Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //
Στην προηγούμενη ανάρτηση διερευνήσαμε τα θεοφόρα γυναικεία ονόματα και όσα σχετίζονται με την Παναγία, τα οποία και εμφανίζουν υψηλά ποσοστά στο νομό. Αντίθετα παρά πολύ χαμηλά είναι τα ονόματα ομώνυμων αγίων που πανελλαδικά είναι στην πρώτη δεκάδα.
Το Αικατερίνη από το πανελλαδικό 4,37 και την τρίτη θέση στο 2,04 και 12η θέση στο νομό. Με το Αικατερίνη συνδέεται και το Κάτια και φυσικά το Κατερίνα (από 1 εμφάνιση). Μέσα από διάφορες γλωσσικές επιδράσεις – μεταβολές προκύπτει το όνομα Κανή και από αυτό το Κανιώ, Κανιό. Πιθανά ανδρική εκδοχή του ονόματος Κανιό είναι το Κανιός που κατέγραψε η έρευνά μας στο Έβρο. Το Κανιός δεν εμφανίζεται άλλη φορά ούτε ως επίθετο ούτε ως βαπτιστικό στον Εβρο. Στις όποιες άλλες (πολύ λίγες) εμφανίσεις του ανά την Ελλάδα μόνο ως επίθετο. Ο Αθανάσιος Μπούτρας στη μελέτη του για τα ονόματα (1912)[1] συνδέει το όνομα Μαλίνα που συναντήσαμε στο νομό, με το Αικατερίνη.
Το Ειρήνη στην 21η θέση με μόλις 1,38% (2,24% πανελλαδικά και 9η θέση) ενώ το Άννα με το 2,63% κερδίζει μία θέση (από 2,06% και 10η θέση). Μία εμφάνιση ο τύπος Αννίκα. Το Ειρήνη το περιμέναμε υψηλότερα και λόγω της οσίας Ειρήνης που ήταν ηγουμένη στη Μονή τη Χρυσοβαλάντω στην Κωνσταντινούπολη. Υπάρχει και ένας ναός στην περιοχή. Από το όνομα της μονής προέκυψε και το όνομα Χρυσοβαλάντης (χρυσός + βαλάντης < βαλάντιο = με βαλάντιο γεμάτο με χρυσά νομίσματα) και Χρυσοβαλάντου (από μία εμφάνιση στο νομό).
Η Παρασκευή που πανελλαδικά έχει ένα αξιόλογο ποσοστό (1,36%) και βρίσκεται στην 17η θέση στο νομό έχει μόνο 5 εμφανίσεις (0,31%, 54η θέση) παρότι 7 ναοί είναι αφιερωμένοι στην αγία. Μία φορά εμφανίζεται το Παρασκευούλα και 3 το Παρασκευάς.
Το Στυλιανή θηλυκό του Στυλιανός μας ταξιδεύει στην εποχή των στυλιτών και τη συνήθεια τους να ασκητεύουν πάνω σε στύλους. Ο άγιος Στυλιανός, από την παρετυμολογική σύνδεση του ονόματός του με το ρήμα στυλώνω θεωρείται στύλος και προστάτης της υγείας. Είναι προστάτης των άρρωστων παιδιών. Σε αυτή τη σύνδεση συνέβαλε και η υμνογραφία του όπου «των νεογνονών και των νηπίων φύλαξ γενόμενος». Στα ασθενικά παιδιά δίνουν το όνομα Στυλιανός και Στυλιανή γιατί ο άγιος Στυλιανός στυλώνει και τα άρρωστα παιδιά, στυλώνει και τις έγκυες για να μην αποβάλουν. Το Στυλιανή έχει 14 εμφανίσεις και ποσοστό 0,92% έναντι του πανελλαδικού 1% και το Στυλιανός 7 εμφανίσεις (0,23%) πολύ χαμηλότερα από το πανελλαδικό του 0,85%. Από το Στυλιανός ε εκ του υ δια το υγρό και διπλασιασμού του λ Στελλιανός < Στελλιανή < Στέλλα. Το όνομα Στέλλα με τις 3 εμφανίσεις παρετυμολογείται και από το ιταλικό Stella <λατ. Stella = αστέρι. Και μία εμφάνιση το Στέλιος.
Το όνομα Κυριακή συνδέεται με την Αγία Κυριακή. Διερευνώντας τον χώρο των θαυμάτων φθάνουμε στην περίπτωση του Δωρίθεου και της Ευσεβείας που παρακαλούσαν το θεό να τους χαρίσει παιδί, και σαν δώρο θεού το παιδί ήρθε στον κόσμο ημέρα Κυριακή (ημέρα αφιερωμένη στον Κύριο) και οι γονείς του δείχνοντας την ευγνωμοσύνη τους το ονόμασαν Κυριακή. Όλα αυτά συνέβησαν τον 3ο αιώνα. Η αγία θεραπεύει κάθε είδους αρρώστια. Θεραπεύει αδιάκριτα ανθρώπους και ζωά. Λογικά σε αγροτοκτηνοτροφικούς πληθυσμούς έχει σημαντική θέση. Ενας ναός στο νομό. Με τις 21 εμφανίσεις το όνομα φτάνει σε ποσοστό 1,38% έναντι 1,12% του πανελλαδικού. Ο τύπος Κυριακούλα 2 εμφανίσεις. Ενώ το Κυριάκος με 26 εμφανίσεις έχει αρκετά μεγαλύτερο ποσοστό (0,85%) από το πανελλαδικό (0,46%). Από το Κυριάκος πιθανά μ την προσθήκη της κατάληξης -ης μετά τσιτακισμού προέκυψε το Κυριαζής (2 εμφανίσεις).
Ευδοκία (< ευδοκία < ευδοκώ < ευ + δοκώ· η καλή θέληση, η ευμενής διάθεση).
Μια πρώην «ακόλαστη πόρνη», πανέμορφη και πλούσια. Εζησε τον 1ο με 2ο αιώνα μετά Χριστόν, μετανόησε έγινε χριστιανή και αποκεφαλίστηκε. Η Εκκλησία δίνει έμφαση στη (μεταγενέστερη) σύζυγο του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδόσιου Β’ Αθηναία Αθηναΐς που βαπτιζόμενη χριστιανή μετονομάστηκε Ευδοκία. Ηταν όνομα αυτοκρατειρών και πριγκιπισσών του Βυζαντίου. 7 εμφανίσεις στο νομό και ποσοστό 0,46% (0,26).
Μία φορά συναντήσαμε το όνομα Μελανία. Ονόμα ποντιακό που μάλλον προέρχεται από το «μελανία» που σημαίνει μαυρίλα. Χρησιμοποιείται και στην Κύπρο, ενώ είναι αρκετά δημοφιλές στις ΗΠΑ. Υπάρχει και αστεροειδής με το όνομα αυτό. Η ομώνυμη αγία έζησε και μαρτύρησε τον 4ο μ.Χ. αιώνα.
Οκτώ εμφανίσεις έχει και η Μάρθα (αραμ. Marta=κυρία, οικοδέσποινα· αγνή). Η Μάρθα, αδελφή του Λαζάρου, αναφέρεται από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη στο θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου.
Μία εμφάνιση το Λουκία (αρσενικό του Λουκάς, δεν εμφανίζεται το αρσενικό στο νομό) και μία το Μακρίνα, οσία αδελφή του αγίου Βασιλείου, και του αγίου Γρηγορίου Νύσσης.
Η Μαγαληνή, η «…εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή» αισθανόμενη τη θεότητα το Χριστού αναλαμβάνει «τάξιν» μυροφόρας. Η Μαρία Μαγδαληνή, η οποία ανήκε στον κύκλο των γυναικών που ακλουθούσαν τον Χριστό και τους αποστόλους βοηθώντας το έργο τους παρακολούθησε τη σταύρωση, υπήρξε η πρώτη μυροφόρα που έπλενε με μύρα και αρώματα το σώμα του χριστού μετά την αποκαθήλωσή του. Το όνομα Μαγδαληνή (έβρ. τοπωνύμ. Μάγδαλα, η καταγόμενη από τα Μάγδαλα) έχει 2 εμφανίσεις.
Στις γυναίκες η ταύτιση με την ομώνυμη αγία δεν επιδρά στην ονοματοδοσία. Αυτό ενισχύεται και από την περίπτωση του ονόματος Βαρβάρα. Στο νομό υπάρχουν δύο ναοί αφιερωμένοι στην ομώνυμη αγία και παράδοση που τη συνδέει με τα σπυράκια των παιδιών (όπως και πανελλαδικά) το όνομα εμφανίστηκε στο δείγμα μόνο δύο φορές και ακόμη μία ως δεύτερο όνομα. Στην επιβεβαιωτική αναζήτηση επαλήθευσης πολύ λίγες ήταν οι Βαρβάρες που συναντήσαμε, τις οποίες τις αποκαλούν Βέρες. Το πανελλαδικό ποσοστό του ονόματος (0,50%) δεν είναι ευκαταφρόνητο.
Ισως με το έντονο θρησκευτικό συναίσθημα μπορεί να εξηγηθεί και η χρήση του ονόματος Βασιλική που με ποσοστό της 3,29% (3,52%) και 50 εμφανίσεις καταλαμβάνει την 5η θέση.
Η εκκλησία συνδέει και τα ονόματα Φωτεινός και Φωτεινή (21 εμφανίσεις και ποσοστό 1,37% έναντι πανελλαδικού 1,09%) με τα Θεοφάνια (τα γιορτάζει την ίδια ημέρα), όμως αυτά ανήκουν στην κατηγορία των ονομάτων που προέρχονται ή οφείλουν τη διάδοσή τους σε «Παρομοίωση προς το περιβάλλον και τη φύση» και δείχνουν μια ιδιότητα του ανθρώπου που τα φέρει (Φωτεινός = αυτός που εκπέμπει φως, που φωτίζει). Το καταχωρίσαμε σε αυτή την κατηγορία επειδή στο νομό υπάρχει και εκκλησία προς τιμήν της αγίας Φωτεινής, κάτι που ενδεχομένως παίζει το ρόλο του στη χρήση του ονόματος. Η ομώνυμη αγία έζησε στα χρόνια του Χριστού και βαπτίσθηκε Χριστιανή μεταξύ των πρώτων γυναικών της Σαμάρειας και ονομάσθηκε Φωτεινή και αργότερα μαρτύρησε για την πίστη της.
Με τη τιμή προς τους αγίους – αγίες σχετίζονται τα ονόματα Αθανασία (26 εμφανίσεις – 1,71%), Γεωργία (31 – 2,04%), Ευστρατία (3), Ευσταθία (1), Ελευθερία (6), Ιωάννα (27 – 1,77%), Γιαννούλα (4), Αντωνία (10), Θεοδώρα (21 – 1,38), Κωνσταντίνα (6), Κωνσταντία (3), Κωνσταντινιά (5) και Αποστολία (14 – 0,91%), Στεφανία (4), Νικολέτα (9), Σπυριδούλα (1), Θωμαή (1), Χαραλαμπία (1), Πετρούλα (2). Τα περισσότερα από αυτά είναι η θηλυκή εκδοχή ανδρικών και γι’ αυτό θα τα εξετάσουμε μαζί με τα αντίστοιχα ανδρικά μιας και υπάρχει ομώνυμος άγιος. Και στην περίπτωση της Αθανασίας που υπάρχει εκτός από τον άγιο Αθανάσιο ομώνυμη αγία που γιορτάζει στις 31 Γενάρη, το όνομα γιορτάζεται στις 18 Γενάρη οπότε η εκκλησία τιμά τον άγιο Αθανάσιο.
Τέλος έχουμε και δύο ονόματα από την Παλαιά Διαθήκη. Ελισάβετ (< έβρ. Eliseva = ο Θεός μου είναι άφθονος, φέρνει την αφθονία) με 8 εμφανίσεις. Σύζυγος του προφήτη Ζαχαρία και μητέρα (σε μεγάλη ηλικία με θεϊκή παρέμβαση) του βαπτιστή Ιωάννη. Εύα (Hawwah = Ζωή, «ζωντανή ζώσα»), με 2 εμφανίσεις. Η πρώτη γυναίκα που έπλασε ο Θεός, σύντροφος του Αδάμ στον Παράδεισο. Η πρώτη άπιστη γυνή. Την παρέσυρε ο καταραμένος όφις. Τη δικαιολογούμε όμως γιατί είμαστε όλοι …απόγονοί της. Και το Εμμανουέλα (θηλυκό του Εμμανουήλ) με μια εμφάνιση.
Με τα ανδρικά ονόματα θα συνεξετάσουμε τα ονόματα Ευαγγελία (6η θέση), Σαράντω και Σαράντο από 1 εμφάνιση (πιθανολογώντας ότι προέρχεται και αυτό από το Σαράντης), Σταυρούλα (17 – 1,11%), Φανή (6), Χριστίνα (23 – 1,51%) Αγγελική (17 – 1,11%), Ανδρεάνα (1), Φιλίτσια (1) και τα πασχαλινά Βάια (5 εμφανίσεις), Βαγιανή (2), Βάη (1), Πασχαλιά (3), Πασχαλίνα (3) Λαμπρινή (11). Σε αυτή την κατηγορία, πασχαλινά, εμπίπτει και το Αναστασία (58 εμφανίσεις) που από το πανελλαδικό 2,54% φτάνει στο 3,81%. Και μία εμφάνιση το υποκοριστικό Τασούλα. Εβδομη πανελλαδικά η Αναστασία τρίτη στην κατάταξη στο νομό. Ομως εδώ πρέπει να συνυπολογίσουμε μαζί, την ενίσχυση που έχει το όνομα από την ταύτισή της με την Ανάσταση του Κυρίου και την ύπαρξη ομώνυμης αγίας με ναό αφιερωμένο. Μάλιστα, στην περιοχή η αγία θεωρείται φαρμακολύτρα αφού θεραπεύει από τις δηλητηριάσεις. Γιορτάζεται στις 22 Δεκέμβρη.
[1] Αθανάσιος Χ. Μπούτρα «Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς και γλωσσικώς ερμηνευόμενα», 1912
Το Α’ ΜΕΡΟΣ
Το Β’ ΜΕΡΟΣ
