Γράφει η Άννεκε Ιωαννάτου //
ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ ΓΚΑΡΣΙΑ ΜΑΡΚΕΣ
Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΕΣ ΣΤΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΟΥ
Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη
Μετάφραση: Κλαίτη Σωτηριάδου-Μπαράχας
Αφού οι ημερομηνίες γέννησης ή θανάτου αποτελούν συνήθως αφορμή να σταθούμε στη ζωή και στο έργο ενός συγγραφέα, η παρούσα βιβλιοπαρουσίαση θα έχει σαν θέμα έργο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ο οποίος πέθανε στις 17 Απρίλη. Και μάλιστα όχι στο πιο γνωστό του έργο, που είναι ασφαλώς το «Εκατόν Χρόνια Μοναξιάς», αλλά σ’ ένα έργο που είναι αφιερωμένο στις τελευταίες μέρες της ζωής του μεγάλου ελευθερωτή της Λατινικής Αμερικής, τον Σιμόν Μπολίβαρ (1783-1830), εμβληματική ιστορική προσωπικότητα της υποηπείρου αυτής. Ο Μπολίβαρ είναι «ο στρατηγός μες στο λαβύρινθό του» και το βιβλίο περιγράφει το τελευταίο ταξίδι του Μπολίβαρ στον ποταμό Μαγδαλένα. Ο Μάρκες ομολογεί: «Περισσότερο από τις δόξες του ήρωα με ενδιέφερε ο ποταμός Μαγδαλένα, που πρωτογνώρισα παιδί καθώς ταξίδευα από τις ακτές της Καραϊβικής, όπου είχα την καλή τύχη να γεννηθώ, μέχρι την πόλη της Μπογκοτά, απόμακρη και καταχνιασμένη, όπου από την αρχή ένοιωσα πιο ξένος απ’ οπουδήποτε αλλού. Στα φοιτητικά μου χρόνια τον διέσχισα έντεκα φορές και προς τις δύο κατευθύνσεις μ’ εκείνα τα ατμόπλοια που έβγαιναν από τα ναυπηγεία του Μισισιπή καταδικασμένα στη νοσταλγία με τέτοια μυθική έλξη ώστε κανένας συγγραφέας να μην μπορεί να τους αντισταθεί» (σελ. 283/84).
Στο γράψιμο του βιβλίου προηγήθηκαν δύο χρόνια απροσδόκητης ιστορικής έρευνας, πράγμα με το οποίο ο Μάρκες δεν είχε καθόλου εμπειρία. Απροσδόκητη έρευνα, διότι η ιστορική βάση λίγο τον απασχολούσε μια και το τελευταίο ταξίδι του Μπολίβαρ είναι το λιγότερο τεκμηριωμένο. Μόνο λίγα γράμματα έγραψε σ’ αυτές τις τελευταίες δεκατέσσερις μέρες της ζωής του ο Μπολίβαρ και κανένας από τους συνοδούς του δεν άφησε μαρτυρία. Οπότε ο Μάρκες τελικά αναγκάστηκε ήδη από το πρώτο κεφάλαιο να ψάξει κάποια πράγματα σχετικά με τον τρόπο ζωής του Μπολίβαρ. Η έρευνα αυτή τον οδήγησε σε άλλη κι αυτή με τη σειρά της σε άλλη. Με λίγα λόγια ο Μάρκες ερευνούσε επί δύο χρόνια διαβάζοντας στοιχεία, αποκόμματα εφημερίδων μέχρι και τους τριάντα τέσσερις τόμους του Ιρλανδού Daniel O’ Leary (Δανιέλ Ο’ Λίαρι, 1802-1854, στρατηγός κάτω από τον Μπολίβαρ). Μεγάλη βοήθεια έλαβε ο Μάρκες από επιστήμονες σαν τους Κολομβιανούς ιστορικούς Εουχένιο Γκουτιέρες Σέλι (Eugenio Gutiérrez Cely), Φάμπιο Πούγιο (Fabio Puyo) και Γκουστάβο Βάργας (Gustavo Vargas), καθηγητή στο Αυτόνομο Εθνικό Πανεπιστήμιο του Μεξικού και τον Βενεζουελάνο μπολιβαριστή ιστορικό Βινίσιο Ρομέρο Μαρτίνες (Vinicio Romero Martinez, 1940-2007). Στις «Ευχαριστίες» ο Μάρκες αναφέρεται και σε σειρά άλλων προσωπικοτήτων, που τον βοήθησαν να βρει το δρόμο του στο λαβύρινθο των ιστορικών στοιχείων σχετικά με τη ζωή και τη δράση του Σιμόν Μπολίβαρ έτσι δίνοντάς του τη δυνατότητα να γράψει το βιβλίο, που κυκλοφόρησε στα ισπανικά το 1989.
Η ρεαλιστική μαγεία μιας ιστορικής πραγματικότητας
Η μορφή του Μπολίβαρ, όπως βγαίνει από το βιβλίο, είναι πέρα για πέρα ανθρώπινη. Ο Μπολίβαρ, στις τελευταίες μέρες της ζωής του, είναι εξαντλημένος από αρρώστια και χωρίς εξουσία πια. Το ιδανικό του να ενώσει τη Λατινική Αμερική, έχει αποτύχει. Το μεγάλο του κατόρθωμα ήταν η δημιουργία της Μεγάλης Κολομβίας απελευθερώνοντας και ενώνοντας έξι χώρες: τη Βενεζουέλα (ο ίδιος ήταν Βενεζουελάνος, γεννημένος στο Καράκας), την Κολομβία, το Εκουαδόρ, το Περού, τη Βολιβία και τον Παναμά. Το όραμά του μιας κοινωνίας δικαίου κατάρρευσε. Οι ταξικές ανισότητες παρέμειναν ισχυρές. Πέθανε απογοητευμένος. Διάφορες πόλεις, στις οποίες είχε θριαμβεύσει, τον υποδέχονται στο τελευταίο αυτό ταξίδι με ενθουσιασμό αγνοώντας ότι δεν έχει πλέον καμία εξουσία. Νοερά ξαναζεί τις νίκες, τις δόξες, τις μάχες της απελευθέρωσης, αλλά και την ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Ωστόσο, ο Μάρκες δεν γράφει ιστορικό μυθιστόρημα, ούτε μυθιστορηματική βιογραφία. Όπως το διατυπώνει ο ίδιος: μεταχειρίζεται την ιστορία «χωρίς να παραιτηθεί από τις ακραίες φωτιές του μυθιστορήματος». Με τα λόγια του σπουδαίου Περουβιανού κριτικού λογοτεχνίας, καθηγητή πανεπιστημίου Χοσέ Μιγέλ Οβιέδο (José Miguel Oviedo) στον 4ο τόμο της «Ιστορίας της Ισπανοαμερικανικής Λογοτεχνίας»: «Οι αντιθέσεις και μικρότητες του ήρωα δεν τον κάνουν μονάχα πιο ανθρώπινο, αλλά τονίζουν –ειρωνικώς – την οραματική σχεδόν υπερανθρώπινη ποιότητα του αμερικανίστικου ιδανικού του, που του προσδίδει ένα τραγικό κιχωτικό προφίλ: ο Μπολίβαρ είναι ο φτωχός τρελός που έχει δίκιο. Τούτο το σχέδιο εμποδίζει το βιβλίο να παγώσει και να γίνει μια σκέτη βιογραφική ή αγιογραφική αναπαράσταση και του επιτρέπει να μας δώσει την εικόνα του προσώπου που πέρα από πιθανό είναι τέλεια απτό και επίκαιρο. ‘Ετσι, τα ζητήματα που ανησυχούσαν τον Μπολίβαρ το 1830 προβάλλονται πάνω στη σημερινή κατάσταση μιας Λατινικής Αμερικής σε κρίση που εξακολουθεί να ψάχνει την ενότητά της» (σελ. 300). Δηλαδή, ο Μάρκες μετατρέπει τον Μπολίβαρ σε ζωντανό πρόσωπο της εποχής μας.
Το ταξίδι που συνεχίζεται
Γνωρίζοντας την επιθυμία του Μάρκες να βγάλει τη Λατινική Αμερική από την «μοναξιά» της και να πάψει η ήπειρος αυτή να είναι για τους Ευρωπαίους «ένας άντρας με μουστάκια, κιθάρα και περίστροφο» και να πάψει να «μας αρνιούνται με κάθε είδος καχυποψιών την πρωτοτυπία στις τόσο δύσκολές μας προσπάθειες της κοινωνικής αλλαγής» , νομίζουμε ότι μπορούμε να πάρουμε αλληγορικά το ταξίδι του Μπολίβαρ και να του προσδώσουμε τη διάσταση του ταξιδιού μέσα στο χρόνο σαν πορεία προς το μεγάλο ιδανικό της πραγματικής ανεξαρτησίας και χειραφέτησης.
