🔻🔻🔻

Στα τρία πρώτα ταμπλό αποτυπώνεται το γεγονός ότι ήδη από τα πρώτα χρόνια ζωής και δράσης του νεαρού ΣΕΚΕ εκδίδονται από το «Σοσιαλιστικό Βιβλιοπωλείο» έργα των θεμελιωτών του επιστημονικού κομμουνισμού, όπως το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» των Μαρξ και Ενγκελς, μελέτες όπως «Η πάλη των τάξεων εν Ελλάδι» του Γ. Γεωργιάδη, αλλά και μεταφράσεις έργων που αναφέρονται στην Οκτωβριανή Επανάσταση και στα πρώτα βήματά της, όπως «Η Εκπαίδευσις εις την Ρωσσίαν» του Α. Λουνατσάρσκη (Επιτρόπου επί της Παιδείας της Σοβιετικής Ρωσίας). Η διάδοση της προλεταριακής λογοτεχνίας και ποίησης – ελληνικής και ξένης – πήρε ξεχωριστή θέση στην εκδοτική δραστηριότητα. Ετσι, από τα πρώτα χρόνια ακόμα συναντάμε έργα όπως «Ο λιποτάχτης και η μάνα του στρατιώτη», το 1921, με τη Μικρασιατική Εκστρατεία σε εξέλιξη, μικρό θεατρικό για την Εργατική Πρωτομαγιά και η συλλογή με επαναστατικά τραγούδια και αρκετές παρτιτούρες τους κάτω από τον τίτλο «Κόκκινα τραγούδια».

Ξεχωριστή θέση κατέχουν οι εκδόσεις μαρξιστικών έργων από τους Ελληνες του εξωτερικού, σε ΗΠΑ, Αίγυπτο κ.α.Σ’ αυτήν την ενότητα θα δούμε για παράδειγμα πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη» στις 12/4/1920, με τις Αποφάσεις του 2ου Συνεδρίου του ΣΕΚΕ (Κ) για την προσχώρηση του Κόμματος στην Κομμουνιστική Διεθνή (Γ’ Διεθνή) και για την ίδρυση εκδοτικής εταιρείας. Επίσης ντοκουμέντο είναι ο ίδιος ο Κατάλογος Εκδόσεων του «Σοσιαλιστικού Βιβλιοπωλείου», του 1992.

Διαβάζουμε σχετικά σ’ αυτήν την ενότητα: «Η καθημερινή προπαγάνδα και κίνηση πρέπει να ‘χουν χαρακτήρα πραγματικά κομμουνιστικό και να συμμορφώνονται προς το πρόγραμμα και τις αποφάσεις της Τρίτης Διεθνούς. Ολα τα δημοσιογραφικά όργανα του Κόμματος πρέπει να συντάσσονται από βέβαιους κομμουνιστές, που έχουν αποδείξει την αφοσίωσή τους για την υπόθεση του προλεταριάτου. (…) Ο περιοδικός ή οποιοσδήποτε άλλος Τύπος και όλες οι εκδοτικές υπηρεσίες πρέπει να είναι τελείως υποταγμένες στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος, είτε νόμιμη είναι αυτή η Επιτροπή είτε παράνομη …» (σημεία του πρώτου από τους 21 όρους της ΚΔ, όπως διατυπώθηκαν από τον Λένιν και αποφασίστηκαν στο 2ο Συνέδριο της ΚΔ).

🔻🔻🔻

Η επόμενη ενότητα, στα ταμπλό 4, 5 και 6, αφορά το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» και τις «Εκδόσεις Ριζοσπάστη». Το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» ήταν το εκδοτικό του Κόμματος στα χρόνια 1932 – 1936. Η ανάπτυξη του Κόμματος στα χρόνια μετά την έκκληση της ΚΔ, το 1931, συνδέθηκε και με την ανάπτυξη ενός ισχυρού μορφωτικού ρεύματος στις γραμμές του. Δόθηκε βάρος στη μετάφραση και έκδοση μαρξιστικών έργων, κυρίως μέσα από τη σειρά «Μαρξιστική Βιβλιοθήκη». Χαρακτηριστικό είναι ότι με τη μετάφραση αρκετών έργων της σειράς ασχολήθηκε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. Οι εκδόσεις του «Ριζοσπάστη» και της ΚΟΜΕΠ περιέλαβαν έργα για την ταξική συνειδητοποίηση των εργατών, για τη μετάδοση οργανωτικής πείρας από άλλες χώρες, για τη συνολική άνοδο του μορφωτικού επιπέδου. Ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευε σε συνέχειες διάφορα έργα, αλλά και δεκαεξασέλιδα που μπορούσαν να διπλωθούν και να δεθούν σε βιβλία. Το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» είχε κατάστημα στη Στοά Ηλιάδη στην οδό Σταδίου. Η διακίνηση του βιβλίου με κομμουνιστική αναφορά δεν ήταν εύκολη υπόθεση, καθώς το αστικό καθεστώς έθετε περιορισμούς, λογοκρισία, ακόμα και απαγορεύσεις. Το 1936 η δικτατορία της 4ης Αυγούστου έθεσε σε παρανομία το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο», μαζί με το ΚΚΕ.

Εδώ διακρίνουμε το σύνθημα «Γράφτηκαν για τους εργάτες, πωλούνται στο Λαϊκό Βιβλιοπωλείο», με το οποίο ο «Ριζοσπάστης» δίνει τη μάχη για τη διάδοση του βιβλίου.

🔻🔻🔻

Στα ταμπλό για την περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας βρίσκουμε έκθεση της Καίτης Ζεύγου, που περιγράφει πώς διασώθηκαν τα βιβλία του «Λαϊκού Βιβλιοπωλείου» από την πυρά στην οποία η δικτατορία έκαψε χιλιάδες βιβλία. Τα βιβλία που διασώθηκαν ήταν και τα μόνα που κυκλοφόρησαν στην Κατοχή.

Η επόμενη ενότητα αφορά την περίοδο της ΕΑΜικής Αντίστασης, όπου σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας στις πόλεις και στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας τυπώθηκαν κυρίως μικρές μπροσούρες προσανατολισμένες άμεσα στις ανάγκες του αγώνα. Παράνομα τυπογραφεία λειτούργησαν σε αρκετές πόλεις, με πιο γνωστό εκείνο της Καλλιθέας στην Αθήνα, σε ειδικά διαμορφωμένη κρύπτη. Στη Θεσσαλία, όπου βρισκόταν η έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ, κυκλοφορούσε η εφημερίδα «Κόκκινη Σημαία», το τυπογραφείο της οποίας τύπωνε και μια σειρά από βιβλία. Στη Θεσσαλία τυπώθηκαν και ορισμένα βιβλία μετά το Δεκέμβρη του 1944 και μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Εδώ διαβάζουμε και το έμμετρο του Απ. Σπήλιου, με τίτλο «Πρέπει να βγει»:

Τα μάτια καίν απ’ την αγρύπνια
Πονάν’ τα στήθη στην αναπνοή.
Πρέπει να βγεί! Τρελά χτυπάνε
Τα δάχτυλα στη γραφομηχανή.
Η λάμπα ξεψυχάει βρωμόντας
Μας περουνιάζει κρύο τάφου.
Θα ζεσταθείς τώρα γυρνώντας
με το ρυθμό του πολυγράφου (…)

Ακολουθεί η περίοδος 1945 – 1947, με την εκδοτική εταιρεία «Νέα Βιβλία», που συνέδεσε την ύπαρξή της με μια περίοδο που διατηρούνταν επαναστατική κατάσταση στην Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα είχαν οξυνθεί η κρατική τρομοκρατία και οι διώξεις των αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης. Είναι περίοδος μεγάλης λαϊκής ανάτασης, που εκφράστηκε στη σαρωτική παρουσία του ΚΚΕ στο εργατικό κίνημα, στην καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και στην εκδοτική δραστηριότητα, με έκρηξη της κυκλοφορίας του «Ριζοσπάστη» και της «Ελεύθερης Ελλάδας», με εκατοντάδες κομματικά, ΕΑΜικά και ΕΠΟΝίτικα τοπικά έντυπα. Το εκδοτικό «Τα Νέα Βιβλία» εξέδωσε μαρξιστικά έργα, ποίηση, λογοτεχνία, την «Ιστορία του ΚΚΣΕ» αλλά και μελέτες της επιστημονικής εταιρείας «Επιστήμη – Ανοικοδόμηση» (ΕΠΑΝ), ανάμεσά τους το έργο του Δημήτρη Μπάτση «Η βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα».

🔺🔻

Στα ταμπλό για την περίοδο δράσης του ΔΣΕ, διαβάζουμε ότι η εκδοτική δραστηριότητα δεν περιορίστηκε στο άμεσα ιδεολογικό, πολιτικό και λογοτεχνικό βιβλίο, αλλά κάλυψε και άλλες ανάγκες, όπως ήταν η στρατιωτική εκπαίδευση των στελεχών και μαχητών του ΔΣΕ, το σχολικό – εκπαιδευτικό βιβλίο για τους μαθητές στις ελεύθερες περιοχές και για τα πρώτα προσφυγόπουλα που έφταναν στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Με την υποχώρηση του ΔΣΕ, το Σεπτέμβρη του 1949, χιλιάδες μαχητές και μαχήτριες, παιδιά και άμαχοι βρήκαν φιλοξενία στην ΕΣΣΔ και στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Το εκδοτικό «Νέα Ελλάδα» ξεκίνησε τη δραστηριότητά του το 1949 και υπό αυτόν τον τίτλο εμφανίζονται εκδόσεις μέχρι το 1954. Αρχικά λειτούργησε σε δικά του τυπογραφεία στη Ρουμανία και στη συνέχεια ως τμήμα κρατικού τυπογραφείου της Ρουμανίας. Εκείνα τα πρώτα χρόνια της πολιτικής προσφυγιάς πάρθηκαν από το Κόμμα και υλοποιήθηκαν σημαντικές αποφάσεις για τη μετάφραση και έκδοση στα Ελληνικά έργων όπως «Το Κεφάλαιο» του Κ. Μαρξ, «Απαντα» του Λένιν, «Διαλεχτά Εργα» των Μαρξ – Ενγκελς. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, σε Απόφασή του στις 28/12/1951, διαπιστώνει ότι η ανάλογη Απόφαση του Δεκέμβρη του 1949 να εκδοθούν μέσα σε δύο χρόνια τα «Διαλεχτά Εργα» των Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν και τα «Ζητήματα Λενινισμού» του Ι. Β. Στάλιν «πραγματοποιήθηκε κανονικά στην ταγμένη ημερομηνία». Η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, στις 12 /10/1951, είχε αποφασίσει: «Μέσα στο 1952 να αρχίσει η μετάφραση και η έκδοση του “Κεφαλαίου” του Κ. Μαρξ και των “Απάντων” του Λένιν και του Στάλιν».Τα εκδοτικά στην πολιτική προσφυγιά εξέδωσαν μεγάλο αριθμό έργων για τη στήριξη των χιλιάδων φυλακισμένων και εξόριστων στην Ελλάδα. Το γνωστό έργο του Γιάννη Ρίτσου «Πέτρινος Χρόνος», που γράφτηκε πάνω στη Μακρόνησο, βγήκε παράνομα έξω και πρωτοκυκλοφόρησε στην προσφυγιά με τίτλο «Μακρονησιώτικα». Το 1952 τυπώθηκε η ογκώδης καταγραφή των ίδιων των κρατουμένων της Γυάρου, «Γιούρα Ματωμένη Βίβλος». Και πολλές άλλες εκδόσεις, που μεταφράστηκαν και σε ξένες γλώσσες.

Το 1954 τη σκυτάλη πήραν οι «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις» (ΠΛΕ). Τα σχολικά βιβλία αναβαθμίστηκαν στην επιμέλεια και εικονογράφησή τους. Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός έργων της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας που εκδόθηκαν.Το 1968 το εκδοτικό του ΚΚΕ εμφανίστηκε με το λογότυπο «Ελεύθερη Ελλάδα» και τα εκπαιδευτικά βιβλία με τον τίτλο «Σχολικές Εκδόσεις». Λίγο αργότερα, με έδρα τη Δρέσδη της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας, ξεκίνησε τη δραστηριότητά του το εκδοτικό «Νέα Βιβλία». Τα «Νέα Βιβλία» συνέβαλαν ουσιαστικά στην ανασυγκρότηση του ΚΚΕ μετά τη 12η Ολομέλεια, στην ιδεολογική και πολιτική πάλη του Κόμματος ενάντια στη δεξιά αναθεωρητική ομάδα. Εξέδωσαν σειρά από μικρές μπροσούρες με έργα των Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν, για την ταξική – επαναστατική διαπαιδαγώγηση των μελών του Κόμματος και της ΚΝΕ, η οποία είχε ιδρυθεί το 1968, σε συνθήκες παρανομίας στην Ελλάδα.

Στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας (1967 – 1974) έγιναν βήματα στην ανασυγκρότηση του Κόμματος στην Ελλάδα σε συνθήκες παρανομίας. Σε έναν συνδυασμό παράνομης και νόμιμης δραστηριότητας, έγινε κατορθωτό να μεταφραστεί και να εκδοθεί στα Ελληνικά ένα σοβιετικό έργο με τίτλο «Ο Λενινισμός και η Σύγχρονη Εποχή». Από αυτό το έργο πήρε το όνομά του και το εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ, «Σύγχρονη Εποχή».

Η «Σύγχρονη Εποχή» μετά το 1974 εξέδωσε σχεδόν 2.000 τίτλους βιβλίων, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην πάλη των ιδεών στη χώρα μας. Μοναδική είναι η συμβολή της στην έκδοση των έργων των Μαρξ – Ενγκελς και των «Απάντων» του Λένιν. Στα δύσκολα χρόνια των ανατροπών άντεξε, και κόντρα στο ρεύμα της αντεπανάστασης στηρίζει τη διάδοση του προοδευτικού βιβλίου.

Στα ταμπλό αυτής της ενότητας διαβάζουμε έκθεση του Γιώργη Τρικαλινού, που περιγράφει πώς από τη μετάφραση στην εξορία του βιβλίου «Ο Λενινισμός και η Σύγχρονη Εποχή» φτάσαμε στην ίδρυση του ίδιου του εκδοτικού.

«Ηταν στα τέλη του 1969. Βρισκόμαστε κρατούμενοι στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης της Λέρου, στο Παρθένι. Είμαστε πάνω από 400 πολιτικοί κρατούμενοι, που είχαμε πιαστεί, οι περισσότεροί μας, από την πρώτη μέρα της δικτατορίας, σαν προληπτικώς συλληφθέντες στην αρχή. Τελικά η κράτησή μας έγινε σχεδόν μόνιμη.
Από τις αρχές του 1969, όλοι οι σταθμοί της Μόσχας, και όλων των σοσιαλιστικών χωρών, στις εκπομπές τους, σαν κεντρικό θέμα είχαν τα 100χρονα του μεγάλου Δάσκαλου και Οδηγητή, του Λένιν.
Από το τρανζίστορ που είχαμε στο στρατόπεδο – παράνομα βέβαια από τη Διοίκηση της Χωροφυλακής – παρακολουθούσαμε αυτές τις εκπομπές.
Μια μέρα, ο σταθμός της Μόσχας μετέδωσε για την έκδοση στα ρούσικα του βιβλίου “Ο Λενινισμός και η σύγχρονη εποχή”, που ήταν αφιερωμένο στα 100χρονα του Λένιν.
Η πρώτη σκέψη που κάναμε ήταν πώς θα φέρναμε αυτό το βιβλίο στην Ελλάδα, πώς θα το μπάζαμε μέσα στο στρατόπεδο. Συζητήσαμε και με τον Χαρίλαο Φλωράκη, που βρισκόταν κι αυτός στο Παρθένι. Κι έγραψα στη γυναίκα μου, τη Γιάννα, που εκείνη την περίοδο βρισκόταν στη Μόσχα, πολιτικός πρόσφυγας. Της έγραψα μ’ έναν τέτοιο τρόπο, ώστε να περάσει τη λογοκρισία της Χωροφυλακής.
(…)
Και το γράμμα πέρασε τη λογοκρισία. Εφτασε στη Μόσχα στη Γιάννα, η οποία έτρεξε, έψαξε παντού, σ’ όλα τα βιβλιοπωλεία της Μόσχας. Και επειδή δεν το βρήκε, είχε εξαντληθεί, παρακάλεσε τον διευθυντή μιας σχολής, που δίδασκε απ’ αυτό το βιβλίο, να της το δόσει. Το πήρε και μου το ‘στειλε.
(…)
…Πέρασαν μέρες, βδομάδες, μήνες. Σχεδόν το ξέχασα. Μια μέρα, ένας σύντροφος του στρατοπέδου, που έτυχε να πάει στην αποθήκη των βιβλίων της Διοίκησης, όπου κρατούσε τα απαγορευμένα βιβλία μας, ήρθε και μου είπε: Σύντροφε Γιώργη, ξέρεις, στην αποθήκη των απαγορευμένων βιβλίων, υπάρχει ένα βιβλίο δικό σου, γραμμένο στα ρούσικα. Από μακρυά το είδα, με τη φωτογραφία του Λένιν απέξω και πάνω πάνω γραμμένο τ’ όνομά σου.
Αμέσως κατάλαβα ότι ήρθε το βιβλίο, αυτό που ζήτησα από τη Γιάννα. Και η πρώτη μου ενέργεια ήταν να το κουβεντιάσω με τον Χ. Φλωράκη, για να σκεφτούμε και να ιδούμε πώς θα καταφέρουμε να το μπάσουμε μέσα στο στρατόπεδο.
Στο στρατόπεδο υπήρχε ένας υπομοίραρχος, υπεύθυνος ασφαλείας – δεν θυμάμαι τ’ όνομά του – που διέφερε απ’ τους άλλους, κουβεντιαζόταν.
Μια μέρα (…) τον πλησίασα και του άνοιξα κουβέντα για το βιβλίο. Και τον παρακάλεσα να μου το δόσει. Στην αρχή αρνούνταν κατηγορηματικά να μας το δόσει. Σιγά – σιγά άρχισε να μαλακώνει. Ωσπου τελικά πείσθηκε και δέχτηκε, σχίζοντας την φωτογραφία του Λένιν και με την υπόσχεση να μην το δώσουμε σε κανέναν άλλο κρατούμενο να το διαβάσει. Μας ζήτησε ακόμα και του υποσχεθήκαμε, να του το επιστρέψουμε σε 15 μέρες. Μόλις πήραμε το βιβλίο στα χέρια μας – καταλαβαίνετε τη χαρά μας – το χωρίσαμε σε κομμάτια και το δόσαμε σε μερικούς συντρόφους, που ‘ξεραν ρούσικα, για μετάφραση…
Σε 15 μέρες η μετάφραση ήταν έτοιμη, πραγματικά, ένας άθλος. Μέσα σε 15 μέρες μεταφράστηκαν 550 περίπου τυπογραφικές σελίδες, ενός σοβαρού επιστημονικού βιβλίου.
(…)
…Τελικά τα καταφέραμε και το εκδώσαμε στο τυπογραφείο του Καρανάση στις αρχές Νοέμβρη του 1972.
Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία έκδοσης του βιβλίου: “Ο Λενινισμός και η Σύγχρονη Εποχή”. Αλλά κι αυτή είναι και η αρχή της ίδρυσης του Εκδοτικού “Σύγχρονη Εποχή”, που πήρε τον τίτλο από το πρώτο αυτό βιβλίο».

Ωρες λειτουργίας της έκθεσης