Επιμέλεια: Οικοδόμος //
«Πολλοί θεωρούν το θέατρο σαν έναν τόπο παραγωγής ονείρων» έγραφε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, «και εσάς τους ηθοποιούς, σας θεωρούν πωλητές μεθυστικών ναρκωτικών. Τα όνειρα καλόδεχτα. Πώς να αντέξουμε αυτή τη ζωή χωρίς όνειρα. Μα έτσι, ηθοποιοί, το θέατρό σας δεν γίνεται τίποτα άλλο από ένας τόπος όπου μαθαίνει κανένας να αντέχει την ασήμαντη και ομοιόμορφη ζωή. Τους δείχνετε έναν κόσμο ψεύτικο, απρόσεχτα ανακατωμένο, έτσι όπως τον δείχνουν τα όνειρα».
Ο Μπρεχτ ήθελε το θέατρο να κάνει τον θεατή να σκέφτεται. Στα θεατρικά του έργα περιέγραφε τον κόσμο σαν κόσμο που μπορεί ν’ αλλάξει. Το Μπερλίνερ Ανσάμπλ, δημιούργημά του, ήταν ο αυθεντικός χώρος καλλιέργειας του έργου του και μέσα σε λίγα χρόνια έγινε αναπόσπαστο τμήμα της σοσιαλιστικής πολιτιστικής ζωής στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία. Εκεί ο Μπρεχτ μπόρεσε να συστηματοποιήσει τις απόψεις του για το θέατρο και με τη συνεργασία σπουδαίων ηθοποιών και συνεργατών να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή που θα επηρέαζε την τέχνη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το θέατρο “Μπερλίνερ Ανσάμπλ”
Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται στη δημιουργία του ιστορικού θεάτρου και στα πρώτα 25 χρόνια λειτουργίας του. Το μεταφέρουμε στο διαδίκτυο από τον Ριζοσπάστη, όπου δημοσιεύτηκε στις 16/1/1975.
«Μπερλίνερ Ανσάμπλ», ένα θέατρο που δημιουργεί ιστορία
Στην οροφή του θεάτρου στην πλατεία Μπέρτολτ Μπρεχτ, στο κέντρο του Βερολίνου, στριφογυρίζει ολονύκτια μια φωτεινή επιγραφή που είναι ορατή από πολύ μακριά. Αυτή ειδοποιεί, όπως η σημαία του Γκλόουμπ Θίατερ του Λονδίνου την εποχή του Σαίξπηρ, ότι εδώ αρχίζει πολύ σύντομα η επόμενη παράσταση.
Εάν η επιγραφή αυτή μείνει σκοτεινή, αυτό σημαίνει ότι το θέατρο απουσιάζει σε περιοδεία ή ότι είναι διακοπές. «Μπερλίνερ Ανσάμπλ», διαλαλεί φωτεινά από εκεί ψηλά η επιγραφή αυτή, ένα απλό, συγκεκριμένο νόημα που έγινε όμως, στις δυόμισι δεκαετίες της ύπαρξής του, σύμβολο ποιότητας της θεατρικής τέχνης.
Στις 11 Γενάρη 1949 κυλούσε για πρώτη φορά η χειράμαξα της «Μάνας Κουράγιο» που την τραβούσε η ηθοποιός Χέλενα Βάιγκελ, πάνω σε μια βερολινέζικη σκηνή. Τότε η παράσταση αυτή δόθηκε στο «Γερμανικό Θέατρο» και οι κριτικοί έγραψαν κατενθουσιασμένοι: «Από σήμερα αρχίζει μια νέα εποχή για το θέατρο». Από τότε δόθηκαν πάνω από 5.000 παραστάσεις από το συγκρότημα που στεγάζεται από το 1954 σ’ εκείνο το σπίτι στο κέντρο της πρωτεύουσας της Γ.Λ.Δ., όπου δόθηκε το 1928 η επίσημη πρώτη του εντυπωσιακού έργου «Όπερα της Πεντάρας».
Ο ίδιος ο Μπρεχτ διηύθυνε ως το 1956, που πέθανε, το θέατρο αυτό. Μετά το θάνατό του ανέλαβε τη διεύθυνσή του η χήρα του Μπρεχτ Χέλενα Βάιγκελ. Μετά το θάνατο της Βάιγκελ το 1971, ανέλαβε τη διεύθυνσή του η Ρουθ Μπέργκχαους.
Μπέρτολτ Μπρεχτ και Χέλενα Βάιγκελ
Από το 1949 και μετά παρουσιάστηκαν, εκτός του ήδη μυθικού «Μάνα Κουράγιο», άνω των 50 έργων του Μπρεχτ και άλλων κλασικών και σύγχρονων συγγραφέων. Κάθε νέο έργο έφερε και φέρει τη γνωστή σφραγίδα της χορογραφικής έννοιας του Μπρεχτ, που τραβάει πολλούς θεατρόφιλους και ειδικούς απ’ όλο τον κόσμο στο Βερολίνο για να τη γνωρίσουν. Το συγκρότημα που απαριθμεί γύρω στα 400 μέλη, έδωσε μέχρι τώρα πολυάριθμες παραστάσεις σε πολλές χώρες του κόσμου.
Η ουσία του θεάτρου του Μπρεχτ
Για τη δραματική τέχνη του Μπρεχτ και τις απόψεις του για το ρόλο του θεάτρου υπάρχουν πλούσια σε όγκο συγγράμματα. Ο ίδιος ο Μπρεχτ εξέφρασε επανειλημμένα γραπτά και προφορικά τις απόψεις του γι’ αυτό. Το «Μπερλίνερ Ανσάμπλ» είναι ακόμα και σήμερα –πολλά χρόνια μετά το θάνατο του ποιητή- χάρη στη δημιουργική ερμηνεία του έργου του από μια νέα γενιά θεατρικών δημιουργών που είχε εκπαιδεύσει ο ίδιος ο Μπρεχτ, ο αυθεντικός χώρος καλλιέργειας του έργου του. Αυτό δε σημαίνει μια παραδοσιακή καλλιέργεια της κληρονομιάς ή ότι καταβάλλεται μόνο η προσπάθεια στο «Μπερλίνερ Ανσάμπλ» να παίζονται «ορθά» τα έργα του Μπρεχτ.
Πολλοί χορογράφοι και ηθοποιοί που εκπαίδευσε ο ίδιος ο Μπρεχτ, πήγαν σε άλλα θέατρα και απόδειξαν τι διδάχτηκαν. Το θεατρικό κοινό –δίπλα σε εργάτες, αγρότες και υπαλλήλους πολλοί επισκέπτες απ’ ολόκληρο τον κόσμο- θεωρεί σήμερα όπως και πριν από χρόνια, ένα βράδυ στο θέατρο Μπρεχτ σαν ένα μεγάλο γεγονός.
Ο Μπρεχτ προώθησε δίπλα στην ανάπτυξη της θεατρικής τέχνης πάντοτε την ταυτόχρονη ανάπτυξη της τέχνης της παρακολούθησης του θεατρικού έργου. Τότε μόνο μπορεί να εκπληρωθεί η αποστολή του θεάτρου, όταν ο θεατής είναι έτοιμος να συνδέσει την αισθητική απόλαυση του θεάματος με μιαν ευχάριστη αλλά ακριβή διαδικασία σκέψης.
Το άγαλμα του Μπρεχτ έξω από το Μπερλίνερ Ανσάμπλ
Ο χορογράφος Μάνφρεντ Βέκβερθ δήλωσε ύστερα από μια περιοδεία στην Ιταλία για την παρουσίαση του έργου «Κοριολανός» του Σαίξπηρ)Μπρεχτ: «Ναι, το γεγονός ακριβώς ότι μια παράσταση που στις κριτικές χαρακτηρίζεται ως κωμωδία, δίνει αφορμή για βαθύτερη σκέψη όσον αφορά την ανθρώπινη συμβίωση, ακριβώς αυτό ώθησε κατά την γνώμη μου τους κριτικούς στο κοινό συμπέρασμα ότι ο «Κοριολανός» είναι το παραδειγματικότερο, όσον αφορά τα έργα και την εξέλιξη του Μπρεχτ. Στις συζητήσεις είχαμε το αίσθημα ότι υπήρξε βαθιά ικανοποίηση και ότι ο φόβος ότι ο Μπρεχτ μπορούσε να καταλήξει στο μουσείο, εκμηδενίστηκε με αυτή την παράσταση του «Μπερλίνερ Ανσάμπλ».
Ύστερα από την δεύτερη περιοδεία του συγκροτήματος στο Λονδίνο, η κριτικός Πηνελόπη Γκίλιατ, γυναίκα του δραματουργού Τζων Όσμπορν, έγραψε στον «Ομπσέρβερ»: «Έτσι ήθελε ο Μπρεχτ το θέατρο –με κίνηση, να κάνει το θεατή να σκέπτεται, όμορφα και με ευχάριστα στιγμιότυπα». Εδώ είναι πραγματικά τα κύρια κριτήρια της έννοιας του θεάτρου του Μπρεχτ, συνυφασμένα σε μια πρόταση. Όσον αφορά τις παραστάσεις του Μπερλίνερ Ανσάμπλ στο εξωτερικό, υπάρχουν συλλογές υλικού που αποτελούνται από πολλούς τόμους.
Το Μπερλίνερ Ανσάμπλ και η πνευματική και πολιτιστική ζωή της Γ.Λ.Δ.
Το Βερολίνο, η πρωτεύουσα της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας, είναι μια πόλη του θεάτρου. Το Μπερλίνερ Ανσάμπλ πρέπει να διατηρήσει τη φήμη του, ανάμεσα σε άλλα θέατρα που έχουν κι αυτά μεγάλη φήμη –όπως πχ το «Γερμανικό Θέατρο». Οι παραστάσεις που δίνονται στο εσωτερικό εξυπηρετούν την εξέταση της δουλειάς του στην κοινωνική πραγματικότητα, την επαφή με εργοστάσια και πανεπιστήμια, καθώς και πολλές άλλες προσπάθειες για συνομιλίες με το κοινό εκτός του θεάτρου. Στα εργοστάσια υπάρχουν πολλές ομάδες εργατών που φέρουν το όνομα «Μπέρτολτ Μπρεχτ» ή «Χέλενα Βάιγκελ». Μεταξύ των εργοστασίων και του Μπερλίνερ Ανσάμπλ υπάρχουν στενές και εγκάρδιες σχέσεις.
Το εσωτερικό του Μπερλίνερ Ανσάμπλ
Συνεργάτες του «Μπερλίνερ Ανσάμπλ» επισκέπτονται εκτός αυτού πανεπιστήμια και ανώτερες τεχνικές σχολές για να ανταλλάξουν απόψεις με τους μαθητές και φοιτητές. Θεωρούν τη συζήτηση με τους νέους ένα βασικό μέρος της θεατρικής τους εργασίας. Έτσι είναι ευκολονόητο, ότι το Μπερλίνερ Ανσάμπλ κατέστη στις δυόμισι δεκαετίες της ύπαρξής του, για τους φίλους του θεάτρου στη Γ.Λ.Δ., ένα αναπόσπαστο τμήμα της σοσιαλιστικής πολιτιστικής ζωής.
Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ γεννήθηκε στις 10 του Φλεβάρη του 1898 στη Βαυαρία και σπούδασε Ιατρική στο Μόναχο. Τα πρώτα του έργα εκφράζουν αντιαστική διάθεση και ατομική ριζοσπαστική διαμαρτυρία ενάντια στον πόλεμο και τον ξεπεσμό του ανθρώπου στον καπιταλισμό. Το 1926 στάθηκε αποφασιστική χρονιά γι’ αυτόν καθώς για τις ανάγκες ενός θεατρικού του έργου και επειδή οι αστικές θεωρίες πολιτικής οικονομίας δεν τον ικανοποιούσαν με τις απαντήσεις τους, διάβασε το «Κεφάλαιο» του Μαρξ και από εκεί οδηγήθηκε στον Λένιν. «Γεννήθηκε» ένας νέος Μπρεχτ που εντάχθηκε στις γραμμές των κομμουνιστών εργατών της τέχνης. Μεταξύ 1924-1933 ο Μπρεχτ εργάστηκε στο Βερολίνο με τους σκηνοθέτες Μαξ Ράινχαρτ και Ερβιν Πισκέιτορ και τον συνθέτη Κουρτ Βάιλ. Ολη αυτήν την περίοδο τα θέματα των ποιημάτων του είναι παρμένα από την κατάσταση της εργατικής τάξης και την πάλη των τάξεων καθώς και από την εμπειρία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ.
Το 1933 ο Μπέρτολτ Μπρεχτ εξορίστηκε στις σκανδιναβικές χώρες (1933-1941) και εν συνεχεία στις ΗΠΑ (1941-1947), από τις οποίες έφυγε αφού πρώτα παρουσιάστηκε στην περιβόητη μακαρθική αντικομμουνιστική επιτροπή. Στη Γερμανία οι ναζί έκαψαν τα βιβλία του και του αφαίρεσαν την ιθαγένεια. Στα ποιήματά του ο ζόφος του 3ου Ράιχ αποτυπώθηκε με μεγάλη ενάργεια, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και την ταξική προέλευση του φασιστικού καθεστώτος. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου έγραφε ποιήματα για να μεταδοθούν από το Ραδιοφωνικό Σταθμό της Μόσχας στους Γερμανούς φαντάρους του Ανατολικού Μετώπου, χωρίς σε αυτά να υπάρχει ούτε μια λέξη μίσους για το γερμανικό λαό.
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, εγκαταστάθηκε στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, δημιούργησε την «Μπερλίνερ Ανσάμπλ » και υπερασπίστηκε αποφασιστικά την υπόθεση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες έως το τέλος της ζωής του. Ο Μπρεχτ τιμήθηκε με το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη το 1955 και «έφυγε», ένα χρόνο αργότερα, στις 14 του Αυγούστου 1956 στη ΓΛΔ, έχοντάς μας κληροδοτήσει ποιήματα και έργα που δεν αντανακλούν απλά την ταξική πάλη, αλλά διδάσκουν και πώς να διεξάγεται. (Βιογραφικό από τον Ριζοσπάστη)
