τύπο και διη­γή­σεις ουκρα­νών φασι­στών της επο­χής, επα­νεκ­δί­δε­ται το 1984 – εν μέσω προ­ε­δρί­ας Ρίγκαν – από τον καθη­γη­τή του Χάρ­βαρντ Τζέιμς Μέις. Οι ψεύ­τι­κες δια­δό­σεις για τον «ουκρα­νι­κό λιμό» ακο­λου­θούν μια περί­ερ­γη πορεία η οποία, σύμ­φω­να με την ανά­λυ­ση του Λ.Μάρτενς – εμπλέ­κουν τόσο το ναζι­στι­κό καθε­στώς του Χίτλερ όσο και το μεγά­λο κεφά­λαιο στις ΗΠΑ. Γρά­φει, μετα­ξύ άλλων, για τις σχέ­σεις των Ναζί με τους αμε­ρι­κα­νούς βαρώ­νους του Τύπου της δεκα­ε­τία του ’30:

stalin25c«Ο πολυ­ε­κα­τομ­μυ­ριού­χος Ουί­λιαμ Ράντολφ Χερστ είχε συνα­ντή­σει τον Χίτλερ στα τέλη του καλο­και­ριού του 1934 για να κλεί­σει μαζί του μια συμ­φω­νία που προ­έ­βλε­πε ότι η Γερ­μα­νία θα αγό­ρα­ζε στο εξής τις διε­θνείς ειδή­σεις της από την International News Service, μια εται­ρία που ανή­κε στον Χερστ. Την επο­χή εκεί­νη, ο ναζι­στι­κός τύπος είχε ήδη ξεκι­νή­σει μια προ­πα­γαν­δι­στι­κή εκστρα­τεία για το «λιμό στην Ουκρα­νία». Ο Χερστ θα συνει­σφέ­ρει στο έργο αυτό χάρη στη φαντα­σία του μεγά­λου εξε­ρευ­νη­τή του, του κυρί­ου Ουό­κερ» (σελ.151). Σε άρθρα-υπο­τι­θέ­με­να επι­τό­πια ρεπορ­τάζ- του Τόμας Ουό­κερ, που δημο­σιεύ­θη­καν στην εφη­με­ρί­δα Chicago American το Φλε­βά­ρη του ’35, βασί­ζο­νται πολ­λές απ’ τις μετέ­πει­τα προ­πα­γαν­δι­στι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες σχε­τι­κά με τον «ουκρα­νι­κό λιμό». Μόνο που, όπως απο­δει­κνύ­ει το βιβλίο, ο Ουό­κερ όχι μόνο είχε στή­σει ένα κάλ­πι­κο ρεπορ­τάζ με ψεύ­τι­κες φωτο­γρα­φί­ες και παρα­ποι­η­μέ­να στοι­χεία, αλλά επι­προ­σθέ­τως δεν είχε πατή­σει ποτέ το πόδι του στην Ουκρανία.

Η παρα­ποί­η­ση στοι­χεί­ων και ντο­κου­μέ­ντων είναι, όπως απο­δει­κνύ­ει στο βιβλίο του ο Μάρ­τενς, βασι­κό συστα­τι­κό της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής, αντι­στα­λι­νι­κής προ­πα­γάν­δας. Για παρά­δειγ­μα, το βιβλίο «Εγκλη­μα­τι­κές πρά­ξεις του Κρεμ­λί­νου» που εκδό­θη­κε στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 1950 από ουκρα­νούς φασί­στες που μετα­νά­στευ­σαν στις ΗΠΑ, περιέ­χει σει­ρά πλα­στών φωτο­γρα­φιών τις οποί­ες παρου­σιά­ζει ως «ντο­κου­μέ­ντα».

Ο Μάρ­τενς μας δίνει ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα: «Στην σελί­δα 155 του παρα­πά­νω έργου υπάρ­χει μια φωτο­γρα­φία τεσ­σά­ρων στρα­τιω­τών και ενός αξιω­μα­τι­κού που μόλις έχουν εκτε­λέ­σει κάποιους ανθρώ­πους. Τίτλος: «Η εκτέ­λε­ση των κου­λά­κων». Λεπτο­μέ­ρεια: οι στρα­τιώ­τες φορούν τη στο­λή του τσα­ρι­κού στρα­τού! Έτσι, μας δεί­χνουν τσα­ρι­κές εκτε­λέ­σεις ως απο­δει­κτι­κά στοι­χεία των «εγκλη­μά­των του Στά­λιν»». Στη δημιουρ­γία του αντι­στα­λι­νι­κού  πονή­μα­τος είχαν συνει­σφέ­ρει, μετα­ξύ άλλων, άνθρω­ποι όπως ο Αλε­ξά­ντρ Χάι-Χολόφ­κο, δια­τε­λέ­σας υπουρ­γός προ­πα­γάν­δας στην κυβέρ­νη­ση των ουκρα­νών εθνι­κι­στών του φασί­στα Στε­πάν Μπα­ντέ­ρα, ο γνω­στός βρε­τα­νός θεω­ρη­τι­κός του αντι­κομ­μου­νι­σμού Ρόμπερτ Κόν­κου­εστ και ο Ανα­τόλ Μπι­λο­στερ­κίφ­σκι, πρώ­ην αξιω­μα­τι­κός της ναζι­στι­κής αστυ­νο­μί­ας στη Μπί­λα Τσέρκβα.

Οι δίκες της Μόσχας και ο ρόλος του Τρότσκι

Στα Κεφά­λαια 7 και 8 του βιβλί­ου (σελ. 187–304) ο Μάρ­τενς μπαί­νει σε μια ανα­λυ­τι­κό­τα­τη περι­γρα­φή της περιό­δου της λεγό­με­νης «μεγά­λης εκκα­θά­ρι­σης» — της αντι­με­τώ­πι­σης των αντε­πα­να­στα­τι­κών στοι­χεί­ων του ΠΚΚ-(μπ) από τον Στά­λιν. Οι επο­νο­μα­ζό­με­νες «δίκες της Μόσχας» απο­τέ­λε­σαν ιστο­ρι­κά αφορ­μή αντι­στα­λι­νι­κών μυθευ­μά­των. Το βιβλίο φωτί­ζει το ρόλο της “εσω­κομ­μα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης” στο ΠΚΚ-(μπ), την πάλη κατά του οπορ­του­νι­σμού σε μια ιδιαί­τε­ρα δύσκο­λη περί­ο­δο για την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση καθώς και τον αντε­πα­να­στα­τι­κό χαρα­κτή­ρα της κλί­κας των Ζινό­βιεφ-Κάμε­νεφ-Σμιρ­νόφ. Ενά­ντια στα μυθεύ­μα­τα τρο­τσκι­στών και ιστο­ρι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας, ο Μάρ­τενς παρου­σιά­ζει στοι­χεία που συν­θέ­τουν το παζλ μιας προ­σχε­δια­σμέ­νης συνω­μο­σί­ας εντός του Κόμ­μα­τος: μιας συνο­μω­σί­ας «που απέ­βλε­πε στην ανα­τρο­πή της μπολ­σε­βί­κι­κης ηγε­σί­ας και στην ανά­λη­ψη της εξου­σί­ας από ένα συμ­φερ­τό οπορ­του­νι­στών που δεν ήταν παρά υπο­πό­δια των παλιών εκμε­ταλ­λευ­τριών τάξε­ων».

Στο πλαί­σιο αυτό απο­δο­μεί­ται η τρο­τσκι­στι­κή αντε­πα­νά­στα­ση και ο ρόλος της στην προ­σπά­θεια απο­στα­θε­ρο­ποί­η­σης του πρώ­του σοσια­λι­στι­κού κρά­τους. Γρά­φει, μετα­ξύ άλλων, ο Μάρ­τενς: «Πράγ­μα­τι, το 1936, για κάθε άτο­μο που ανέ­λυε με ενάρ­γεις την ταξι­κή πάλη σε διε­θνή κλί­μα­κα ήταν προ­φα­νές ότι ο Τρό­τσκι είχε ξεπέ­σει στο σημείο να έχει κατα­ντή­σει παι­χνί­δι στα χέρια των κάθε είδους αντι­κομ­μου­νι­στι­κών δυνά­με­ων. Δια­κα­τε­χό­με­νος από αλα­ζο­νεία, ανέ­λα­βε έναν όλο και πιο μεγα­λό­πρε­πο ιστο­ρι­κό και πλα­νη­τι­κό ρόλο, στο μέτρο που η κλί­κα που τον περι­στοί­χι­ζε γινό­ταν ολο και πιο ασή­μα­ντη. Με όλες του τις δυνά­μεις επι­δί­ω­κε ένα μόνο σκο­πό: την κατά­λυ­ση του κόμ­μα­τος των μπολ­σε­βί­κων, που θα επέ­τρε­πε σ’ αυτόν και την κλί­κα του να ανα­λά­βουν την εξου­σία» (σελ. 205).

Ο συγ­γρα­φέ­ας περι­λαμ­βά­νει μια σει­ρά από γρα­πτά του ίδιου του Τρό­τσκι απο τα οποία προ­κύ­πτει: 1. η απρο­κά­λυ­πτη πολε­μι­κή του Τρό­τσκι απέ­να­ντι στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και το διε­θνές κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα, 2. η αντι­φα­τι­κό­τη­τα της θεω­ρί­ας του για το θέμα της οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού σε μια μόνο χώρα, 3. η έμμε­ση προ­ώ­θη­ση εκ μέρους του της ατο­μι­κής τρο­μο­κρα­τί­ας και των συνο­μω­σιών ενά­ντια στην σοβιε­τι­κή ηγε­σία, 4. ο ρόλος του τις παρα­μο­νές του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου (σελ.291–307) όταν καλού­σε τον Κόκ­κι­νο Στρα­τό σε πρα­ξι­κό­πη­μα λίγο πριν την επί­θε­ση των χιτλε­ρι­κών στρατευμάτων.

Στην αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία, η περί­ο­δος των «εκκα­θα­ρί­σε­ων» στο ΠΚΚ και οι δίκες της Μόσχας παρου­σιά­ζο­νται συνή­θως ως «όργιο στα­λι­νι­κών διώ­ξε­ων» και «στη­μέ­νων δικα­στη­ρί­ων». Στο βιβλιο του Μάρ­τενς τα αδιά­ψευ­στα ιστο­ρι­κά στοι­χεία και η ενδε­λε­χής έρευ­να αρχεια­κού υλι­κού που αφο­ρά την επο­χή εκεί­νη μαρ­τυ­ρούν πως η τότε σοβιε­τι­κή ηγε­σία είχε βάσι­μους λόγους να προ­στα­τεύ­σει τόσο το Κόμ­μα των μπολ­σε­βί­κων όσο και την ίδια την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση από τις συνο­μω­σί­ες αντε­πα­να­στα­τι­κών-αντι­κομ­μα­τι­κών στοιχείων.

Ο ίδιος ο Νικο­λάι Μπου­χά­ριν, κορυ­φαίο στέ­λε­χος του ΠΚΚ που δικά­στη­κε εκτε­λέ­σθη­κε το 1938, είπε προς το τέλος της απο­λο­γί­ας του τα εξής (σελ.250):

«Εδώ υπάρ­χει μια μύχια ήττα των αντε­πα­να­στα­τι­κών δυνά­με­ων. Και πρέ­πει να είσαι Τρό­τσκι για να μην κατα­θέ­τεις τα όπλα. Καθή­κον μου είναι να δεί­ξω εδώ ότι, μέσα στα πλαί­σια των δυνά­με­ων που δια­μόρ­φω­σαν την αντε­πα­να­στα­τι­κή τακτι­κή, ο Τρό­τσκι ήταν η βασι­κή κινη­τή­ρια μηχα­νή του κινή­μα­τος. Και οι βίαιες θέσεις- η τρο­μο­κρα­τία, η κατα­σκο­πεία, ο δια­με­λι­σμός της ΕΣΣΔ, η δολιο­φθο­ρά- προ­έρ­χο­νταν κατα κύριο λόγο από αυτήν την πηγή. Μπο­ρώ να υπο­θέ­σω εκ των προ­τέ­ρων ότι ο Τρό­τσκι και οι άλλοι συνερ­γοί μου στα εγκλή­μα­τα αυτά, καθώς και η Β’ Διε­θνής […] θα θελή­σουν να μας υπε­ρα­σπι­στούν, κυρί­ως εμέ­να. Απο­ποιού­μαι την υπε­ρά­σπι­ση αυτή, αφού στέ­κο­μαι γονα­τι­στός μπρο­στά στη χώρα, μπρο­στά στο Κόμ­μα, μπρο­στά σε ολό­κλη­ρο το λαό».

Από την πλευ­ρά του, ο αμε­ρι­κα­νός πρέ­σβης στη Μόσχα Τζό­ζεφ Ντέι­βις, σημεί­ω­νε τον Ιού­λη του 1937: «Τα πιο σοβα­ρά πνεύ­μα­τα δεί­χνουν τα πιστεύ­ουν ότι κατα πάσα πιθα­νό­τη­τα βρι­σκό­ταν σε εξέ­λι­ξη μια συνω­μο­σία με στό­χο ένα στρα­τιω­τι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα, μια συνο­μω­σία που στρε­φό­ταν όχι τόσο ενα­ντί­ον του  Στά­λιν προ­σω­πι­κά όσο κατά του διοι­κη­τι­κού συστή­μα­τος και του Κόμ­μα­τος, και που ο Στά­λιν τσά­κι­σε με την ετοι­μό­τη­τα του, την τόλ­μη του και τη συνη­θι­σμέ­νη του δύνα­μη». Πέραν του πρέ­σβη Ντέι­βις, στο βιβλίο περι­λαμ­βά­νο­νται απο­σπά­σμα­τα από το έργο Origins of the Great Purges του αμε­ρι­κα­νού καθη­γη­τή ιστο­ρί­ας Τζ. Αρτς Γκέ­τι (J.Arch Getty). Ένα απο αυτά ανα­φέ­ρει για τις «στα­λι­νι­κές εκκα­θα­ρί­σεις» (σελ.287):

«Το αρχεια­κό υλι­κό δεί­χνει ότι η «εζόφ­στσι­να» (η “Μεγά­λη Εκκα­θά­ρι­ση”), πρέ­πει να επα­νε­κτι­μη­θεί. Δεν ήταν το απο­τέ­λε­σμα μιας απο­λι­θω­μέ­νης γρα­φειο­κρα­τί­ας που εξά­λει­φε αντι­φρο­νού­ντες και εξό­ντω­νε ριζο­σπά­στες βετε­ρά­νους επα­να­στά­τες. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, είναι πιθα­νό οι εκκα­θα­ρί­σεις να ήταν ακρι­βώς το αντί­θε­το. Δεν είναι ασύμ­βα­το με τα δια­θέ­σι­μα στοι­χεία να προ­βλη­θεί το επι­χεί­ρη­μα ότι οι εκκα­θα­ρί­σεις ήταν μια ριζι­κή, ακό­μα και υστε­ρι­κή, αντί­δρα­ση κατά της γραφειοκρατίας».

Κόν­κου­εστ, Σολ­ζε­νί­τσιν και Σια

stalin25dΤα στοι­χεία που παρα­θέ­τει ο Μάρ­τενς, στα οποία περι­λαμ­βά­νε­ται πλη­θώ­ρα μη σοβιε­τι­κών, δυτι­κών πηγών, καταρ­ρί­πτουν μια σει­ρά αντι­κομ­μου­νι­στι­κών μύθων και συκο­φα­ντιών απέ­να­ντι στον Στά­λιν και την ΕΣΣΔ. Πηγές της αντι­σο­βιε­τι­κής μυθο­πλα­σί­ας και ιστο­ρι­κής δια­στρέ­βλω­σης υπηρ­ξαν, μετα­ξύ άλλων, τα γρα­πτά προ­σώ­πων όπως ο αμε­ρι­κα­νο­βρε­τα­νός ιστο­ρι­κός (και πρά­κτο­ρας των βρε­τα­νι­κών μυστι­κών υπη­ρε­σιών) Ρόμπερτ Κόν­κου­εστ και ο αντι­δρα­στι­κός ρώσος συγ­γρα­φέ­ας Αλε­ξά­ντρ Σολ­ζε­νί­τσιν. Τόσο οι ακα­δη­μαϊ­κές μελέ­τες του Κόν­κου­εστ όσο και τα βιβλία-«μαρτυρίες» του Σολ­ζε­νί­τσιν απο­τέ­λε­σαν για δεκα­ε­τί­ες «ευαγ­γέ­λια» της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής, αντι­σο­βιε­τι­κής προ­πα­γάν­δας. Να θυμή­σου­με σε αυτό το σημείο ότι ο Σολ­ζε­νί­τσιν απέ­κτη­σε ιδιαί­τε­ρη φήμη στη Δύση κυρί­ως λόγω των ημιαυ­το­βιο­γρα­φι­κών μυθι­στο­ρη­μά­των του «Αρχι­πέ­λα­γος Γκου­λαγκ» και «Μια ημέ­ρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς».

Στο βιβλίο «Μια άλλη ματιά στον Στά­λιν» ο Μάρ­τενς δίνει βάρος περισ­σό­τε­ρο στην απο­δό­μη­ση των δήθεν έγκυ­ρων ιστο­ρι­κών μελε­τών του Κόν­κου­εστ, ενώ αφιε­ρώ­νει τρεις σελί­δες για τον Σολ­ζε­νί­τσιν. Για τον – κατα­δι­κα­σμέ­νο  για φιλο­να­ζι­στι­κή προ­πα­γάν­δα το 1946 – Σολ­ζε­νί­τσιν ο Μάρ­τενς γρά­φει: «Ο άνθρω­πος αυτός έγι­νε η επί­ση­μη φωνή του 5% των τσα­ρι­κών, των αστών, των κερ­δο­σκό­πων, των κου­λά­κων, των προ­α­γω­γών, των μαφιό­ζων και των βλα­σο­φι­κών που δίκαια διώ­χτη­καν από την σοσια­λι­στι­κή εξου­σία […] Οφεί­λου­με να ευχα­ρι­στή­σου­με τον Σολ­ζε­νί­τσιν: ο άνθρω­πος που θα ενσάρ­κω­νε κατά τον καλύ­τε­ρο τρό­πο τα «εκα­τομ­μύ­ρια θύμα­τα του στα­λι­νι­σμού» είναι συνερ­γά­της των ναζί!» (σελ.264, 266).

Ενώ, όμως, ο Σολ­ζε­νί­τσιν υπήρ­ξε ένας δια­πρε­πής ακρο­δε­ξιός μυθι­στο­ριο­γρά­φος του αντι­στα­λι­νι­σμού, ο Ρόμπερτ Κόν­κου­εστ (1917–2015) ήταν ο πρω­τα­θλη­τής του ακα­δη­μαϊ­κού αντι­κομ­μου­νι­σμού. Ανα­φε­ρό­με­νος στο ζήτη­μα της κολ­λε­κτι­βο­ποί­η­σης και του «ουκρα­νι­κού λιμού», ο Μάρ­τενς μας απο­κα­λύ­πτει πως μια σει­ρά πηγών του έγκρι­του ιστο­ρι­κού Κόν­κου­εστ υπήρ­ξαν οι μαρ­τυ­ρί­ες των ουκρα­νών ναζί της επο­χής! (σελ.166–167). Οι λαθρο­χει­ρί­ες του Κόν­κου­εστ, με τις οποί­ες πλαι­σιώ­νει τις εμβρι­θείς ακα­δη­μαϊ­κές του μελέ­τες, απο­τε­λούν ένα κρά­μα ανώ­νυ­μων, ανε­πι­βε­βαί­ω­των μαρ­τυ­ριών ουκρα­νών φιλο­να­ζί, παρα­χα­ραγ­μέ­νων ντο­κου­μέ­ντων και αντι­κομ­μου­νι­στι­κής παρα­πλη­ρο­φό­ρη­σης. Να ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό από­σπα­σμα του βιβλί­ου που δεί­χνει, αν μη τι άλλο, το ρόλο του Κόνκουεστ:

«Το Γενά­ρη του 1978, ο Ντέι­βιντ Λέι δημί­ευ­σε ένα άρθρο στην Guardian του Λον­δί­νου, στο οποίο απο­κά­λυ­πτε ότι ο Ρόμπερτ Κόν­κου­εστ είχε εργα­στεί στην υπη­ρε­σία παρα­πλη­ρο­φό­ρη­σης, επί­ση­μα ονο­μα­ζό­με­νη Information Research Department (IRD) των αγγλι­κών μυστι­κών υπη­ρε­σιών. Στις αγγλι­κές πρε­σβεί­ες, ο υπεύ­θυ­νος του IRD έχει ως καθή­κον να δια­θέ­τει στους δημο­σιο­γρά­φους και στα δημό­σια πρό­σω­πα «παρα­ποι­η­μέ­νο» υλι­κό. […] Με πρό­τα­ση του IRD, ο Κόν­κου­εστ γρά­φει ένα βιβλίο για τη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Το ένα τρί­το της έκδο­σης αγο­ρά­στη­κε από τον Πρέ­γκερ που συχνά δημο­σιεύ­ει και δια­νέ­μει βιβλία κατά παραγ­γε­λία της CIA. Το 1986, ο Κόν­κου­εστ συνέ­βα­λε σημα­ντι­κά στην καμπά­νια του Ρίγκαν για τη κινη­το­ποί­η­ση του αμε­ρι­κα­νού λαού γύρω από την ενδε­χό­με­νη κατά­λη­ψη των Ηνω­μέ­νων Πολι­τειών από τον Κόκ­κι­νο Στρα­τό! Το βιβλίο του Κόν­κου­εστ τιτλο­φο­ρεί­ται Τι να κάνε­τε όταν έρθουν οι Ρώσοι: εγχει­ρί­διο επι­βί­ω­σης» (σελ.161).

Ο ίδιος αυτός σημαιο­φό­ρος του αντι­κομ­μου­νι­σμού θα «μαγει­ρέ­ψει», όπως απο­δει­κνύ­ε­ται, αρκε­τές φορές τα στα­τι­στι­κά στοι­χεία περί των «θυμά­των» της στα­λι­νι­κής περιό­δου. Το 1973, π.χ. στο βιβλίο του «Η μεγά­λη τρο­μο­κρα­τία» υπο­λο­γί­ζει των αριθ­μό των νεκρών κατά την κολ­λε­κτι­βο­ποί­η­ση (1932–1933) σε πέντε με έξι εκα­τομ­μύ­ρια, ενώ δέκα χρό­νια αργό­τε­ρα κρί­νει σκό­πι­μο να… ανε­βά­σει τις «εκτι­μή­σεις» του στα 14 εκα­τομ­μύ­ρια νεκρούς!

Εκεί που χάνε­ται κάθε επι­στη­μο­νι­κή εγκυ­ρό­τη­τα για τον Κόν­κου­εστ είναι στον αριθ­μό των κρα­τού­με­νων στα λεγό­με­να γκού­λαγκς. Με τη νίκη της αντε­πα­νά­στα­σης και τη διά­λυ­ση της ΕΣΣΔ στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του ’90 τα κρα­τι­κά αρχεία που ήρθαν στο φως γκρέ­μι­σαν τα τερα­τώ­δη μυθεύ­μα­τα της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής, αντι­στα­λι­νι­κής προ­πα­γάν­δας. Σημειώ­νει, μετα­ξύ άλλων ο Μέρ­τενς: «Το 1934, ο Κόν­κου­εστ υπο­λό­γι­σε σε 5 εκα­τομ­μύ­ρια τους πολι­τι­κούς κρα­τού­με­νους. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ήταν μετα­ξύ 127.000 και 170.000 […] Στο σύνο­λο των κρα­του­μέ­νων, οι πολι­τι­κοί δεν ήταν παρά το 25% με 33%. Ο Κόν­κου­εστ απα­ρίθ­μη­σε κατά μέσο όρο 8 εκα­τομ­μύ­ρια κρα­τού­με­νους στα στρα­τό­πε­δα το χρό­νο. Και ο Μεντ­βέ­ντιεφ (σ.σ: ρώσος αντι­στα­λι­νι­κός ιστο­ρι­κός, διε­τέ­λε­σε σύμ­βου­λος του Γκορ­μπα­τσόφ) 12 με 13 εκα­τομ­μύ­ρια. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ο αριθ­μός των πολι­τι­κών κρα­του­μέ­νων δια­κυ­μάν­θη­κε ανά­με­σα σε ένα ελά­χι­στο 127.000 το 1934 και ένα μέγι­στο 500.000 στη διάρ­κεια των δύο χρό­νων του πολέ­μου, το 1941 και 1942».

Τα γκού­λαγκς, λοι­πόν, αυτή η αγα­πη­μέ­νη λέξη των αντι­κομ­μου­νι­στών, φιλο­ξε­νού­σαν εγκλη­μα­τί­ες του κοι­νού ποι­νι­κού δικαί­ου και πολι­τι­κούς κρα­τού­με­νους. Παρα­γνω­ρί­ζο­ντας σκο­πί­μως τα ιστο­ρι­κά δεδο­μέ­να της επο­χής, την αντε­πα­να­στα­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα εντός της ΕΣΣΔ και τη ναζι­στι­κή απει­λή, οι επι­στή­μο­νες του αντι­στα­λι­νι­σμού φόρ­τω­σαν στις πλά­τες του Στά­λιν κάποια επι­πλέ­ον… εκα­τομ­μύ­ρια κρα­τού­με­νους και νεκρούς. Η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ήταν δια­φο­ρε­τι­κή: «Τον και­ρό του Στά­λιν, το 1951- τη χρο­νιά που υπήρ­χε ο μεγα­λύ­τε­ρος αριθ­μός κρα­του­μέ­νων στο Γκού­λαγκ- υπήρ­χαν 1.948.158 εγκλη­μα­τί­ες του κοι­νού ποι­νι­κού δικαί­ου, όσοι ακρι­βώς και επι Χρου­στσώφ. Ο πραγ­μα­τι­κός αριθ­μός των πολι­τι­κών κρα­του­μέ­νων ήταν τότε 579.878. Οι περισ­σό­τε­ροι από τους “πολι­τι­κούς” ήταν άτο­μα που είχαν συνερ­γα­στεί με τους ναζί: 334.538 είχαν κατα­δι­κα­στεί για προ­δο­σία» (σελ. 286).

 

stalin25e

Αντί επι­λό­γου

Παρά τις κατά και­ρούς ιδε­ο­λο­γι­κές παρα­φω­νί­ες του Λού­ντο Μάρ­τενς μέσα στο διε­θνές κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα, αξί­ζει να του ανα­γνω­ρι­στεί η προ­σπά­θεια που έκα­νε στο βιβλίο αυτό. Το «Μια άλλη ματιά στον Στά­λιν» αξί­ζει να δια­βα­στεί χωρίς παρω­πί­δες απ’ όσους επι­θυ­μούν να κατα­νο­ή­σουν τη δρά­ση και τα πεπραγ­μέ­να του Στά­λιν εντός του ιστο­ρι­κού και κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κού πλαι­σί­ου μέσα στο οποίο έζη­σε. Και αν ο συγ­γρα­φέ­ας δίνει ίσως υπερ­βο­λι­κή βαρύ­τη­τα στις προ­σω­πι­κές αρε­τές του Στά­λιν- παρα­γκω­νί­ζο­ντας τις συλ­λο­γι­κές πολι­τι­κοι­στο­ρι­κές μετα­βο­λές και συγκρού­σεις που δια­μόρ­φω­σαν τον ηγέ­τη Στά­λιν- ας του το συγ­χω­ρή­σου­με. Η συμ­βο­λή της έρευ­νας του Μάρ­τενς και κατ’ επέ­κτα­ση του βιβλί­ου του στην ανά­δυ­ση της ιστο­ρι­κής αλή­θειας, απέ­να­ντι στην αντι­κομ­μου­νι­στι­κή ψευ­δο­λο­γία, είναι αναμ­φί­βο­λα εξό­χως σημαντική.

Μάρ­τενς, Λού­ντο.  Μια άλλη ματιά στον Στά­λιν, Σύγ­χρο­νη Επο­χή, 1997.

 

* υπο­ψήφ. Διδά­κτωρ Πολι­τι­κών Επι­στη­μών και Ιστορίας.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο