Το δώρο του στρατιώτη στη γυναίκα του, κι άλλα τέσσερα αντιπολεμικά ποιήματα του Μπέρτολντ Μπρεχτ

Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης  //

Με αφορμή τη νέα όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας κι έχοντας έναν ακόμηνεκρό πιλότο της πολεμικής αεροπορίας, τον Γιώργο Μπαλταδώρο, σε αυτό το κλίμα έντασης και κλιμακούμενης προκλητικότητας (πιθανό το ενδεχόμενο θερμού επεισοδίου, μικρής ή μεγαλύτερης έντασης, με την Τουρκία) και ενώ παράλληλα κλιμακώνεται η ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Μέση Ανατολή με τη νέα επίθεση με πυραύλους που εξαπέλυσαν ΗΠΑ, Γαλλία και Βρετανία, δημοσιεύουμε σήμερα στο περιοδικό Ατέχνως πέντε αντιπολεμικά ποιήματα του Μπέρτολντ Μπρεχτ, σε ανθολόγηση του Κώστα Μηλτιάδη από την δίγλωσση έκδοση σε γερμανικά και ελληνικά των εκδόσεων Κορόντζη που κυκλοφόρησε το 2009.

Σε αυτό το αφιέρωμα γνωστά και λιγότερο γνωστά ποιήματα του Μπρεχτ, μελοποιημένα ή όχι, καταφέρνουν να φέρουν στην επιφάνεια το παράλογο και τη ματαιότητα του πολέμου διαχρονικά, που ποτέ και πουθενά δεν ήταν για το καλό της εργαζόμενης πλειοψηφίας, όπως θέλει η αστική προπαγάνδα να το παρουσιάσει – και στη χώρα μας, αλλά που εξυπηρετούσε και εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστικών κρατών και των πολυεθνικών. Όμως δεν θα προχωρήσουμε σε περισσότερη ανάλυση, τα ποιήματα μιλάνε από μόνα τους – θα αρκεστούμε μόνο να σημειώσουμε πως η εργατική τάξη και ο λαός που δεν έχουν κανένα συμφέρον από τον πόλεμο, από το να θυσιαστεί η νεολαία της χώρας μας, οι λαοί σε Ελλάδα και Τουρκία θέλουν και μπορούν να ζήσουν ειρηνικά και ότι είναι οι μόνοι που μπορούν να σταματήσουν τα πολεμοκάπηλα σχέδια των αστικών τάξεων της περιοχής και ευρύτερα.

Το ποίημα «Το δώρο του στρατιώτη στη γυναίκα του», που δίνει το όνομα του στο σημερινό αφιέρωμα, γράφτηκε το 1939 και όπως σημειώνει ο Κώστας Μηλτιάδης είναι το πρώτο ποίημα του Μπρεχτ που δημοσιεύτηκε στα ελληνικά, στο περιοδικό «Εφημερίδα των Ποιητών» (τεύχος 2, Ιούνιος 1956) και το οποίο συνέβαλλε στο να ακουστεί για πρώτη φορά στη χώρα μας το όνομα και ο λόγος του Γερμανού ποιητή. Στην έκδοση του Κορόντζη τις αποδόσεις των ποιημάτων του Μπρεχτ υπογράφουν ξεχωριστά και διακριτά ονόματα της νεοελληνικής ποίησης και λογοτεχνίας όπως οι Νίκος Παππάς, Ρίτα Μπούμη Παπά, Νάντια Βαλαβάνη, Μάριος Πλωρίτης, Οδυσσέας Ελύτης, Πέτρος Μάρκαρης, Μαρία Λουίζα Κωνσταντινίδου.

Διαβάζουμε στον πρόλογο της έκδοσης ότι «Ο Μπρεχτ είναι ποιητής, πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα. Όσο τεράστιο κι αν είναι το ενδιαφέρον που προκάλεσαν τα κείμενά του σαν εκφράσεις των προβλημάτων και ανησυχιών της εποχής, σαν πολιτικοί λίβελοι, σαν μανιφέστα σκηνικής μεταρρύθμισης, ή κοινωνικά ντοκουμέντα, κείνο που τα ξεχωρίζει είναι το στοιχείο του «μνημειώδους λόγου». Αυτή είναι η πρωταρχική τους σπουδαιότητα. Κάθε άλλη αξία που μπορεί να περιέχουν υπογραμμίζεται και πηγάζει απ’ το στοιχείο αυτό. Τα θεατρικά έργα του Μπρεχτ μπορεί να τα συζητήσεις και να τα μιμηθείς σαν πρότυπα ενός νέου είδους δραματικής κατασκευής, ή σκηνικής τεχνικής. Εντούτοις, η βασική τους αξία έγκειται στην ποιητική ιδιότητά τους. Η νέα δραματική σύμβαση που αντιπροσωπεύουν γίνεται αισθητή, πάνω απ’ όλα, απ’ τη γοητεία της γλώσσας της και το ποιητικό όραμα του κόσμου που μεταδίδει. Χωρίς τη σφραγίδα της μεγαλοσύνης που τους αποτυπώνει η ποίησή τους, τα έργα αυτά δεν θα μπορούσαν ποτέ να εξασκήσουν μια τέτοια επίδραση. Ούτε καν θα τα πρόσεχε κανείς. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ιδέες του Μπρεχτ, σε άλλες περιοχές. Οι ιδέες του αποκτούν μια σπουδαιότητα, μονάχα σαν ιδέες ενός μεγάλου ποιητή. (…)». Με τη σειρά μας θα συμπληρώναμε πως ακριβώς η πολιτική και κοινωνική, πλήρως ταξική, οξυδέρκεια του Μπρεχτ σε αγαστή συνεργασία με το ποιητικό του κριτήριο, οδήγησε στο περάσει στο χαρτί με τρόπο ειρωνικό και στοχαστικό, με μέθοδο κριτική και βαθύτατα ανθρωπιστική κι αντιπολεμική, η φρικαλεότητα του πολέμου, των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, δημιουργώντας έργα υψηλής αισθητικής χωρίς όμως να περιορίζονται στα πλαίσια μιας απλής και οπωσδήποτε στείρας, δημοσιογραφικής αναπαραγωγής της πραγματικότητας.

 

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ (ΑΝΝΑ, ΜΗΝ ΚΛΑΙΣ)

Απόδοση: Μάριος Πλωρίτης

Μιλάνε για καιρούς δοξασμένους, και πάλι
(Άννα, μην κλαις)
Θα γυρέψουμε βερεσέ απ’ το μπακάλη.

Μιλάνε για του έθνους, ξανά, την τιμή
(Άννα, μην κλαις)
Στο ντουλάπι δεν έχει ψίχα ψωμί.

Μιλάνε για νίκες που το μέλλον θα φέρει
(Άννα, μην κλαις)
Εμέναν όμως δε με βάζουν στο χέρι.

Ο στρατός ξεκινά
(Άννα, μην κλαις)
Σαν γυρίσω ξανά
θ’ ακολουθώ άλλες σημαίες.

(1936)

ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ

Απόδοση: Οδυσσέας Ελύτης)

Τέσσερις στρατηγοί κινάν και παν
για πόλεμο στο μακρινό το Ιράν.
Ο πρώτος από πόλεμο δεν κάτεχε,
ο δεύτερος τις κακουχίες δεν άντεχε,
ο τρίτος ήταν υποκείμενο γελοίο
κι ο τέταρτος φοβότανε το κρύο.
Τέσσερις στρατηγοί κινάν και παν
αλλά δε φτάνουνε ποτέ στο Ιράν.

ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΣΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ

Απόδοση:  Ρίτα Μπούμη Παπά

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ την παλιά πρωτεύουσα την Πράγα;
Από την Πράγα της έστειλε ψηλά μποτίνια,
Ένα χαιρετισμό και τα ψηλά μποτίνια
Αυτό της έστειλε δώρο από την Πράγα.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ τη Βαρσοβία και τις όχθες του Βιστούλα;
Απ’ τη Βαρσοβία της έστειλε δώρο μια λινή μπλούζα,
Παράξενη, πολύχρωμη, μια μπλούζα πολωνέζα!
Αυτό της έστειλε δώρο απ’ τις όχθες του Βιστούλα.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ το Όσλο και τη Δανία;
Ένα μικρό γουναρικό για το λαιμό,
Με την ελπίδα πως ο γούνινος γιακάς θα της αρέσει.
Αυτό της έστειλε δώρο απ’ τη Δανία και το Όσλο.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από το Ρότερνταμ το πλούσιο και χορτάτο;
Από το Ρότερνταμ της έστειλε δώρο ένα καπέλο.
Τρέλα της πάει το ολλανδέζικο καπέλο.
Αυτό της έστειλε δώρο από το Ρότερνταμ.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από το Βέλγιο και τις Βρυξέλες;
Δαντέλες σπάνιες της έστειλε,
Ω, κι αυτή να’ χει σπάνιες δαντέλες!
Αυτό της έστειλε δώρο από το Βέλγιο.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ το Παρίσι “πόλη του Φωτός”;
Απ΄το Παρίσι της έστειλε μεταξωτό φουστάνι
Να σκάσει από τη ζήλεια η γειτόνισσα.
Αυτό της έστειλε δώρο από το Παρίσι.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από την Τρίπολη κει κάτω της Λιβύης;
Από την Τρίπολη της έστειλε δώρο μια καδενίτσα
Με φυλακτό στη χάλκινη αλυσιδίτσα.
Αυτό της έστειλε δώρο από την Τρίπολη.

Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ την απέραντη γη της Ρωσίας;
Απ’ τη Ρωσία της έστειλε ένα μαύρο κρέπι
Για το μνημόσυνό του, κρέπι χήρας-
Αυτό της έστειλε δώρο από την Ρωσία.

(1939)

ΣΤΡΑΤΗΓΕ. ΤΟ ΤΑΝΚ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ

Απόδοση: Μάριος Πλωρίτης

Θερίζει δάση ολόκληρα, κι εκατοντάδες άντρες αφανίζει
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
χρειάζεται οδηγό.

Στρατηγέ, το βομβαρδιστικό σου είναι πολυδύναμο.
Πετάει πιο γρήγορα απ’ τον άνεμο, κι απ’ τον ελέφαντα σηκώνει
             βάρος πιο πολύ
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Χρειάζεται πιλότο.

Στατηγέ, ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ.
Ξέρει να πετάει, ξέρει να σκοτώνει.
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Ξέρει να σκέφτεται.

(1939)

Ο ΑΔΕΡΦΟΣ ΜΟΥ Ο ΑΕΡΟΠΟΡΟΣ

Απόδοση: Νίκος Παππάς

Ήταν αεροπόρος ο αδερφός μου.
Του δώσανε ένα χάρτη κάποια μέρα.
Έκανε τα μπαγκάζια του. Η πορεία
ήταν σημειωμένη: προς τον Νότο.

Ένας κατακτητής ο αδερφός μου.
Ανάγκη έχει ο λαός μας από χώρο
Να κάνουμε δικά μας ξένα εδάφη
Τ’όνειρο το παλιό το χρυσοφόρο.

Κατέκτησε το χώρο ο αδερφός μου
Σ’ορεινούς όγκους της Γκουανταράμα.
Μάκρος έχει ένα μέτρο και ογδόντα
Και βάθος ένα μέτρο και πενήντα.

 _______________________________________________________________________________________________________