Ήταν 27 Ιουνίου (με το νέο ημερολόγιο) όταν έγινε η ανταρσία στο θωρηκτό Ποτέμκιν, κατά τη διάρκεια της αποτυχημένης ρωσικής επανάστασης. Οι ναύτες του θωρηκτού «Πρίγκιπας Ποτέμκιν της Ταυρίδας», αγανακτισμένοι από την απάνθρωπη μεταχείριση και την ανήκουστη σκληρότητα της διοίκησης, εξόντωσαν τους πιο μισητούς αξιωματικούς και ύψωσαν στο πλοίο κόκκινη σημαία. Εκλέχτηκε επιτροπή του πλοίου.
Αφορμή για την ανταρσία της 27η Ιουνίου ήταν το χαλασμένο κρέας του συσσιτίου. Οι ναύτες αρνήθηκαν να το φάνε και παραπονέθηκαν στους ανώτερούς τους. Ο αξιωματικός Ιππόλυτος Γκιλιαρόβσκι ήταν αδίστακτος στην αντιμετώπιση των ναυτών. Απείλησε ότι θα εκτελέσει όποιον δεν φάει το συσσίτιο. Ο Γκριγκόρι Βακουλίντσουκ, που είχε εκπροσωπήσει τους ναύτες, συνέχισε να διαμαρτύρεται και ο Γκιλιαρόβσκι τον πυροβόλησε. Η εν ψυχρώ εκτέλεση εξόργισε τους υπόλοιπους και επαναστάτησαν. Έριξαν τον Γκιλιαρόβσκι στη θάλασσα και σκότωσαν 7 απ’ τους 18 αξιωματικούς του θωρηκτού….
Όταν το πλοίο πέρασε στην κατοχή τους, οι ναύτες εξέλεξαν μία επιτροπή, με επικεφαλής το μηχανικό ναρκών Αφανάσι Ματουσένκο και αποφάσισαν την επόμενη κίνησή τους….
Το επαναστατημένο θωρηκτό μαζί με την τορπιλάκατο Νο 267 που είχε προσχωρήσει στην εξέγερση, κατέπλευσε στην Οδησσό όπου οι εργάτες είχαν κηρύξει γενική απεργία. Οι ναύτες δεν αποβιβάστηκαν απ’ το πλοίο για να βοηθήσουν τους εξεγερμένους κατοίκους… Η δυνατότητα να συνενωθούν οι δυνάμεις των απεργών εργατών και των ναυτών έμεινε ανεκμετάλλευτη.
Οι τσαρικοί ματοκύλισαν το λαό της Οδησσού, όταν ήρθε γιομάτος ενθουσιασμό κι ελπίδες να υποδεχτεί τους ναύτες του Θωρηκτού «Ποτέμκιν
Τα γεγονότα της 16 Ιούνη (29 Ιούνη) ήταν αποφασιστικής σημασίας. Εναντίον του θωρηκτού «Ποτέμκιν » στάλθηκε ολόκληρος ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας με την εντολή να το αιχμαλωτίσει ή να το βυθίσει. Οι επαναστάτες του «Ποτέμκιν » κίνησαν θαρραλέα για να συναντήσουν τη μοίρα και δύο φορές το θωρηκτό διάσπασε το σχηματισμό της. Από τα πολεμικά της μοίρας οι ναύτες χαιρέτιζαν φανερά τους ναύτες του «Ποτέμκιν ». Η διοίκηση του στόλου από το φόβο της μήπως ξεσπάσει εξέγερση και στα άλλα πλοία βιάστηκε να ξεμακρύνει στα ανοιχτά. Ενα από τα θωρηκτά – το «Γεώργιος Τροπαιοφόρος» – προσχώρησε στους επαναστάτες, αλλά οι υπαξιωματικοί πρόδωσαν το πλήρωμα που τους εμπιστεύτηκε και έριξαν το πλοίο στα ρηχά. Εντεκα μέρες μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης, αφού εξαντλήθηκαν όλο το κάρβουνο και όλα τα τρόφιμα, οι ναύτες του «Ποτέμκιν » παρέδωσαν το θωρηκτό στις ρουμανικές αρχές της Κωνστάντζας.
Ο απόηχός της υπήρξε μεγάλος τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, σε βαθμό που θεωρείται προάγγελος της Επανάστασης του 1917.
«Το θωρηκτό “Ποτέμκιν ” έμεινε ένα ανίκητο έδαφος της επανάστασης και όποια και αν ήταν η τύχη του, έχουμε μπροστά μας ένα αναμφισβήτητο και σημαντικότατο γεγονός: Την απόπειρα σχηματισμού ενός πυρήνα επαναστατικού στρατού», έγραφε εκείνες τις μέρες ο Λένιν.
Η ταινία
Η ανταρσία πέρασα στον κινηματογράφο. Το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» που γυρίστηκε για να τιμήσει τον ξεσηκωμό των ναυτών του ομώνυμου θωρηκτού στην Οδησσό, το 1905, ανήκει στον κύκλο των αριστουργημάτων της 7ης τέχνης. Ο Σεργκέι Αϊζενστάιν στηρίζεται στα γεγονότα και τα ξαναπλάθει με ερασιτέχνες.
Οι σκάλες της Οδησσού
Η σκηνή που έχει μείνει αξέχαστη σε όλους τους θεατές είναι οι «Σκάλες της Οδησσού». Στην ταινία, οι στρατιώτες του Τσάρου κατεβαίνουν απειλητικά τις τεράστιες σκάλες της Οδησσού. Ο κόσμος τρέχει να σωθεί, ποδοπατώντας όποιον βρεθεί μπροστά του. Μία μητέρα χάνει τον μικρό της γιο, ο οποίος ποδοπατείται απ’ το πλήθος. Ένα καρότσι με ένα μωρό κατρακυλά στις σκάλες, ενώ αίμα τρέχει από τα μάτια μίας γυναίκας που φοράει γυαλιά. Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε τις πρωτοεμφανιζόμενες τεχνικές του μοντάζ για να προκαλέσει έντονη συναισθηματική φόρτιση στο κοινό…
