Οι «10 του Χόλυγουντ»

Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //

Στις 24/11/1947 το Κογκρέσο των ΗΠΑ καταδικάζει 10 καλλιτέχνες που αρνούνταν να «συνεργαστούν» με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών του γερουσιαστή Μακάρθι, καταδίδοντας τους κομμουνιστές συναδέλφους τους.

Τι προηγήθηκε

«Οι διανοούμενοι και καλλιτέχνες του Χόλυγουντ είναι το μαλακό υπογάστριο της Αμερικής. Αν οι κομμουνιστές αλώσουν την κινηματογραφική βιομηχανία θα περάσουν την κομμουνιστική ιδεολογία τους στο έθνος».

Ήταν τα λόγια του Τζο Πάρνελ, του «μαύρου κορακιού», γερουσιαστή και προέδρου της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών. Ήταν τότε που ο Πρόεδρος Τρούμαν, το 1945, διέταξε έλεγχο των φρονημάτων όλων των κρατικών υπαλλήλων και τη συγκρότηση σχετικών εξεταστικών επιτροπών, σε όλους τους τομείς και χώρους της κρατικής και ιδιωτικής οικονομικής, κοινωνικής, επιστημονικής και πολιτιστικής δραστηριότητας.

Ήταν 3 Ιανουαρίου του 1947, όταν ένας πρώην στρατιωτικός από την πολιτεία του Ουισκόνσιν περνούσε την πύλη της Γερουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Λίγους μήνες αργότερα, 20 Οκτωβρίου του 1947, ο γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι θα τίθεντο επικεφαλής της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Υποθέσεων, ξεκινώντας μια ανελέητη αντικομμουνιστική εκστρατεία στις ΗΠΑ,  «κατά της κομμουνιστικής διείσδυσης στην αμερικάνικη κοινωνία».

Οι καταδότες

Υπήρχα άφθονοι, που συγκρότησαν μάλιστα τον αντικομουνιστικό «Κινηματογραφικό Σύνδεσμο Διατήρησης των Αμερικανικών Ιδεωδών» στο χώρο των καλλιτεχνών «βοηθώντας» το έργο της Επιτροπής. Πράκτορες και καταδότες του μακαρθισμού στο Χόλιγουντ ήταν και οι: Λίζα Ρότζερς, κόρη της Τζίντζερς και του Χάουαρντ Χιούζ. Τζον Γουέιν, πρόεδρος του «Κινηματογραφικού Συνδέσμου Διατήρησης των Αμερικανικών Ιδεωδών». Τσαρλς Κόμπερν, πρώτος αντιπρόεδρος του παραπάνω «Συνδέσμου». Χέντα Χόπερ, δεύτερη αντιπρόεδρος του «Συνδέσμου», η οποία το 1947 περιόδευσε σε όλες τις ΗΠΑ κηρύσσοντας το γενικό μποϊκοτάζ των ταινιών των «κόκκινων». Το ίδιο έκανε και ο Ρόναλντ Ρίγκαν. Οι Λίο ΜακΚάρεϊ (σκηνοθέτης), Ουόρντ Μποντ, Ολίβια ντε Χάβιλαντ, Πολ Λούκας, Ρόμπερτ Τέιλορ, Τζορτζ Μέρφι, Αντολφ Μανζού, ήταν μια ομάδα χαφιέδων – καταδοτών που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του αντικομμουνιστικού πογκρόμ στο Χόλιγουντ.

Εκτός του Ε. Καζάν καταδότης έγινε και ο Τζιρόμ Ρόμπινς. Ρόλο καταδότη έπαιξαν και οι εξής παραγωγοί: Ο Τζακ Γουόρνερ, ο οποίος καυχήθηκε ότι το «στούντιό του καθαρίστηκε σχολαστικά από τους κομμουνιστές». Ο παραγωγός Λουί Μάγιερ, ο οποίος αφού κατέδωσε αρκετούς συγγραφείς ως «κομμουνιστές», τόνισε: «Κατά τη γνώμη μου κύριε πρόεδρε, τσακίστηκαν οι κομμουνιστές». Ο παραγωγός Ντάριλ Ζανούκ, ο οποίος υποσχόταν ότι δε θα απολυθεί κανένας από τους εργαζόμενους (από το καλλιτεχνικό, τεχνικό, βοηθητικό προσωπικό του) που ήταν στη μαύρη λίστα, τελικά με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρίας του απέλυσε όλους τους «ύποπτους», αντίθετα από τον Σάμουελ Γκόλντουιν, ο οποίος τήρησε το λόγο του και δεν απέλυσε κανέναν. Η διοίκηση του Σωματείου των συγγραφέων, δημιούργημα αριστερών δημιουργών (όπως και το σωματείο των κινηματογραφικών ηθοποιών) συνεργάστηκε με την Επιτροπή, παραδίδοντάς της όλα τα αρχεία του από το 1930.

Οι αντιδράσεις

Οι πρώτοι που αντιστάθηκαν σ΄αυτή την εκστρατεία ήταν μερικοί θαρραλέοι προοδευτικοί καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και οι Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, Λορίν Μπακόλ, Τζιν Κέλι, Τζιουν Χάβοκ, Τζον Χιούστον, Ντάνι Κέι, Κάθριν Χέμπορν, οι οποίοι πήγαν στην Ουάσιγκτον να διαμαρτυρηθούν για τις «παραβιάσεις του δικαιώματος των προσωπικών πεποιθήσεων», αλλά αποπέμφθηκαν σκαιώτατα. Το κογκρέσο οξύνει την εκστρατεία του για να πολεμήσει τη «Διείσδυση του κομμουνισμού στο Χόλυγουντ» και καταρτίζει τον πρώτο κατάλογο περί των πιο «επικίνδυνων κομμουνιστών, εχθρών της πατρίδας». Το σύνθημά τους ήταν: «Καλύτερα νεκρός παρά κόκκινος».

Η «ερώτηση των 64 δολαρίων»

Οι σεναριογράφοι ήταν πρώτοι στο στόχαστρο τόσο της επιτροπής -φτάνει το 60% των μαρτύρων που κλήθηκαν να καταθέσουν στις επιτροπές όσο και το 60% των μαυροπινακισμένων εργατών του Χόλυγουντ ήταν σεναριογράφοι και μόνο το 25% ήταν ηθοποιοί- ενώ ακολουθούσαν οι σκηνοθέτες και οι ηθοποιοί.

Στους «Δέκα» που κλήθηκαν να αποκαλύψουν την τυχόν δράση τους και να καταδώσουν ονόματα συνεργατών και φίλων τους, τέθηκε η περιβόητη «ερώτηση των 64 δολαρίων», όπως έγινε γνωστή: «Είσαι τώρα ή υπήρξες ποτέ μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος των Ηνωμένων Πολιτειών;». Σε περίπτωση που κάποιος αρνιόταν να απαντήσει κινδύνευε να κατηγορηθεί για ψευδορκία. Αν παραδεχόταν ότι υπήρξε μέλος, αυτό σήμαινε πως ήταν αναγκασμένος να ονομάσει και άλλους συντρόφους του, πράγμα που σήμαινε πως θα γινόταν καταδότης και πως και οι δυο τους θα έμπαιναν στη μαύρη λίστα και θα έχαναν αμέσως τη δουλειά τους. Ή μπορούσε να αρνηθεί να απαντήσει, στηρίζοντας τη στάση του στην Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος, που επέτρεπε στον πολίτη να αρνείται να αποκαλύψει τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις του. «Επιθυμώ να απαντήσω στην ερώτηση σας λέγοντας ότι αυτό εμπεριέχει μια σοβαρή ερώτηση σχετικά με τη συνείδηση μου», απάντησε ο Σαμ Ορνιτζ σε ερώτηση του προέδρου της Επιτροπής Τζέι Παρνέλ Τόμας. «Θέλω να πω ότι εγείρετε ένα σοβαρό ερωτηματικό συνείδησης για μένα όταν μου ζητάτε να ενεργήσω συντονισμένα με σας για να παραμερίσουμε το Σύνταγμα…».

Ενώ ο πρόεδρος της επιτροπής επενέβη, λέγοντας: «Ο μάρτυρας τελείωσε, μακριά από το μικρόφωνο!» Καταπατώντας με αυτό τον τρόπο το Σύνταγμα, η επιτροπή, παίζοντας τον ρόλο εισαγγελέα και δικαστή, κατήγγειλε τους «κατηγορουμένους» (τους οποίους συχνά εμπόδιζε και ν’ απολογηθούν) για προσβολή του Κογκρέσου, με αποτέλεσμα να καταδικαστούν και να φυλακιστούν από έξι μήνες μέχρι ένα χρόνο.

Oι δέκα ήταν οι εξής:

•Alvah Bessie Δημοσιογράφος του New Yorker, συγγραφέας και σεναριογράφος της Warner Bros., υπέγραψε μεταξύ άλλων τα σενάρια για τα The Very Thought of You (1944), Hotel Berlin (1945) και Objective, Burma! (1945). Μετά την αποφυλάκισή του δεν ξαναεργάστηκε στο Hollywood.

•Herbert Biberman Από σκηνοθέτης του αντιναζιστικού The Master Race (1944) βρέθηκε και αυτός στη θέση του προδότη της χώρας. Το 1954 σκηνοθέτησε το Salt of the Earth, ταινία με θέμα μια απεργία στο Νέο Μεξικό, που φτιάχτηκε αποκλειστικά από άτομα που βρίσκονταν στη μαύρη λίστα του Hollywood. Παίχτηκε για μικρό διάστημα σε ανεξάρτητες αίθουσες, μέχρι που απαγορεύθηκε η προβολή της για 11 χρόνια. Η ζωή του έγινε ταινία το 2000 με τίτλο One of the Hollywood Ten και πρωταγωνιστή τον Jeff Goldblum.

•Lester Cole Συνιδρυτής του Screen Writers Guild με 40 περίπου ταινίες στο ενεργητικό του – η τελευταία λίγο πριν μπει στη φυλακή ήταν το Chain Lightning με τον Humphrey Bogart. Δυο χρόνια αργότερα, ένα ημιτελές σενάριό του, το Viva Zapata!, γίνεται ταινία σκηνοθετημένη από τον Elia Kazan και φτάνει ως τα Όσκαρ χωρίς να του δοθεί κάποιο credit.

•Edward Dmytryk Ο γνωστός σκηνοθέτης των Murder My Sweet (1944) και Crossfire (1947) για το οποίο μάλιστα πήρε υποψηφιότητα για Όσκαρ ενώ είχε ήδη μπει στη λίστα. Έφυγε από τις ΗΠΑ για 2 χρόνια, επέστρεψε, φυλακίστηκε και τελικά δέχθηκε να δηλώσει πως ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ, δίνοντας και αρκετά άλλα ονόματα. Αμέσως το όνομά του καθαρίστηκε και συνέχισε να δουλευει κανονικά για τα μεγάλα στούντιο.

•Ring Lardner Jr. Λίγο πριν εμφανιστεί στην επιτροπή, ήταν από τους ακριβότερους σεναριογράφους στο Hollywood. Μετά την αποφυλάκισή του, έφυγε στην Αγγλία, δούλεψε με ψευδώνυμα και τελικά το όνομά του εμφανίστηκε ξανά σε αμερικανική παραγωγή το 1965, στο The Cincinnati Kid. Πέντε χρόνια αργότερα βραβεύτηκε με Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου για το MASH.

•John Howard Lawson Υποψήφιος για Όσκαρ το 1938 με το Blockade, μετά την αποφυλάκισή του κατέφυγε στο Μεξικό όπου έγραψε (χωρίς να πάρει credit) το Cry, The Beloved Country, την πρώτη ταινία που ασχολήθηκε με το απαρτχάιντ στην Ν. Αφρική.

•Albert Maltz Πετυχημένος θεατρικός συγγραφέας που μετακόμισε στο Λος Άντζελες τη δεκαετία του 40 για να δουλέψει με τη Warner, έγραψε τα σενάρια των This Gun for Hire και The Pride of the Marines (υποψήφιο για Όσκαρ το 1945). Κατέφυγε στο Μεξικό όπου έγραψε κρυφά σενάρια, μεταξύ άλλων και για το The Robe το 1953.

•Samuel Ornitz Έφτασε στο Hollywood το 1928 και δούλεψε για 20 χρόνια μέχρι τη στιγμή της κατάθεσης και της φυλάκισής του. Δεν ξαναδούλεψε ποτέ στην κινηματογραφική βιομηχανία.

•Robert Adrian Scott Έγραψε σενάριο ταινίας με τον Κάρι Γκραντ (Mr Lucky, 1943) και συνεργάστηκε με τον Dmytryk στα Murder My Sweet και Crossfire. Ήταν ο μόνος που μήνυσε το στούντιο που τον απέλυσε (RKO), έχασε όμως τη δίκη το 1957. Δούλεψε στην Αγλλία κυρίως για την τηλεόραση κάτι που έκανε και όταν επέστρεψε στις ΗΠΑ, γράφοντας μεταξύ άλλων για τη Lassie.

•Dalton Trumbo Ο συγγραφέας του μεγάλου Johnny Got His Gun, έγραφε σενάρια από τη δεκαετία του 30 και είχε την πρώτη μεγάλη του επιτυχία το 1940 με το Kitty Foyle όπου ήταν υποψήφιος για Όσκαρ. Μετά την αποφυλάκισή του, έγραφε για χρόνια σενάρια με ψευδώνυμα, δύο εκ των οποίων μάλιστα κέρδισαν και Όσκαρ (Roman Holiday, The Brave One). Το όνομα του εμφανίστηκε ξανά το 1960 στον Σπάρτακο του Kubrick και το Exodus του .

Το μετά

Τα πυρά της επιτροπής δεν περιορίστηκαν στους Δέκα του Χόλυγουντ, αλλά στράφηκαν σε καλλιτέχνες και γενικότερα σε άτομα απ’ όλους τους κλάδους της κινηματογραφίας, που ξεπερνούσαν τα 500, ανάμεσα τους προσωπικότητες όπως οι Τσάρλι Τσάπλιν, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ζυλ Ντασσέν, Ααρον Κόπλαντ, Χανς Α’ίσλερ, Αβραάμ Πολόνσκι, Τζον Μπέρι, Τζον Γκάρφιλντ, Τζόζεφ Λόουζι, Εντουαρντ Ρόμπινσον, Κλίφορντ Οντετς, Λάρι Παρκς, Πολ Ρόμπσον, Ντανιέλ Χάμετ, Λίλιαν Χέλμαν, Στέρλινγκ Χέιντεν, Ερβιν Σο, Ορσον Γουέλς, Μάικλ Γουίλ-σον, Τζούντι Χόλιντεϊ, Μάρτιν Ριτ, Πολ Τζάρικο, Γουίλ Γκιρ, Αι Γκραντ, Μάρσα Χαντ, Μπέρτζες Μέρεντιθ, Χάουορντ ντα Σίλβα, Τζέρι Φίλντινγκ, Αν Ρεβίρ, Γκέιλ Σόντεργκαρντ, Πιτ Σίγκερ, Ζερό Μόστελ και άλλοι.

Ο μακαρθισμός δεν αρκέστηκε στις διώξεις των κομμουνιστών και στην περιθωριοποίηση κάθε προοδευτικού στοιχείου στο Χόλιγουντ. Παρήγαγε και αντικομμουνιστικές ταινίες, με την ανοχή αν όχι με τις ευλογίες των μεγάλων χολιγουντιανών εταιριών. «Το σιδηρούν παραπέτασμα», «Η κόκκινη απειλή», «Εζησα τρεις ζωές», «Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή», «Η μάνα του προδότη» και άλλα πανάθλια, και από κινηματογραφική άποψη, κατασκευάσματα, που παρουσίαζαν μια ευκολόπιστη Αμερική στα πρόθυρα της αρπαγής της από τους ανελέητους κομμουνιστές…

Όσοι αντιστάθηκαν σθεναρά  το πλήρωσαν πολύ ακριβά (φυλακή, πλήρης επαγγελματική καταστροφή, αυτοκτονίες, πείνα, εξαθλίωση, θάνατος σε φτωχοκομεία).  Ούτε οι καλλιτέχνες που ομολόγησαν και δήλωσαν μετανιωμένοι κομμουνιστές σώθηκαν επαγγελματικά. Αλλά και αρκετοί από εκείνους που και ομολόγησαν και έδωσαν ονόματα, μπόρεσαν να συνεχίσουν αμέσως μετά την απολογία τους απρόσκοπτα τη δουλειά τους. Άλλοι μόλις που επιβίωσαν, γράφοντας σενάρια με ψευδώνυμα και με αμοιβές πείνας. Άλλοι άλλαξαν επάγγελμα για να ζήσουν. Άλλοι συμβιβάστηκαν αργότερα, είτε υπογράφοντας δηλώσεις μετανοίας, είτε δεχόμενοι όλα τα «γούστα» του Χόλυγουντ, για να έχουν μεροκάματο.

Μετά την καταδίκη των Δέκα, για να αποφύγουν καταδίκη και φυλάκιση τους για «προσβολή του Κογκρέσου» όλοι οι επόμενοι «εχθρικοί» μάρτυρες στήριζαν την άρνηση τους να απαντήσουν στην ερώτηση της Επιτροπής στην Πέμπτη Τροπολογία του Συντάγματος, που τους προστάτευε από να ενοχοποιήσουν τον εαυτό τους. Βέβαια, αυτό ήταν αρκετό για να χάσουν τη δουλειά τους. Έτσι πολλοί είχαν να επιλέξουν ανάμεσα στο «να σέρνονται μέσα στη λάσπη για να γίνουν καταδότες», όπως ανέφερε ο μαυροπινακισμένος ηθοποιός Λάρι Παρκς, ή να γίνουν «κομμουνιστές της Πέμπτης Τροπολογίας», όπως συχνά τους αποκαλούσε ο γερουσιαστής Μακάρθι. Ο μόνος που δέχτηκε να απαντήσει στην ερώτηση της Επιτροπής ήταν ο διάσημος Γερμανός δραματουργός Μπέρτολτ Μπρεχτ, αρνούμενος ότι υπήρξε ποτέ κομμουνιστής, ενώ στη συνέχεια, αηδιασμένος, επέστρεψε στην ΛΔ της Γερμανίας για να συνεχίσει εκεί το εξαιρετικό έργο του.

_________________________________________________________________________________________________

Αλέκος Α. Χατζηκώστας  Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 7 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.