Η γιορτή της Πρωτοχρονιάς είναι ίσως μια από τις πιο αγαπητές γιορτές των ανθρώπων. Με την αλλαγή του χρόνου θεωρούν πως κλείνει ένας κύκλος στη ζωή τους και αρχίζει ένας άλλος. Έχουν όμως όλες οι γωνιές της γης την ίδια ημέρα ως Πρωτοχρονιά;
Η 1η Ιανουαρίου ανα- γνωρίζεται απ’ όλες τις θρησκείες ως η πρώτη του χρόνου; Γιορταζόταν πάντα την 1η Ιανουαρίου; Και κυρίως, πότε ξεκίνησε να γιορτάζεται η Πρω τοχρονιά;
Από τους Βαβυλώνιους η αρχή
Οι ιστορικές μελέτες έχουν καταδείξει ότι η ανάγκη να γιορτάζεται η έλευση του νέου έτους, σαν μία καινούρια αρχή, έχει τις ρίζες της στους πρώτους ανθρώπινους πολιτισμούς. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η γιορτή αυτή παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στην αρχαία Βαβυλώνα.
Συγκεκριμένα γύρω στο 2000 π.Χ., όταν οι Βαβυλώνιοι γιόρταζαν την Πρωτοχρο- νιά κατά την πρώτη Νέα Σελήνη μετά την εαρινή ισημερία, η οποία συμβαίνει περίπου στις 21 Μαρτίου. Οι γιορτές αυτές ονομάζονταν «Ακίτου» και ήταν αφιερωμένες στη νίκη του νέου θεού Μαρντούκ εναντίον της παλιάς θεάς Τιαμάτ και διαρκούσαν δέκα ή έντεκα ημέρες. Οι Βαβυλώνιοι είχαν συνδυάσει τον ερχομό του νέου χρόνου με τον ερχομό της άνοιξης και της αναγέννησης της φύσης.
Οι νουμηνίες στην αρχαία Ελλάδα
Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχουν ενδείξεις για γιορτασμό της Πρωτοχρονιάς, αφού για τους Έλληνες σημαντική ήταν η πρώτη μέρα του κάθε μήνα που τιμάτο με διάφορες γιορτές, γνωστές ως «νουμηνίες». Φαίνεται ότι στον ελληνικό χώρο η Πρωτοχρονιά άρχισε να γιορτάζεται μετά την κατάκτηση από τους Ρωμαίους, οι οποίοι έφεραν μαζί τους τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς.
Η ρωμαϊκή Πρωτοχρονιά
Στα πρώτα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αρχή του νέου έτους θεωρείτο, όπως και κατά τη χρυσή εποχή της Βαβυλώνας, ο Μάρτιος. Συγκεκριμένα, το ρωμαϊκό ημερολόγιο, που είχε σαν βάση τον σεληνιακό κύκλο, ξεκινούσε από τον Μάρτιο και τελείωνε στον Δεκέμβριο. Μάλιστα τα ονόματα των σύγχρονων μηνών Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβριος φανερώνουν, μέχρι σήμερα, τη θέση τους σε εκείνο το ημερολόγιο, αφού στη λατινική γλώσσα τα ονόματα αυτά προέρχονται από τους αριθμούς της σειράς των μηνών αυτών (septem = επτά, octo = οχτώ, novem = εν- νιά και decem = δέκα). Αργότερα προστέθηκαν δύο ακόμα μήνες στο ημερολόγιο των Ρωμαίων, ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, και το 153 π.Χ. η ρωμαϊκή σύγκλητος αποφάσισε το ρωμαϊκό πολιτικό έτος να αρχίζει την 1η Ιανουαρίου, όταν και ορκίζονταν οι ετήσιοι ύπατοι και οι πραίτορες.
Επί Ιουλίου Καίσαρα η 1η Ιανουαρίου
Η 1η Ιανουαρίου ως η πρώτη μέρα του χρό- νου καθιερώθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα το 46 π.Χ., όταν ο Ιούλιος δημιούργησε το Ιουλιανό Ημερολόγιο. Μάλιστα ο Καίσαρας, για να καταφέρει να συγχρονίσει το νέο ημερολόγιο με τον ήλιο αντί με τη σελήνη, αναγκάστηκε να παρατείνει τη διάρκεια του προηγούμενου έτους στις 445 ημέρες. Σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση του Ιανουαρίου έπαιξε για τον Ιούλιο Καίσαρα το όνομα του μήνα που προερχόταν από τον Ιανό, τον ρωμαϊκό θεό των ενάρξεων και των μετα- βάσεων. Ήταν ο θεός με τα δύο πρόσωπα που το ένα έβλεπε μπροστά και το άλλο πίσω. Ήταν με άλλα λόγια ο μήνας που χώριζε το παλιό και το νέο, το παρελθόν και το μέλλον.
Οι θρησκευτικές Πρωτοχρονιές
Οι Πρωτοχρονιές ταυτίζονταν κυρίως με θρησκευτικές γιορτές, διότι εκείνες τις ιστορι- κές περιόδους το κυρίαρχο στοιχείο ήταν οι θρησκείες και όχι όπως έχουμε σήμερα ως επικρατέστερες τις πολιτικές ιδεολογίες. Ας μην ξεχνούμε ότι οι άνθρωποι μεταξύ άλλων διακρίνονταν και ανάλογα με τη θρησκεία τους. Αυτό είναι πολύ εμφανές στη χριστιανική Βίβλο, όπου οι μη Ιουδαίοι στο θρήσκευμα ονομάζονταν ως Εθνικοί με την έννοια ότι πίστευαν στις θρησκείες των (άλλων) εθνών. Κι επειδή την περίοδο που γράφτηκε η Βίβλος επικρατούσε το λεγόμενο 12θεο, που προερχόταν από την Ελλάδα, οι Εθνικοί ταυτίζονταν με τους Έλληνες.
Η χριστιανική Πρωτοχρονιά
Οι πρώτοι χριστιανοί ενοχλούνταν σε μεγάλο βαθμό από τις γιορτές των πολυθεϊστών και τις εκλάμβαναν ως γιορτές του σατανά. Έτσι έδωσαν ένα δικό τους περίβλημα στην Πρωτοχρονιά, ταυτισμένο με τη χριστιανική ηθική. Στους αιώνες που ακολούθησαν, οι πολυθεϊστικές γιορτές καταργήθηκαν ή συγχωνεύτηκαν με τις νέες χριστιανικές που καθιερώθηκαν και η Πρωτοχρονιά δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Από ημέρα έντονων γιορτασμών την μετέτρεψε σε ημέρα προσευχής και νηστείας. Μέχρι τον Μεσαίωνα γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά στις 25 Μαρτίου, την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Για την Ορθοδοξία, στις μέρες μας, η 1η του χρόνου δεν είναι η 1η Ιανουαρίου αλλά η 1η Σεπτεμβρίου. «Η 1η Σεπτεμβρίου είναι η αρχή του εκκλησιαστικού έτους, ”αρχή Ινδίκτου”, όπως την γράφουν τα εκκλησιαστικά μας βιβλία. Και είναι αυτή η ημέρα η πρώτη του έτους κατά το ημερολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης, που το έτος άρχιζε από το Φθινόπωρο. Βλέπετε λοιπόν ότι και το εκκλησιαστικό τυπικό μας το ρυθμίζει η Παλαιά Διαθήκη», μας πληροφορεί η ιστοσελίδα της Μητρόπολης Θηβών και Λεβαδίας.
Η εβραϊκή Πρωτοχρονιά
Παρόμοια είναι και η Πρωτοχρονιά για τους Εβραίους, η οποία καθορίζεται στις 20 Σεπτεμ βρίου και είναι γνωστή ως Ρος Ασσανά (Rosh Hashanah). Για δύο ημέρες οι Εβραίοι σε όλο τον κόσμο θα εύχονται και θα γιορτάζουν για ένα νέο χαρούμενο έτος, το έτος 5778. Η εβραϊκή Πρωτοχρονιά έρχεται να θυμίσει στους πιστούς τη δημιουργία του κόσμου, αλλά κυρίως είναι μία ευκαιρία να γυρίσουν πίσω το χρόνο και να δουν τις καλές και τις κακές τους πράξεις. Να κάνουν μία ανασκόπηση των πράξεων και των λόγων τους και να ζητήσουν άφεση και συγχώρεση, έτσι ώστε ο επόμενος χρόνος να τους βρει καθαρούς και εξαγνισμένους από κάθε αμαρτία. Στη διάρκεια του Ρος Ασσανά ο Θεός αντιμετωπίζεται ως ο απόλυτος κριτής, ο οποίος θα αποφασίσει για την τύχη του ανθρώπου μέσα στην επόμενη χρονιά.
Μουσουλμανική Πρωτοχρονιά
Το μουσουλμανικό ημερολόγιο είναι σεληνιακό με διάρκεια 354 ημερών και σε αυτό δεν προστίθεται ποτέ κάποιος επιπλέον μήνας, με αποτέλεσμα οι διάφορες θρησκευτικές εορτές των μουσουλμάνων να μετακινούνται διά μέσου των εποχών. Το γεγονός αυτό οδηγεί το ημερολόγιο να αρχίζει 10 έως 12 ημέρες νωρίτερα του προηγουμένου σε σχέση με το ηλιακό έτος. Η Πρωτοχρονιά δηλαδή των μουσουλμάνων είναι πάντα η πρώτη ημέρα του μήνα τον οποίον ονομάζουν «Μουχαράμ».
Λαοί με διαφορετικές Πρωτοχρονιές
Ωστόσο υπάρχουν μέχρι και σήμερα πολιτισμοί και θρησκευτικές ομάδες που γιορτάζουν άλλες Πρωτοχρονιές. Πιο γνωστό σε εμάς είναι το παράδειγμα των Παλαιοημερολογιτών Χριστιανών, που ακολουθούν ακόμα το Ιουλιανό Ημερολόγιο, με αποτέλεσμα να φτάνουν στη δική τους 1η Ιανουαρίου, όταν το δικό μας ημερολόγιο δείχνει, ήδη, τις 14 Ιανουαρίου.
Άλλα παραδείγματα είναι η κινέζικη και η βιετναμέζικη Πρωτοχρονιά, που γιορτάζονται τη μέρα της δεύτερης Νέας Σελήνης, μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Πρόκειται για κινητή γιορτή, η οποία μπορεί να πέσει οποιαδήποτε μέρα, από τις 21 Ιανουαρίου έως τις 21 Φεβρουαρίου, με βάση το δικό μας ημερολόγιο.
Παρομοίως, γιορτάζεται και η μογγολική Πρωτοχρονιά.
Η θιβετιανή Πρωτοχρονιά, επίσης, δεν συμβαδίζει με τη δική μας. Ονομάζεται Λόσαρ, γιορτάζεται για δεκαπέντε μέρες (τις τρεις πρώτες πιο έντονα) και είναι κινητή, με βάση το θιβετιανό σεληνιακό ημερολόγιο, σύμφωνα με το οποίο φέτος είναι το έτος 2140. Η Πρωτοχρονιά του 2141 (το δικό μας 2014) θα είναι στις 31 Ιανουαρίου του δικού μας ημερολογίου.
Ο Αϊ-Βασίλης
Κυρίως για τους ευρωπαϊκούς λαούς κυρίαρχη μορφή της Πρωτοχρονιάς είναι ο Αϊ- Βασίλης. Ωστόσο αυτό ο χοντρός παππούλης με τα κόκκινα ρούχα και την άσπρη γενειάδα είναι μια σύγχρονη παρουσία που καμία σχέση έχει με τα παλαιότερα χρόνια. Ουσιαστικά ξεκίνησε από το ποίημα «A Visit from St. Nicholas» (Μια επίσκεψη από τον Άγιο Νικόλαο) που δημοσιεύτηκε το 1823. Για τους ορθόδοξους χριστιανούς ο Αϊ-Βασίλης είναι ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος έζησε στην Καππαδοκία και ήταν πρώτος δημιουργός της οργανωμένης φιλανθρωπίας, σύμφω να με την παράδοση. Το παρουσιαστικό του δεν έχει καμία σχέση με τη γνωστή φιγούρα του σημερινού Άγιου Βασίλη.
Ρόλο Άγιου Βασίλη στην ορθόδοξη παράδο ση διεκδικεί και ο Άγιος Νικόλαος. Περισσότερο όμως ο Άγιος Νικόλαος έχει ταυτιστεί με τον Άγιο Βασίλη ή Santa Claus στη Δύση. Σύμφωνα με τη δυτική παράδοση ο Άγιος Νικόλαος φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του. Στην ιστορία του Αγίου Νικολάου οι βόρειοι λαοί έχουν προσθέσει στοιχεία των δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο, άστρο του Βορρά, μεγάλες κάλτσες κ.λπ.), μια κουλτούρα που τον συνοδεύει μέχρι και σήμερα και δημιούργησε τη σημερινή φιγούρα του Santa Claus με όλα τα χαρακτηριστικά του. Στα ελληνικά δεδομένα η μετατροπή αυτή φαίνεται να πέρασε περίπου στη δεκαετία του 1950-1960, κυρίως στον αστικό πληθυσμό, από τους Έλληνες μετανάστες, που με τις ευχε- τήριες κάρτες τους εισήγαγαν τον «δυτικό» Αϊ- Βασίλη και κατάφερε να υποσκελίσει τον ορθόδοξο χριστιανό Άγιο Βασίλειο.
Πηγή: Χαραυγή
