Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //
Ταξιδεύουμε σήμερα με τον Ηλία στις ψηλές κορφές όπου συναντιούνται θρύλοι, παραδόσεις, πολιτισμοί και θρησκείες… Κάποτε εκεί κατοικούσε ο Ηλιος. Μα σαν εξέπεσαν οι θεοί από τον Ολυμπο …έσβησε ο Ηλιος. Στις κορυφές ανέβηκε ο προφήτης Ηλίας, έχτισε το εκκλησάκι του και παρέλαβε το άρμα του Ηλιου. Ετσι ο αρματολάτης Αϊ – Λιας των μεταχριστιανικών χρόνων είναι ο έφορος των καιρικών φαινομένων. Αυτός που ρυθμίζει τη βροχή, τη βροντή και τον κεραυνό. Λέει ο λαός πως όταν αστράφτει και βροντά είναι ο αϊ-Λιάς που πάνω στο άρμα του κυνηγά το διάβολο.
Ο προφήτης Ηλίας
Ο προφήτης Ηλίας έζησε τον 9π.Χ. αιώνα. Ο βίος και τα έργα του προσδίδουν χαρακτήρα Εβραίου εθνικού ήρωα, υπραμυνόμενου του θεού του Ισραήλ. Το σύνθημά του ήταν «διωγμός κάθε ξένης θρησκείας και επαναφορά της λατρείας του Γιαχβέ». Η διδασκαλία του έκρυβε και την αντίδραση σε κάθε νεωτερισμό.
Σύμφωνα με το συναξάρι του ζούσε σε μια σπηλιά στην κορυφή του βουνού, άνοιγε και έκλεινε τους ουρανούς, διέσχιζε στα δύο τον Ιορδάνη, είχε τη δύναμη να κατεβάζει φωτιά από τον ουρανό και να σκοτώνει τους εχθρούς, να προκαλεί βροχή και, τέλος, ανελήφθη στους ουρανούς μέσα σε πύρινο άρμα.
Δίας – Ηλιος – Ηλίας
Η συνήχηση Ηλιος – Ηλίας υπήρξε η γέφυρα εννοιών μεταξύ αρχαιότητας και χριστιανισμού. Ο Ηλιος με τη θεϊκή ιδιότητα στην αρχαιότητα ταυτιζόταν με το Δία, θεό, εκτός των άλλων, των μετεωρολογικών φαινομένων και γι’ αυτό προσαγορεύεται νεφεληγερέτης, Υέτιος και Κεραύνιος. Ο προφήτης Ηλίας αντικατέστησε το Δία των αρχαίων μας προγόνων και τους ναούς του Ηλίου στις κορυφές των βουνών, όπου βρίσκονται τα εκκλησάκια του. Το Δία το νεφοκράτη, τον κύριο του ήλιου, αλλά και της αστραπής, της βροντής και των ανέμων, δηλαδή, το ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών. Μ’ αυτή του την ιδιότητα ο Δίας λατρευόταν στην αρχαία Ελλάδα την ίδια εποχή που γιορτάζεται και ο προφήτης Ηλίας, δηλαδή τις πρώτες μέρες του τελευταίου δεκαήμερου του Ιούλη, κατά τα λεγόμενα κυνικά καύματα. Η ιδιότητα του προφήτη Ηλία ως ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών, ιδιότητα που την κληρονόμησε από το νεφεληγερέτη Δία, γίνεται φανερή, ανάμεσα σε άλλα, και από τις μετεωρολογικές παρατηρήσεις που γίνονται τη μέρα της γιορτής του.
Ο Αϊ – Λιας των θαλασσινών
Ο Αϊ – Λιας συνδέθηκε με τα βάσανα των θαλασσινών. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αϊ-Λιας ήταν ναύτης που η θάλασσα προσπάθησε πολλές φορές να τον πνίξει. Βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να βρει ένα μέρος που να μην ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι καράβι. Πήρε ένα κουπί στον ώμο και τράβηξε για τη στεριά και όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό που κρατάει στα χέρια του. Κι όσο του απαντούσαν «κουπί», τραβούσε ψηλότερα. Προχώρησε, προχώρησε και κάποια στιγμή συνάντησε έναν τσοπάνη και τον ρώτησε τι ήταν αυτό που βαστούσε. Ο τσοπάνης το κοίταξε καλά καλά και ύστερα του είπε «ξύλο είναι». Ο Αϊ – Λιας γέλασε ικανοποιημένος και έμεινε από τότε κοντά στους ανθρώπους των βουνών. «Στένει ολόρθο το κουπί, χτίζει μια καλύβα και αποφασίζει να μείνει εκεί όλη του τη ζωή. Για τούτο τον Αγιο Ηλία τον βάνουν πάντα στα ψηλώματα» (Ανδρ. Καρκαβίτσας).
Ο μύθος αυτός έχει τις ρίζες του σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επεισόδια της Οδύσσειας, Ραψωδία Λ. Οταν ο Οδυσσέας, κατά τη συμβουλή της Κίρκης, αποφασίζει και κατεβαίνει στον Αδη για να συναντήσει την ψυχή του Τειρεσία και να μάθει τι να κάνει για να γλιτώσει από τα βάσανα και το άγριο κυνηγητό του Θεού της θάλασσας, ο Τειρεσίας τού αποκρίνεται ότι σαν έρθει κάποτε στην Ιθάκη και τελειώσει με το φόνο των μνηστήρων, να μη νομίσει ότι όλα τέλειωσαν τότε. Οφείλει να πετύχει την εξιλέωση από τον Ποσειδώνα με τον εξής τρόπο: Θα πάρει στον ώμο του ένα κουπί, το σύμβολο της ναυτικής ζωής στο βασίλειο του εξοργισμένου θεού, και θα προχωρήσει όλο και πιο πολύ προς τα μεσόγεια. Κάποτε θα φτάσει σε μέρος που οι κάτοικοί του δε θα ξέρουν τι είναι η θάλασσα, δε θα τρώνε τροφές αλατισμένες και δε θα ξέρουν τι είναι καράβι ή τι κουπί. Θα αποδείξει ότι έφτασε σε έναν τέτοιο τόπο όταν θα συναντηθεί με κάποιο στρατοκόπο και θα του απαντήσει ότι αυτό που κρατά στον ώμο του είναι «αθηρηλοιγός», δηλαδή πλατύ ξύλινο φτυάρι με το οποίο λικνίζουν τα αλωνισμένα στάχυα. Φτάνοντας εκεί συνεχίζει ο Τειρεσίας, ο Οδυσσέας οφείλει να μπήξει όρθιο στη γη το κουπί και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα. Σύμφωνα με τους μελετητές του Ομήρου, ο τόπος αυτός είναι η Ηπειρος.
Η διάδοση του ονόματος
Το όνομα Ηλίας είναι η μετάφραση του εβραϊκού Eliyahy(= Θεός μου είναι ο Γιαχβέ) προερχόμενο από την Παλαιά Διαθήκη. Με τον εκχριστιανισμό των Ελλήνων ο λαός μας «βάπτισε» τον εβραίο προφήτη Ηλία στους δικούς του θρύλους και παραδόσεις και έτσι διαδόθηκε ευρύτατα το όνομα Ηλίας (Το μόνο από τα ονόματα της ΠΔ που έχει τόσο πλατιά διάδοση. Αντιπροσωπεύει το 1,41% των ανδρικών ονομάτων – σε πανελλαδικό δείγμα 92.946 ανδρών =- όταν ο Πέτρος και ο Παύλος που θεωρούνται οι στυλοβάτες του χριστιανισμού αντιπροσωπεύουν το 0,92% και 0,59% αντίστοιχα).
Το όνομα Ηλίας στο δείγμα μας δεν προέκυψε στους νομούς Ζακύνθου, Λασιθίου και Ρεθύμνου και στο νομό Χίου το συναντήσαμε μία φορά. Πολύ υψηλά ποσοστά εμφανίζει στου νομούς Αρκαδίας (3,10% – 8η θέση), Λακωνίας (2,63% – 10η θέση), Μεσσηνίας (2,06%), Λευκάδας (3,69% – 8η θέση), Πρέβεζας (2,22%), Κιλκίς (2,58% – 10η θέση), Ξάνθης (2,30%), Φθιώτιδας (2,23% – 10η θέση), Φωκίδας (2,42%), Καρδίτσας (2,08%).
Με τον Ηλία συνδέονται και συνεορτάζονται τα θηλυκά Ηλιάννα (12 εμφανίσεις και ποσοστό 0,02%), Ήλιανή (2 εμφ.), Λιάνα (4 εμφ.) και το σύνθετο Ηλιάννα (10 εμφ). Με το Ηλίας πιθανά συνδέεται και το Ηλίτσα (1 εμφ.).
(Σκίτσο του Ακη Παρασόγλου, δημοσιευμένο στον «Ρ» το 1983)
