Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Χοσέ Μαρτί: «Πατρίδα είναι η Ανθρωπότητα»

Γρά­φει ο Βαγ­γέ­λης Γονα­τάς //

Το σύν­θη­μα αυτό, ένα από τα πρώ­τα που συνα­ντά κανείς βγαί­νο­ντας από το αερο­δρό­μιο στην Αβά­να, ανή­κει στον εθνι­κό ήρωα της Κού­βας Χοσέ Μαρ­τί (1853–1895). Το ευρω­παϊ­κό ή βαλ­κα­νι­κό μυα­λό μας δυσκο­λεύ­ε­ται να κατα­νο­ή­σει πώς ένα τόσο διε­θνι­στι­κό σύν­θη­μα χαρα­κτη­ρί­ζει έναν εθνι­κό ήρωα. Ξέρο­ντας καλά ότι η ιστο­ρία γρά­φε­ται από τους νικη­τές, δυσκο­λευό­μα­στε να πιστέ­ψου­με ότι καμιά φορά, νικά­νε και οι λαοί. Για την ακρί­βεια, μάλ­λον θεω­ρού­με ότι οι κου­βα­νοί περισ­σό­τε­ρο ξεγέ­λα­σαν την ιστο­ρία, παρά ότι νίκη­σαν στην εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή τους επα­νά­στα­ση που ξεκί­νη­σε με τον Δεκα­ε­τή Πόλε­μο (1868–1878), συνε­χί­στη­κε με τον Μικρό Πόλε­μο (1879–1880), κορυ­φώ­θη­κε με τον Πόλε­μο της Ανε­ξαρ­τη­σί­ας (1895–1898) και νίκη­σε με την Επα­νά­στα­ση των μπαρ­μπού­δος του Φιντέλ, τον Γενά­ρη του 1959. Έκτο­τε, με το «όπλο παρά πόδα», παλεύ­ουν και προ­χω­ρούν δεί­χνο­ντας να έχουν κατα­λά­βει καλά ότι κανέ­νας λαός δεν μπο­ρεί να είναι ελεύ­θε­ρος όταν άλλοι λαοί είναι υπο­δου­λω­μέ­νοι ή πιο απλά, ότι η επα­νά­στα­ση είναι σαν το ποδή­λα­το και όταν στα­μα­τάς πέφτεις.

Οι βάσεις μιας διε­θνι­στι­κής εθνι­κής συνεί­δη­σης ή ενός εθνι­κού διεθνισμού

Η ισπα­νι­κή αυτο­κρα­το­ρία που πήρε τα πάντα από αυτή την Ήπει­ρο, άφη­σε στην Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή την κοι­νή γλώσ­σα· όλη σχε­δόν η Νότια και Κεντρι­κή Αμε­ρι­κή μιλά ισπα­νι­κά, με ότι αυτό συνε­πά­γε­ται. Η πάλη για την ανε­ξαρ­τη­σία, έβγα­λε προ­σω­πι­κό­τη­τες όπως ο Σιμόν Μπο­λί­βαρ (1783–1830), υπέρ­μα­χος της Αμε­ρι­κά­νι­κης Συνο­μο­σπον­δί­ας με απο­φα­σι­στι­κή συμ­βο­λή στην απε­λευ­θέ­ρω­ση των χωρών που σήμε­ρα γνω­ρί­ζου­με ως Βολι­βία, Κολομ­βία, Εκουα­δόρ, Πανα­μά και Βενε­ζου­έ­λα. Ο Χοσέ Μαρ­τί ήταν μια τέτοια προ­σω­πι­κό­τη­τα, ανα­γνω­ρι­σμέ­νος επα­να­στά­της, θεω­ρη­τι­κός, ποι­η­τής, πολι­τι­κός, ήρω­ας όλης της Λατι­νι­κής Αμερικής.

Μνημείο του Χοσέ Μαρτί στην Πλατεία της Επανάστασης (Αβάνα). Φωτό: Βαγγέλης Γονατάς

Μνη­μείο του Χοσέ Μαρ­τί στην Πλα­τεία
της Επα­νά­στα­σης (Αβά­να).
Φωτό: Βαγ­γέ­λης Γονατάς

Σε ηλι­κία 16 ετών κατα­δι­κά­στη­κε σε 6 χρό­νια φυλά­κι­ση και κατα­να­γκα­στι­κά έργα, μέχρι να κατα­φέ­ρει η οικο­γέ­νειά του να επι­τύ­χει την απέ­λα­σή του στην Ισπα­νία. Τα σημά­δια από τις αλυ­σί­δες στα πόδια του τον συντρό­φευαν μέχρι το τέλος της σύντο­μης ζωής του. Σκο­τώ­θη­κε σε ηλι­κία 42 ετών στις πρώ­τες μάχες του Πολέ­μου της Ανε­ξαρ­τη­σί­ας το 1895.

Εκτός από την Ισπα­νία στην οποία απε­λά­θη­κε για δεύ­τε­ρη φορά το 1879, είχε επι­σκε­φτεί το Παρί­σι, το Μεξι­κό, την Γουα­τε­μά­λα, την Βενε­ζου­έ­λα και έζη­σε πολ­λά χρό­νια στις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες, μόνι­μο κατα­φύ­γιο (όπως και το Μεξι­κό) των κου­βα­νών επα­να­στα­τών. Την περί­ο­δο 1880–1890 έγι­νε διά­ση­μος στην Αμε­ρι­κή από την άρθρα που έστελ­νε από την Νέα Υόρ­κη σε εφη­με­ρί­δες του Καρά­κας, του Μπου­έ­νος Αίρες, του Μεξι­κό. Το 1881 πηγαί­νει στην Βενε­ζου­έ­λα όπου εκδί­δει το Περιο­δι­κό της Βενε­ζου­έ­λας, κατα­φέρ­νο­ντας να βγά­λει μόλις δύο τεύχη.

Μιλώ­ντας στις 28 Μαρ­τί­ου 1883 σε τιμη­τι­κή εκδή­λω­ση για τον Καρλ Μαρξ που έγι­νε στην Νέα Υόρ­κη με συμ­με­το­χή επα­να­στα­τών από όλο τον κόσμο, είπε:

«Ο Καρλ Μαρξ μελέ­τη­σε τους τρό­πους που μπο­ρεί να θεμε­λιω­θεί ο κόσμος σε νέες βάσεις και αφύ­πνι­σε τους κοι­μι­σμέ­νους και τους έδει­ξε πώς να γκρε­μί­σουν το σάπιο ετού­το ικρί­ω­μα. Αλλά πορεύ­τη­κε βια­στι­κά, και κάπως στην σκιά, και δεν είδε ότι τα παι­διά που δεν είχαν φυσι­κή και επί­πο­νη κύη­ση γεν­νιού­νται αλλά δεν μπο­ρούν να επι­ζή­σουν, είτε προ­έρ­χο­νται από τον κόρ­φο του λαού μέσα στην ιστο­ρία είτε από τη μήτρα της γυναί­κας σε κάποιο σπί­τι. Εδώ βρί­σκο­νται καλοί φίλοι του Καρλ Μαρξ που δεν υπήρ­ξε μόνο τιτά­νιος υπο­κι­νη­τής της οργής των Ευρω­παί­ων εργα­τών, αλλά και διεισ­δυ­τι­κό­τα­τος παρα­τη­ρη­τής των αιτιών της δυστυ­χί­ας και της μοί­ρας των ανθρώ­πων, καθώς και ο άνθρω­πος που τον κατέ­τρω­γε η αγω­νία να κάνει καλό. Εκεί­νος έβλε­πε σε καθε­τί αυτό που χαρα­κτή­ρι­ζε τον ίδιο: εξέ­γερ­ση, υψη­λούς στό­χους, αγώνα».

Το 1882 ο Μαρ­τί έχει ήδη ξεκι­νή­σει τις προ­σπά­θειες ανα­διορ­γά­νω­σης των επα­να­στα­τών για τη νέα εξέ­γερ­ση. Το 1884 συνα­ντιέ­ται με τους ηγέ­τες του Πρώ­του Πολέ­μου Μάξι­μο Γκό­μεζ και Αντό­νιο Μασέο και κατα­στρώ­νουν το σχέ­διο της νέας εξέ­γερ­σης. Το 1887 ιδρύ­ει μια Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή που διευ­θύ­νει τις οργα­νω­τι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες των επα­να­στα­τών. Τα χρό­νια 1893–1894 ταξι­δεύ­ει σε διά­φο­ρες χώρες της Αμε­ρι­κής και πόλεις των ΗΠΑ πραγ­μα­το­ποιώ­ντας συνα­ντή­σεις με τους ηγέ­τες του πολέ­μου του 1868 και συγκε­ντρώ­νο­ντας πόρους για τον νέο πόλεμο.

Το νέο ποιο­τι­κό στοι­χείο που προ­σθέ­τει ο Μαρ­τί στον απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πόλε­μο, είναι το Επα­να­στα­τι­κό Κου­βα­νι­κό Κόμ­μα που ιδρύ­ε­ται το 1892. Ο ίδιος συντάσ­σει τις Βάσεις και το Κατα­στα­τι­κό του, ιδρύ­ει την εφη­με­ρί­δα Πατρί­δα, όργα­νο του Κόμ­μα­τος και εκλέ­γε­ται αντι­πρό­σω­πός του. Στην ελλη­νι­κή έκδο­ση του βιβλί­ου του Χοσέ Μαρ­τί «Η δική μας Αμε­ρι­κή» , ο Αρμά­ντο Χαρτ , μέλος της ιστο­ρι­κής ηγε­σί­ας, γράφει:

MARTI5

Μνη­μείο του Χοσέ Μαρ­τί στην Πλα­τεία της Επα­νά­στα­σης (Αβά­να). Φωτό: Βαγ­γέ­λης Γονατάς

«Αυτός ο αυθε­ντι­κός συν­δυα­σμός στοι­χεί­ων σε ένα πνεύ­μα προ­νο­μιού­χο με ευρεία καλ­λιέρ­γεια και με μια προ­σω­πι­κό­τη­τα ελκυ­στι­κή και υπο­βλη­τι­κή, τον μετα­τρέ­πει στον μονα­δι­κό Κου­βα­νό που ήταν ικα­νός να συγκε­ντρώ­νει και να ανα­λύ­ει σε ένα μόνο κίνη­μα, να συνε­νώ­νει σε ένα μόνο κόμ­μα και να συμπυ­κνώ­νει σε ένα μόνο στρα­τό, όλη την προ­σπά­θεια του κου­βα­νι­κού λαού για την ανε­ξαρ­τη­σία του. Η καθο­δή­γη­ση του πολέ­μου με πολι­τι­κά κρι­τή­ρια ήταν ο μονα­δι­κός τρό­πος που μπο­ρού­σε να εξα­σφα­λί­σει την νίκη. Έπρε­πε να ανα­ζη­τη­θούν οι συγκε­κρι­μέ­νες μορ­φές οργά­νω­σης του στρα­τού και των μέσων υπο­στή­ρι­ξής του, έτσι ώστε να επε­κτα­θεί η δρά­ση του σε ολό­κλη­ρη την επι­κρά­τεια. Για τον σκο­πό αυτό ήταν απα­ραί­τη­το όλοι όσοι είχαν την θέλη­ση να αγω­νι­στούν να ενω­θούν σαν ένα σφι­χτο­δε­μέ­νο δεμά­τι κάτω από μια ενο­ποι­η­μέ­νη ηγε­σία. Έτσι ιδρύ­θη­κε το Κου­βα­νι­κό Επα­να­στα­τι­κό Κόμ­μα, το πρώ­το στην Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή και στον κόσμο, ώστε να οργα­νώ­σει και να κατευ­θύ­νει τον αντια­ποι­κια­κό πόλε­μο για την ανε­ξαρ­τη­σία. Η και­νο­το­μία που αντι­προ­σώ­πευε η ίδρυ­ση του κόμ­μα­τος αυτού αρκεί για να κατα­λά­βει κανείς τα περί­πλο­κα ζητή­μα­τα που ήγει­ρε. Ο αγώ­νας για την ανε­ξαρ­τη­σία της Κού­βας δεν διε­ξα­γό­ταν μόνο ενά­ντια στην ισπα­νι­κή αποι­κιο­κρα­τία, αλλά επί­σης, και κατά τρό­πο θεμε­λια­κό, ενά­ντια στις παρε­κτρο­πές του Βορρά».

Την σύντο­μη ιστο­ρία των 2 αιώ­νων που υπάρ­χει το κου­βα­νι­κό έθνος που προ­έ­κυ­ψε μετά την ολο­κλη­ρω­τι­κή εξά­λει­ψη των ιθα­γε­νών που κατοι­κού­σαν το νησί, δια­μόρ­φω­σαν δύο σημα­ντι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες. Ο Χοσέ Μαρ­τί (πέθα­νε 42 ετών) και ο Φιντέλ Κάστρο (88 ετών σήμε­ρα). Ο Φιντέλ νίκη­σε για­τί ολο­κλή­ρω­σε την επα­νά­στα­ση του Χοσέ Μαρ­τί συν­δέ­ο­ντας την κλη­ρο­νο­μιά του και ανε­βά­ζο­ντας τον αντι­ι­μπε­ρια­λι­σμό του σε ανώ­τε­ρα επί­πε­δα, στον σοσια­λι­σμό. Σε αυτά τα μόλις δια­κό­σια χρό­νια, αυτό το έθνος διή­νυ­σε την από­στα­ση από την δου­λεία μέχρι τον σοσια­λι­σμό απο­δει­κνύ­ο­ντας ότι μια επα­νά­στα­ση αν είναι τέτοια, δεν στα­μα­τά ποτέ, διαρ­κεί πολύ, για την ακρί­βεια μια ολό­κλη­ρη ιστο­ρι­κή περίοδο.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο