Βλαντιμίρ Τάτλιν, ο δημιουργός του Πύργου της Τρίτης Διεθνούς

Ο Βλαντίμιρ Εβγκράφοβιτς Τάτλιν γεννήθηκε στη Μόσχα το 1885 και πέθανε το 1953. Η συμβολή του στην τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας υπήρξε καθοριστική, με πολύπλευρη εικαστική παραγωγή και διδακτική δραστηριότητα. Αφού ολοκλήρωσε τον κύκλο μαθημάτων σε τεχνικό λύκειο στο Χάρκοβο, εργάστηκε ως ναύτης στη Ρωσική Ατμοπλοϊκή και Εμπορική Εταιρεία. Στη συνέχεια σπούδασε στη Σχολή Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Αρχιτεκτονικής στη Μόσχα και παράλληλα στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Πένζα, απ’ όπου αποφοίτησε το 1910, ενώ αποβλήθηκε από τη σχολή της Μόσχας. Το 1911 οργάνωσε το εργαστήριο “Ο Πύργος” στη Μόσχα, όπου συνεργαζόταν με καλλιτέχνες όπως η Λιουμπόβ Ποπόβα, η Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, ο Αλεξάντρ Βεσνίν. Διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Μιχαήλ Λαριόνοφ και εντάχθηκε στους κύκλους των πρωτοποριακών καλλιτεχνικών ομάδων, με τις οποίες συμμετείχε σε εκθέσεις όπως στο Σαλόνι Ιζντέμπσκι στην Οδησσό (1910-11), στην έκθεση της “Ένωσης Νεολαίας” (Πετρούπολη), της “Ουράς Γαϊδάρου” (Μόσχα, 1912), του “Βαλέ Καρό” (1913) και του “Κόσμου της Τέχνης” (1913). Το 1914 ταξίδεψε στο Βερολίνο ως μουσικός σε ρωσικό χορευτικό συγκρότημα και έπειτα στο Παρίσι, όπου επισκέφτηκε τον Πικάσο στο εργαστήριό του και ήρθε σε άμεση επαφή με τον Κυβισμό. Επηρεασμένος από τη γνωριμία αυτή, ο Τάτλιν επέστρεψε στη Μόσχα και παρουσίασε τα πρώτα του ζωγραφικά ανάγλυφα στο ατελιέ του (10/5/1914) και επίσημα πρώτα στην έκθεση “0,10” στην Πετρούπολη και σε όλες τις σημαντικές εκθέσεις της πρωτοπορίας στο διάστημα 1915-1916. Από το 1918 διηύθυνε το IZO NARKOMPROS και το 1919 διορίστηκε διευθυντής του Τμήματος Ζωγραφικής στα ΣΒΟΜΑΣ στη Μόσχα, ενώ την ίδια χρονιά μετέβη στο παράρτημα της Πετρούπολης. Εκεί ξεκίνησε το σχεδιασμό του Μνημείου στην Τρίτη Διεθνή, το μοντέλο του οποίου παρουσιάστηκε το Νοέμβριο του 1920, χωρίς ωστόσο να προχωρήσει σε υλοποίηση. Το 1921 ανέλαβε τη θέση διευθυντή στο Τμήμα Γλυπτικής της Ακαδημίας Τεχνών του Πέτρογκραντ και το 1923 έγινε μέλος του ΙΝΧΟΥΚ. Ασχολήθηκε με το θέατρο σχεδιάζοντας τα σκηνικά και κοστούμια του έργου “Ζανγκέζι” του Χλέμπνικοφ το 1924 και δίδαξε στο τμήμα θεάτρο και κινηματογράφου του Καλλιτεχνικού Ινστιτούτου στο Κίεβο (1925-7). Επιστρέφοντας στη Μόσχα συνέχισε τη διδασκαλία στο τμήμα ξύλου και μετάλλου του ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ και από το 1929 ξεκίνησε να δουλεύει για το αεροποδήλατο “Λετάτλιν”. Στις δύο επόμενες δεκαετίες εξακολούθησε να ασχολείται με το θέατρο και επέστρεψε στην παραστατική ζωγραφική.

Ο Πύργος του Τατλίν

Στιγμιότυπο από την κατασκευή του μοντέλου του Μνημείου στην Τρίτη Διεθνή. Εικονίζονται οι βοηθοί του Βλαντίμιρ Τάτλιν, Σ.Ντίμσιτζ-Τολστάγια, Ν.Ντ. Βινογκράντοφ, Τ.Μ. Σαπίρο και Ι.Α..Μέερσον, Πετρούπολη, 1920

το «Μνημείο της Τρίτης Διεθνούς», ή αλλιώς «Πύργος του Τάτλιν», ένα οικοδόμημα με τη μορφή της σπείρας που στρέφεται προς τα πάνω φτιαγμένο από μέταλλο και γυαλί. Το έργο αναπαριστά τη σπειροειδή εξέλιξη της Ιστορίας.

Είναι ένα από τα καλύτερα, σημαντικότερα και ευρέως αναγνωρίσιμα έργα, για τον οποίο ο Έρενμπουργκ είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Είχα την εντύπωση πως έριξα μια ματιά από μια χαραμάδα και είδα τον 21ο αιώνα». Πρόκειται για το Μνημείο της Γ’ Διεθνούς, που ανατέθηκε στον Τάτλιν από το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας το 1919 και έμεινε στο στάδιο της μακέτας, μιας και ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί με τα μέσα της εποχής.

Ένας συνεργάτης του Τάτλιν αφηγείται: Ο Βλαντιμίρ Ιλιτς (Λένιν) μας έκανε δύο ερωτήσεις: πόσα χρήματα θα στοίχιζε η κατασκευή του και αν ήταν από μηχανική άποψη πραγματοποιήσιμη. Αλίμονο, δεν ήμασταν ικανοί να απαντήσουμε σε καμιά απ’ αυτές τις ερωτήσεις».

tatlin1

Ο πύργος του Τάτλιν ήταν μια αντιβαβέλ, ένας πύργος γύρω από τον οποίο οι λαοί, παρά τις διαφορετικές γλώσσες θα μπορούσαν να συνεννοηθούν.

Ασπρόμαυρο σκίτσο που απεικονίζει ντυμένη ανδρική μορφή καθιστή σε καρέκλα, με τα πόδια σταυρωμένα (το δεξί πάνω στο αριστερό). Ο άντρας, που παρουσιάζεται σε μπροστινή και ελαφρώς πλάγια όψη, κάθεται με μέτωπο την πλαϊνή πλευρά της καρέκλας και έχει περασμένο το αριστερό χέρι του πάνω από την πλάτη της. Η σύνθεση αποδίδεται με διαφορετικής τονικότητας γραμμική κυρίως σκίαση

Ασπρόμαυρη σύνθεση που απεικονίζει ντυμένη μορφή που κάθεται σε καρέκλα με ψηλή πλάτη. Η μορφή φορά καπέλο και σκούρο μακρύ ένδυμα που αφήνει ακάλυπτες μόνο τις παλάμες, ενώ γύρω από το λαιμό έχει περασμένο μακρύ γούνινο φουλάρι που φτάνει ως τα γόνατά της. Έχει ευθυτενή πλάτη και κοιτά ευθεία μπροστά και προς τα πάνω. Είναι ειδωμένη από χαμηλά. Πίσω από τη μορφή απεικονίζεται αχνότερα τμήμα εσωτερικού, ίσως παράθυρο με κουρτίνα. Το φόντο όπως και οι πτυχώσεις του ενδύματος αποδίδονται με πυκνή γραμμική σκίαση διαγώνιας διεύθυνσης.

Ασπρόμαυρο αχνό σκίτσο που απεικονίζει ακέφαλη γυμνή γυναικεία μορφή σε μπροστινή και (δεξιά) πλάγια όψη. Η μορφή αποδίδεται κυρίως με το περίγραμμά της, ενώ διακρίνονται τα χαρακτηριστικά του φύλου της (δεξί στήθος, αιδοίο).

Ασπρόμαυρο σχέδιο που απεικονίζει υπαίθρια σκηνή με μια ανδρική και τρεις παιδικές μορφές. Η αντρική μορφή, ντυμένη και με παπούτσια, αποδίδεται πεσμένη στο έδαφος, με το αριστερό χέρι κάτω από το κεφάλι και πάνω σε κομμένο κορμό δέντρου και το δεξί περασμένο πάνω από το λαιμό. Το ένα της πόδι (αριστερό) εμφανίζεται σχεδόν τεντωμένο και υψωμένο ενώ το άλλο (δεξί) λυγισμένο στο γόνατο ακουμπά με την πατούσα στο έδαφος. Η μορφή είναι σχεδιασμένη σε διαγώνια κατεύθυνση, με το κεφάλι κάτω αριστερά και τα πόδια πάνω δεξιά. Αριστερά της μορφής, όρθιες και ντυμένες αλλά ξυπόλητες, τρεις παιδικές μορφές, σε διαφοροποιημένη κλίμακα τόσο μεταξύ τους όσο και με την αντρική μορφή του κέντρου, παρακολουθούν με έκπληξη ή απορία τη σκηνή. Αριστερότερα και στο φόντο διακρίνεται ηλεκτροφόρος στύλος με καλώδια και δεξιά μπροστά, χαμηλή βλάστηση και ίσως κορμός δέντρου. Ο περιβάλλον χώρος αποδίδεται με γραμμική σκίαση.

Ασπρόμαυρο σκίτσο που απεικονίζει όρθια γυμνή γυναικεία μορφή σε μπροστινή και ελαφρώς πλάγια όψη. Η μορφή αποδίδεται κυρίως με το περίγραμμα της, οι ανατομικές λεπτομέρειες του προσώπου απουσιάζουν ενώ το σώμα περιγράφεται εικονιστικά με βάση γεωμετρικά στοιχεία (βασικά κυκλικά) και έντονη γραμμική σκίαση (recto).
Αχνό ασπρόμαυρο σκίτσο που απεικονίζει περιγραμματικά τμήμα όρθιας γυμνής γυναικείας μορφής σε πίσω όψη. Η μορφή αποδίδεται με το κεφάλι γερμένο εμπρός και προς τα αριστερά ενώ στα δεξιά της εμφανίζεται το αποτύπωμα της μπροστινής όψης του φύλλου (verso).

Σύνθεση που δομείται με βάση τη συμπλοκή κατακόρυφων, ευθύγραμμων και ημι-κυλινδρικών στοιχείων και επιφανειών, τοποθετημένων στο κέντρο και κατά μήκος του κατακόρυφου άξονα της ζωγραφικής επιφάνειας. Μια ευθεία διαγώνιας κατεύθυνσης στο μέσον του πίνακα, δίνει την αίσθηση του βάθους ή της προοπτικής. Η σύνθεση προβάλλεται σε καφέ φόντο.

Ασπρόμαυρη (;) παραστατική σύνθεση που παρουσιάζει μεγάλο τμήμα του κορμού, των κλαδιών και του φυλλώματος δέντρου. Ο κορμός του δέντρου απεικονίζεται σε διαγώνια διεύθυνση από πάνω αριστερά προς τα κάτω δεξιά. Στη σύνθεση επικρατούν οι αντιθέσεις φωτός-σκιάς.

Ασπρόμαυρο σκίτσο που απεικονίζει ντυμένη και με καπέλο μορφή, η οποία παρουσιάζεται εγγεγραμμένη σε οβάλ περίγραμμα, ξαπλωμένη μπρούμυτα και με ανασηκωμένο το πάνω μέρος του κορμού. Δεξιά της και στο πάνω τμήμα εικονίζεται ζεύγος ιχθύων.