Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Με αφορμή τη συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με τη συμφωνία Ελλάδας – ΠΓΔΜ παρουσιάζουμε ένα σπάνιο ντοκουμέντο που αφορά την αντιμετώπιση των παιδιών που επέστρεφαν από την τότε Γιουγκοσλαβία στη χώρα μας μετά τον εμφύλιο. Να θυμίσουμε εδώ ότι η τότε «κυβέρνηση της Αθήνας» ονόμασε την πολιτική της προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, να συγκεντρώσει και να μεταφέρει παιδιά από την Ελλάδα στις πρώην Λαϊκές Δημοκρατίες “παιδομάζωμα”, τη χαρακτήρισε ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία, έθεσε το θέμα στον ΟΗΕ και στην Ειδική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Βαλκάνια και ζήτησε τον επαναπατρισμό των Παιδιών.
Για το ιστορικό πλαίσιο
Να τονίσουμε ακόμη ότι η χώρα αυτή (Γιουγκοσλαβία) δέχτηκε γύρω στις 11.000 παιδιά ενώ περίπου 14.000 μεταφέρθηκαν μέσω Γιουγκοσλαβίας σε άλλες Ανατολικές Χώρες. Τα λεγόμενα «σλαβόφωνα παιδιά» παρέμειναν στη γιουγκοσλαβική επικράτεια.
Επίσης θα πρέπει να μην ξεχνάμε και το ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Έχουμε ρήξη των σχέσεων της Γιουγκοσλαβίας με την ΕΣΣΔ και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, προσπάθεια από πλευράς «Δύσης» της προσέγγισης μαζί της, αλλά και της εξομάλυνσης της σχέσης με τη χώρα μας (με ένα βασικό εμπόδιο την επιστροφή των παιδιών από εκεί). Με τον σχηματισμό της κυβέρνησης Πλαστήρα, τον Απρίλιο του 1950, άρχισε ο ελληνογιουγκοσλαβικός διάλογος. Ο επιτετραμμένος της Γιουγκοσλαβίας στην Αθήνα, Σέριφ Σέχοβιτς, και ο Νικόλαος Πλαστήρας συμφώνησαν σε μια βήμα προς βήμα προσέγγιση: ανταλλαγή πρεσβευτών, αποκατάσταση τηλεγραφικών, τηλεφωνικών και ταχυδρομικών επικοινωνιών, λειτουργία της ελεύθερης ζώνης, επιστροφή των παιδιών του «παιδομαζώματος», εφόσον πρώτα εντοπίζονταν οι γονείς τους. Όταν στις 3 Νοεμβρίου 1950, ο Σοφοκλής Βενιζέλος σχημάτισε κυβέρνηση, χωρίς τη συμμετοχή του Λαϊκού Κόμματος, οι διαδικασίες επιταχύνθηκαν. Επέστρεψαν Έλληνες αιχμάλωτοι που κρατούνταν στη Γιουγκοσλαβία, παραδόθηκαν τα πρώτα παιδιά οι γονείς των οποίων ζούσαν στην Ελλάδα. Στις 28 Νοεμβρίου 1950, ο Σοφοκλής Βενιζέλος ανακοίνωσε την πλήρη αποκατάσταση των ελληνογιουγκοσλαβικών σχέσεων και την ανταλλαγή των πρεσβευτών.
Το Ντοκουμέντο
Το ντοκουμέντο που παρουσιάζουμε (ΓΑΚ Ν. Ημαθίας- Αρχείο νομαρχίας) έχει ημερομηνία 15/3/1951 απευθύνεται «προς πάσας τας Νομαρχίας Βορείου Ελλάδος»,προέρχεται από τον «Υπουργό Βορείου Ελλάδος Λέων Ιασωνίδη» και χαρακτηρίζεται ως «Άκρως Απόρρητος». Το συγκεκριμένο έγγραφο είναι από την αλληλογραφία της Νομαρχίας Ημαθίας με τον μητροπολίτη Βεροίας Αλέξανδρο, καθώς και τον Επιθεωρητή των δημοτικών σχολείων της Βέροιας τους οποίους προτρέπουν «ίνα λάβητε γνώσιν και να παρακαλεσωμεν όπως ενεργήσητε τα καθ’ υμάς»
Αναφέρεται στους τρόπους «αναδιαπαιδαγώγησης» των επαναπατρισθέντων παιδιών που προέρχονται από την Γιουγκοσλαβία (μέσω εκκλησίας και σχολείων), αλλά καταγράφει και το κλίμα καχυποψίας που υπήρχε γενικότερα. Γράφει σχετικά:
«Τα επαναπατριζόμενα εκ Γιουγκοσλαυϊας ελληνόπαιδα, κατόπιν μακροχρονίου διαμονής εκεί, θα έχωσιν πιθανώτατα υποστή την επίδρασιν της Γιουγκοσλαυϊκής προπαγάνδας, ήτις ησκήθη και θα εξακολουθή να ασκήται επί των εκεί κατακρατούμενων ελληνοπαίδων.
Επιτακτικόν εθνικόν συμφέρον επιβάλλει την εκ μέρους όλων των αρμοδίων κατάλληλον και αθόρυβον αντίδρασιν κατά της τοιαύτης δημιουργηθείσης ψυχικής καταστάσεως των επαναπατριζομένων και την ανάληψιν του έργου της καταλλήλου διαπαιδαγωγήσεως των επαναπατριζομένων ελληνοπαίδων εις τας ελληνικά παραδόσεις ίνα συν τω χρόνω αποβάλλουν τας ιδέας, συνηθείας και εντυπώσεις, αίτινες εδημιουργήθησαν εις τον εσωτερικόν τον κόσμον.
Ανάγκη επομένως όπως παρακολουθώνται όλα τα αποδιδόμενα ελληνόπαιδα και ιδίως τα εκ σλαυοφώνων χωρίων, να καταβάλληται δε πάσα προσπάθεια ως η ενταύθα διαβίωσις των καταστή ασυγκρίτως καλλιτέρας της εν Γιουγκοσλαυϊα τοιαύτης παρεχομένης αυτοίς πάσης δυνατής υλικής και ηθικής συνδρομής και εν γένει καθισταμένου καταδήλου του ενδιαφέροντος της Πατρίδος των Ελλάδος προς τα ατυχή ταύτα τέκνα της δι’ έργων.
Η εκκλησία δέον να αναλάβη με χριστιανικός ζήλον να εμφυσήση εις τας θρησκευτικών αδιαφόρους ψυχάς των παιδιών τούτων την χριστιανικήν πίστιν, ήτις ο δεν είναι δυνατόν να μη θίξη τας λεπτάς χορδάς της παιδικής ψυχής των και να μην φέρη το παιδί εις επαφήν με τον θεόν.
Το Σχολείον δέον ν’ αναλάβη την εθνικήν διαφώτισιν των παιδιών , ήτις όταν είναι συστηματική θα εμφύση στην ψυχήν του παιδιού την ελληνικήν συνείδησιν και θα μάθη τούτο ότι είναι Ελλην, ότι η Μακεδονία είναι ανέκαθεν ελληνική και θα παύση να ομιλή και την ξένην γλωσσαν.
Αις προς τους Ιερείς και διδασκάλους απόρρητοι οδηγίαι δέον να γίνουνπροφορικώς παρά των Μητροπόλεων και των Επιθεωρητών των Σχολείων και δέον να έχητε υπόψιν σας ότι η όλη προσπάθεια δέον να γίνη κατά τρόπον τοιούτον ώστε να μη δοθή αφορμή εις την αντεθνικήν προπαγάνδαν προς εκμετάλευσιν του ζητήματος»
_________________________________________________________________________________________________
Αλέκος Α. Χατζηκώστας Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 7 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.
