Ενώ πιο κρίσιμη από ποτέ –“μεταξύ σφύρας και άκμονος” χαρακτηρίζουν την κατάσταση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, δηλαδή των δομών προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι αρχαιολόγοι, υπογραμμίζοντας ότι αυτό δεν είναι τυχαίο, αλλά το αποτέλεσμα της πολιτικής συνειδητής απαξίωσης του δημόσιου χαρακτήρα προστασίας της με στόχο την πλήρη ιδιωτικοποίησή της…
Και όπου κι αν σκάψεις στην Ελλάδα θα πέσεις πάνω σε αρχαία -ειδικά αν μιλάμε για περιοχές όπως η Ολυμπία, όπου σίγουρα θα βρεθείς ενώπιος ενωπίω με αμύθητους θησαυρούς…
Όπως συνέβη το 2018, όταν αρχαιολόγοι αντίκρισαν μετά από μια επιφανειακή έρευνα στην περιοχή πέριξ του ιερού της αρχαίας Ολυμπίας, μια πήλινη πλάκα πάνω στην οποία χαραγμένοι ήταν στίχοι από την Οδύσσεια του Ομήρου –κάποιοι μίλησαν για τη “σπουδαιότερη αρχαιολογική ανακάλυψη της 10ετίας στην Ελλάδα”
Επιστήμονες –όχι φυσικά της διαλυμένης αρχαιολογικής υπηρεσίας, αλλά με επικεφαλής γνωστό «μαμούνι» την Ερωφίλη-Ίριδα Κόλλια της ΕΦΑ Ηλείας, με «συμμάχους» \ σπόνσορες το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, αλλά και μια σειρά γερμανικών πανεπιστημίων που έχουν εκφράσει έμπρακτα το ενδιαφέρον τους, μέσω προγραμμάτων και ερευνητικών δράσεων στην περιοχή.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης της πλάκας πάντως ήταν πλέον βέβαιο το περιεχόμενο της επιγραφής, το οποίο ουδείς μπορεί να το αμφισβητήσει: στο πήλινο αντικείμενο ήταν χαραγμένοι στίχοι της Οδύσσειας και πιο συγκεκριμένα, ένα τμήμα της 14ης ραψωδίας, όπου κυριαρχεί η συνάντηση του πολυμήχανου Οδυσσέα με τον φίλο του Εύμαιο, και το απόσπασμα περιέχει τα λόγια του μυθικού βασιλιά της Ιθάκης.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια προσπάθεια χρονολόγησης της πλάκας, με τις επιστημονικές εκτιμήσεις να την τοποθετούν χρονικά στην ρωμαϊκή περίοδο και ειδικότερα περίπου τον 3ο αιώνα μετά Χριστόν. Πάντως η σχετική ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού ήταν πολύ προσεχτικά διατυπωμένη και έκανε λόγο για «εκτίμηση», αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Συγκεκριμένα, σε θέση παρακείμενη του ιερού της Ολυμπίας με κατάλοιπα της ρωμαϊκής εποχής βρέθηκε πήλινη πλάκα με εγχάρακτη επιγραφή. Μετά την πρόσφατη ολοκλήρωση της συντήρησής της, διαπιστώθηκε ότι διασώζει 13 στίχους από τη ραψωδία ξ της Οδύσσειας (ομιλία του Οδυσσέα στον Εύμαιο) και, σύμφωνα με την πρώτη εκτίμηση, μπορεί να χρονολογηθεί στη ρωμαϊκή εποχή και πιθανώς πριν από τον 3ο αι. μ.Χ.».
Οι αρχαιολόγοι φαίνεται να έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πήλινη πλάκα με το απόσπασμα της Οδύσσειας είχε κάποτε παραγγελθεί από κάποιον Ρωμαίο άρχοντα ή αξιωματούχο της περιοχής, ενώ στην συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ως δομικό υλικό. Σύμφωνα με την αξιολόγηση της ερευνητικής ομάδας της κ. Κόλλια ενδεχομένως αυτή η πλάκα να αποτελεί την παλαιότερη γνωστή εκδοχή της Οδύσσειας που έχει έρθει ποτέ στο φως, με εξαίρεση ορισμένα όστρακα τα οποία πάντως δεν φέρουν περισσότερους από ένα-δυο στίχους, δηλαδή πολύ μικρότερα αποσπάσματα από αυτό που βρέθηκε στην αρχαία Ολυμπία.
Παρά την συγκρατημένη και επιστημονικώς ορθή στάση των ερευνητών πάντως που θέλουν ακόμη περισσότερα στοιχεία μέχρι να δημοσιοποιήσουν επίσημα τα αποτελέσματα της εργασίας τους, το περιοδικό «Archaeology» έσπευσε να συμπεριλάβει την πλάκα με τους στίχους του Ομήρου στη λίστα με τα 10 πιο σημαντικά ευρήματα του 2018 παγκοσμίως, αξιολογώντας αντίστοιχα το σπάνιο αυτό εύρημα.
Οι στίχοι
Κι εκείνος, το λιμάνι αφήνοντας,
μέσ΄ απ΄ το λόγγο επήρε τ΄ ορθό το μονοπάτι,
που ΄βγαζε στο δάσος,
εκεί που του ΄χε δείξει η Αθηνά
το θείο πως θα ΄βρισκε χοιροβοσκό,
τι απ΄ όλους τους δούλους του Οδυσσέα
καλύτερα το βιος του αυτός γνοιαζόταν.
Μπρος στην καλύβα του τον πέτυχε καθούμενο
και γύρα χτισμένον έβλεπες αυλότοιχο, στο ξέφαντο,
μεγάλο, ψηλό, πανέμορφο·
σαν έφυγεν ο ρήγας του,
τον είχεν ο θείος χοιροβοσκός μονάχος του σηκώσει για τους χοίρους,
χωρίς η αφέντρα του κι ο γέροντας Λαέρτης να το ξέρουν,
από τις πέτρες που κουβάλησε·
κι είχε ψηλά καρφώσει αγριαχλαδιάς κλωνάρια,
κι έξωθε πυκνά παλούκια μπήξει ως πέρα από βαλανιδόκλαρα,
τη φλούδα βγάζοντάς τους.
Και στην αυλή είχε μάντρες δώδεκα μια πλάι στην άλλη χτίσει
Ραψωδία Ξ, στίχοι 01-13 (μτφ Εφταλιώτης)
Κι απ΄ το λιμάνι πήρε αυτός βουνήσιο μονοπάτι σε δάσια μέσα,
που η θεά του το ΄χε πει πως ζούσε ο πάγκαλος χοιροβοσκός
που νοιάζουνταν το βιος του
πιότερο απ΄ όλους που ο τρανός Δυσσέας είχε δικούς του.
Τον βρήκε και καθότανε στα ξώθυρα μονάχος,
μπρος σε μεγάλο αυλόγυρο αψηλόστεκο κι ωραίο,
με δρόμο γύρω, που ίδιος του τον είχε εκεί φτιασμένο
για του ξενιτεμένου του του αφεντικού τους χοίρους,
δίχως να ξέρει η αφέντισσα κι ο γέρος ο Λαέρτης,
από βουνόπετρες συρτές, μ΄ αγριαπιδιές φραγμένο.
Κι απόξω ορθόστησε πολλά παλούκια πυκνωμένα
γύρω τριγύρω από ιδρυά καλά πελεκημένα·
και χοιρομάντρες δώδεκα μες στην αυλή είχε χτίσει
Ραψωδία Ξ, στίχοι 01-13 (πρωτότυπο)
Αὐτὰρ ὁ ἐκ λιμένος προσέβη τρηχεῖαν ἀταρπὸν χῶρον ἀν’ ὑλήεντα δι’ ἄκριας, ᾗ οἱ Ἀθήνη πέφραδε δῖον ὑφορβόν, ὅ οἱ βιότοιο μάλιστα κήδετο οἰκήων, οὓς κτήσατο δῖος Ὀδυσσεύς. τὸν δ’ ἄρ’ ἐνὶ προδόμῳ εὗρ’ ἥμενον, ἔνθα οἱ αὐλὴ ὑψηλὴ δέδμητο, περισκέπτῳ ἐνὶ χώρῳ, καλή τε μεγάλη τε, περίδρομος· ἥν ῥα συβώτης αὐτὸς δείμαθ’ ὕεσσιν ἀποιχομένοιο ἄνακτος, νόσφιν δεσποίνης καὶ Λαέρταο γέροντος, ῥυτοῖσιν λάεσσι καὶ ἐθρίγκωσεν ἀχέρδῳ. σταυροὺς δ’ ἐκτὸς ἔλασσε διαμπερὲς ἔνθα καὶ ἔνθα πυκνοὺς καὶ θαμέας, τὸ μέλαν δρυὸς ἀμφικεάσσας. ἔντοσθεν δ’ αὐλῆς συφεοὺς δυοκαίδεκα ποίει πλησίον ἀλλήλων, εὐνὰς συσίν· «Είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται απόσπασμα της Οδύσσειας σε πήλινη πλάκα, ενώ η ερευνητική ομάδα διερευνά το ενδεχόμενο να πρόκειται για το παλαιότερο κείμενο ομηρικών επών που έχει βρεθεί στον ελληνικό χώρο (πλην οστράκων με 1-2 στίχους)».
Σε διευκρινίσεις προς αποφυγή παρερμηνειών μετά τη μεγάλη δημοσιότητα που προκάλεσε η πρόσφατη ανακοίνωση της εύρεσης της πήλινης πλάκας με στίχους από την Οδύσσεια προχώρησε η ερευνητική ομάδα.
Ολόκληρη η ανακοίνωση:
«Σε συνέχεια του Δελτίου Τύπου που εκδόθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και έπειτα από την μεγάλη δημοσιότητα που προκάλεσε η πρόσφατη ανακοίνωση της εύρεσης στην Ολυμπία της πήλινης πλάκας με στίχους από την Οδύσσεια θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο να δοθούν ορισμένες διευκρινίσεις που θα αποτρέψουν την δημιουργία στρεβλών εντυπώσεων και παρερμηνειών.
Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια σπουδαία ανακάλυψη, ιδιαίτερα συγκινητική για την αρχαιολογική έρευνα και την ιστορία του τόπου. Η επιγραφή στην πήλινη πλάκα που βρέθηκε σε θέση με ρωμαϊκά κατάλοιπα σε μικρή απόσταση από το Ιερό της Ολυμπίας, διασώζει τους πρώτους 13 στίχους της Ραψωδίας ξ της Οδύσσειας και σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συλλέξει ως τώρα η ερευνητική ομάδα, αποτελεί το παλαιότερο σωζόμενο απόσπασμα των στίχων αυτών, σε κάθε περίπτωση των στίχων 1-8, αλλά και των στίχων 9-13, εφόσον επαληθευτεί η προκαταρκτική χρονολόγηση της επιγραφής.
Επίσης, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται απόσπασμα της Οδύσσειας σε πήλινη πλάκα, ενώ η ερευνητική ομάδα διερευνά το ενδεχόμενο να πρόκειται για το παλαιότερο κείμενο ομηρικών επών που έχει βρεθεί στον ελληνικό χώρο (πλην οστράκων με 1-2 στίχους). Όλα τα παραπάνω τονίζουν την μεγάλη σημασία του ευρήματος και την μοναδικότητά του ως αρχαιολογικό, επιγραφικό, φιλολογικό και ιστορικό τεκμήριο.
Ωστόσο, επαναλαμβάνουμε την επιφύλαξη που διατυπώθηκε ήδη από την πρώτη ανακοίνωση ότι όλα τα ανωτέρω αποτελούν τις πρώτες εκτιμήσεις μας και δεν πρόκειται για την τελική δημοσίευση της επιγραφής, η οποία θα ακολουθήσει σε εύλογο διάστημα.»
Εκ μέρους της ερευνητικής ομάδας: Δρ. Ερωφίλη-Ίρις Κόλλια (Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας), Kαθ. Franziska Lang (Πoλυτεχνείο Darmstadt), Δρ. Clemens Bruenenberg (Πoλυτεχνείο Darmstadt), Kαθ. Hans-Joachim Gehrke (Πανεπιστήμιο Freiburg), Kαθ. Klaus Hallof (Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Inscriptiones Graecae), Δρ. Birgitta Eder (Esterreichische Akademie der Wissenschaften), Kαθ. Andreas Vitt (Πανεπιστήμιο Mainz)
Αυτά το 2018, πριν τέσσερα χρόνια …από τότε ουδέν νεώτερο -και η ζωή συνεχίζεται.
