Επιμέλεια: Οικοδόμος //
«Γνωρίζω ότι είναι αρκετοί οι γονείς που θεωρούν ότι αυτά ενδιαφέρουν τους δασκάλους κι όχι τους ίδιους και τα παιδιά τους. Πόσο μεγάλο λάθος! Το Σχολείο δεν δίνει μόνο γνώσεις στα παιδιά αλλά διαπαιδαγωγεί, φτιάχνει όσο μπορεί τους αυριανούς ανθρώπους και πολίτες. Κι επειδή αυτό είναι αναμφισβήτητο, θα πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς ότι ο αυταρχισμός του επιθεωρητή δεν μένει στον ίδιο αλλά περνάει στο δάσκαλο κι από το δάσκαλο στα παιδιά τους και στους αυριανούς πολίτες. Κι είναι αυτονόητο ότι κανένας γονιός δεν θέλει να γίνει το παιδί του άτομο δειλό και φοβισμένο. Πέρα απ’ αυτό, αυταρχισμός και μάθηση βρίσκονται σε μόνιμη διάσταση» έγραφε ο Γιάννης Βαγενάς το 2001, στο άρθρο που σας παρουσιάζουμε σήμερα.
Ο ίδιος βίωσε τον αυταρχισμό και την αντιδημοκρατική συμπεριφορά του χουντικού επιθεωρητή του σχολείου στην Κοκκινιά όπου δίδασκε και έδωσε μάχη για τα εκπαιδευτικά και δημοκρατικά δικαιώματα δασκάλων και μαθητών. Η πολυήμερη απεργία πείνας του το 1975 προκάλεσε αίσθηση στο πανελλήνιο και έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη για αποχουντοποίηση και εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης.
Ο αγώνας του Γ. Βαγενά δεν σταμάτησε με τη λήξη της απεργίας πείνας. Τα επόμενα χρόνια, από την έδρα της τάξης, τα συνδικαλιστικά όργανα του κλάδου και από όποιο κοινωνικό μετερίζι κι αν πέρασε, και μέχρι το τέλος της ζωής του, αγωνίστηκε για εκπαίδευση και σχολείο στην υπηρεσία των πολλών και των φτωχών, που δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο σε μια κοινωνία όπου η πολιτική εξουσία και τα μέσα παραγωγής θα περάσουν από τα χέρια των λίγων εκμεταλλευτών, στους εργαζόμενους, στον λαό.
Το 2001, με αφορμή νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας για την «Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών» το περιοδικό Θέματα Παιδείας προχώρησε σε αφιέρωμα (με τον ίδιο τίτλο), όπου με σειρά άρθρων φώτισε θεατές και αθέατες πλευρές της συγκεκριμένης αυτής κατεύθυνσης της κυβερνητικής πολιτικής.
Το άρθρο του Γιάννη Βαγενά που μεταφέρουμε μέσω του ΑΤΕΧΝΩΣ στο διαδίκτυο περιλαμβανόταν στο αφιέρωμα του περιοδικού. Μικρά αποσπάσματά του είχαμε πρωτοπαρουσιάσει ΕΔΩ. Ακολουθεί το άρθρο ολόκληρο.
Το εξώφυλλο του περιοδικού
Οι επιθεωρητές ξανάρχονται μέσα κι έξω από το σχολείο
Του Γιάννη Βαγενά*
Συνοπτικό ιστορικό
Το πρώτο μεγάλο βήμα της λεγόμενης μεταρρύθμισης έγινε με το διώξιμο από το Λύκειο δεκάδων χιλιάδων μαθητών για το καλό τους. Ακολουθεί το επόμενο που συνίσταται στην προώθηση Νόμου για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών.
Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, που δόθηκε στη δημοσιότητα αυτό θα γίνει1 για το καλό της εκπαίδευσης και του εκπαιδευτικού.
Το σχέδιο προβλέπει αξιολόγηση σε διάφορα επίπεδα. Το κύριο είναι ότι ο εκπαιδευτικός θα αξιολογείται2 από το Διευθυντή της Σχολικής μονάδας και από τον οικείο Σχολικό Σύμβουλο.
Ούτε λίγο ούτε πολύ, για το δάσκαλο οι επιθεωρητές, οι “χωροφύλακες”, γίνονται τώρα δυο. Ο ένας θα κινείται κατά βάση έξω και γύρω από το σχολείο και ο άλλος, ο Διευθυντής, θα κινείται μέσα στο χώρο του Σχολείου, με ό,τι αυτό σημαίνει. Έτσι η επιθεώρηση αστυνόμευσης κα χειραγώγησης του εκπαιδευτικού και της παιδαγωγικής διαδικασίας θα είναι πλήρης.
Επιγραμματικά να σημειώσουμε ότι, στο όνομα προβλημάτων και δυσλειτουργιών, επανέρχονται σε ό,τι η ζωή και η μακρόχρονη πείρα καταδίκασαν.
Πρέπει να θυμίσουμε ότι η επιθεώρηση καθιερώθηκε από τον Όθωνα (Νόμος 6-2-1834), ενώ με τους νόμους ΒΠΕ/1872 και ΒΤΜΒ/1895 καθιερώθηκαν ο Γενικός και ο Νομαρχιακός επιθεωρητής αντίστοιχα. Αυτά με κατά καιρούς επιδιορθώσεις και μέχρι το 1982, όπου με το νόμο 1304 καταργήθηκε ο θεσμός του επιθεωρητή και με το άρθρο 1 καθιερώθηκε ο θεσμός του Σχολικού Συμβούλου.
Η κατάργηση του επιθεωρητή έγινε ύστερα από αγώνες δεκαετιών των εκπαιδευτικών, των γονιών, όλου του λαού. Αγώνες που κορυφώθηκαν τη μεταπολίτευση του 1974 με την ίδρυση και δράση της Δασκαλικής Αναγεννητικής Συνδικαλιστικής Κίνησης (Δ.Α.Σ.Κ.) κατά πρώτο και του θεσμοθετημένου συνδικαλιστικού κινήματος κατά δεύτερο.
Είναι γεγονός ότι το θέμα της αξιολόγησης είναι τεράστιο Από την πλευρά μου περιορίζομαι να εκθέσω, συνοπτικά, στοιχεία απ’ αυτά που γνώρισα και έζησα.
Ο θεσμός του Επιθεωρητή
Α. Εισαγωγικά
Ο επιθεωρητής είχε το δικαίωμα να μπαίνει στην τάξη με σκοπό να συντάξει έκθεση. Αποφάσιζε για την υπηρεσιακή και επαγγελματική εξέλιξη του εκπαιδευτικού, για το μισθό και το βαθμό του. Έδινε διαταγές γραπτές, μέσα από εγκυκλίους ή προφορικές. Είχε το δικαίωμα να επιβάλει ποινές στους εκπαιδευτικούς ο ίδιος και στις σοβαρότερες περιπτώσεις παρέπεμπε τον εκπαιδευτικό στο Υπηρεσιακό Συμβούλιο.
Ήταν δεσπότης στην περιοχή του, ο φόβος και ο τρόμος του εκπαιδευτικού. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτός ο θεσμός-φόβος έδωσε τροφή σε επιθεωρησιογράφους, σκιτσογράφους, στη λαϊκή θυμοσοφία. Είναι καταγεγραμμένα πολλά από το βίο κα την πολιτεία τους.
Β. Μερικά χαρακτηριστικά της στάσης τους
Κάποιο πρωινό που έκανα μάθημα στο σχολείο μου, στην Τρυγόνα Καλαμπάκας, έρχεται ασθμαίνοντας ο μαγαζάτορας του χωριού και μου λέει: “Δάσκαλε, έλα γρήγορα, σε θέλει ο επιθεωρητής στο τηλέφωνο”. Πηγαίνω λοιπόν στο καβουρντιστήρι του χωριού κι άκουσα την τηλεφωνήτρια του ΟΤΕ στην Καλαμπάκα που έκανε τον ενδιάμεσο να μου λέει: “Αν θέλετε να μιλήσετε με τον κ. Επιθεωρητή πρέπει να πληρώσετε το τηλέφωνο”. Αφού πήρε τη διαβεβαίωση ότι θα πληρώσω το τηλέφωνο μου έδωσε τον κ. Επιθεωρητή. Είπε αυτά που ήθελε κα τον ρωτάω:
– “Είπατε στην τηλεφωνήτρια να χρεωθώ το τηλέφωνο;
– Ναι.
– Γιατί θα πληρώσει το τηλέφωνο ο καλούμενος κι όχι ο καλών;
– Γιατί αυτό γίνεται για όλους.
– Δεν νομίζετε ότι έτσι μειώνετε και το δάσκαλο και τη θέση σας;
– Συγγνώμη κύριε…”
Άλλη μια φορά έρχεται τον Ιούνιο μήνα επιθεωρητής να δει τις κατασκηνώσεις που υπήρχαν στο χωριό. Φθάνει ο φύλακας φοβισμένος (τους έτρεμε κι ο κόσμος) και μου λέει: “Δάσκαλε έλα γρήγορα σε θέλει ο επιθεωρητής”.
Η πρώτη κουβέντα που μου ειπώθηκε, μπροστά στο φύλακα και στο συνάδελφο που τον έφερε από την Καλαμπάκα με το αυτοκίνητο, ήταν:
– Γιατί φοράς κοντομάνικο πουκάμισο; Δεν πήρες την εγκύκλιο;
– Αφού σας ενοχλεί τόσο το κοντομάνικο γιατί μπήκατε στο αυτοκίνητο του συναδέλφου που σας έφερε από την Καλαμπάκα; Δεν το βλέπετε αυτό το κοντομάνικο;
-Ας τα αφήσουμε αυτά τώρα”.
Τα αφήσαμε αυτά. Όμως ο υποφαινόμενος, ο ανυπότακτος, σύμφωνα με την έκθεση του κ. Επιθεωρητή, προτάθηκε για προαγωγή κατ’ αρχαιότητα. Κι είχα ριχτεί με όλη τη νεανική μου ορμή στη δουλειά. Πέρα από διδακτικό έργο είχα δημιουργήσει διάφορα στο Σχολείο και στο Χωριό. Ακόμα και Μουσείο για τις ανάγκες του Σχολείου δημιούργησα. Αγαπούσα τα παιδιά και τον κόσμο κι αγαπήθηκα απ’ αυτούς. Κέρδισα πολύ γρήγορα τον αμέριστο σεβασμό τους με τον αγώνα και την προσφορά μου.
Όμως το έργο μου δεν μέτρησε στην κρίση του κ. Επιθεωρητή. Εκείνος είχε άλλα μέτρα. Κατ’ εκλογή και κατ’ απόλυτη εκλογή, είχε άλλους κι ανάμεσά τους ξεχώριζαν, υποτακτικοί, κόλακες, αδιάφοροι, καταδότες κ.λπ. (Τα σημειώνω αυτά γιατί όταν ήμουν Σύμβουλος άκουγα αρκετούς νέους συναδέλφους να υποστηρίζουν ότι δεν θα τους πείραζε η αξιολόγηση, γιατί κάνουν καλά τη δουλειά τους. Σα να είναι ίδιο με το δικό τους το κριτήριο της εξουσίας.)
Περνώντας από τα σχολεία της Νίκαιας ως πρόεδρος του Συλλόγου, είχα την ευκαιρία να δω Διευθυντές, με πολλά χρόνια υπηρεσίας, να πετάγονται όρθιοι σα να είχαν ελατήριο όταν χτυπούσε το τηλέφωνο κι από την άλλη άκρη ακουγόταν ο επιθεωρητής.
Γ. Εγκύκλιες (μικρό δείγμα)
Έγραφε το 1970 ο Επιθεωρητής Καλαμπάκας προς τους εκπαιδευτικούς:
“Είναι γνωστό το πάθος του Πρωθυπουργού μας, Εξοχωτάτου κ. Γεωργίου Παπαδοπούλου δια την παιδείαν και τας λειτουργίας αυτής… Αυτού του δημιουργού της νέας Ελλάδος και αναμορφωτού της Εθνικής Παιδείας την φωτογραφίαν, εντός πλαισίου καλαίσθητου, έχομεν χρέος όπως την αναρτήσωμεν και εις όσα διδακτήρια της Περιφέρειας ημών δεν ανηρτήθη εισέτι…, ίνα οι Ελληνόπαιδες παραδειγματίζονται και εμπνέονται από την προσωπικότητα του πρωτεργάτου της Εθνικής επαναστάσεως…”.
Το 1973, ένας άλλος έγραφε:
“Τα κομματικά συμφέροντα είχαν τεθεί υπεράνω πάσης πολιτικής δεοντολογίας… Ο ξενοκίνητος κομμουνισμός ηύρεν το πλέον πρόσφορον έδαφος δια να επιτύχη ό,τι δεν επέτυχεν δυναμικώς χάρις εις την θυσίαν και το αίμα των ηρώων του Γράμμου και του Βίτσι”.
Άλλος το 1971 στα Χανιά, πιο “μορφωμένος” αυτός, έγραφε:
“Οι πλόκαμοι του ερυθρού πολύποδος εισδύσαντες εις τους διαφόρους τομείς… απεσκοπούν εις την ρύπανσιν της ελληνικής ψυχής”.
Άλλος σε άλλη εποχή στους Φιλιάτες καλούσε σε απολογία δασκάλα, γιατί σε συνεστίαση στη λέσχη αξιωματικών “ενηγκαλίσθη” αξιωματικόν επί παρουσία του χωρίς να χαιρετίσει τον ίδιο.
Δεν αναφέρω ονόματα γιατί κατά τη γνώμη μου, πέρα από τις προσωπικές ευθύνες, η κύρια αιτία αυτής της κατάστασης ήταν ο ίδιος ο θεσμός κι όχι τα πρόσωπα. Υπήρξαν επιθεωρητές που στάθηκαν ως παιδαγωγοί, όμως αυτοί ήταν εξαίρεση του κανόνα.
Ο αυταρχικός θεσμός του επιθεωρητή ήταν μέρος ενός σχετικού αντιδραστικού κι αυταρχικού περιβάλλοντος. Δεν ήταν καθόλου αποσπασματικός.
Δ. Ο περίγυρος
Για τον αντιδραστικό περίγυρο δεν είναι δυνατό να επεκταθώ σ’ όλους τους τομείς. Όμως έχοντας κατά νου τους νέους συναδέλφους που αποφοίτησαν από τα Παιδαγωγικά Τμήματα, θα παρουσιάσω μια γεύση από τον κανονισμό της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ιωαννίνων του 1962. Ιδού:
• “Έγκαιρος κατάκλισις και έγερσις απαγορευμένης ούτως της κυκλοφορίας πέραν της 9ης εσπερινής… Διά τα θήλεα το όριον τούτο περιορίζεται κατά μιαν ώραν”.3
• “Κοινή προσευχή… Η προσέλευσις γίνεται ησύχως επί των δακτύλων…η δε προσευχή εν κατανύξει”.4
• “Αι προσωπικαί σχέσεις των δυο φύλων – προκειμένου περί σπουδαστών – επιτρέπονται εντός Σχολής… απαγορευμένης μικτής δημόσιας εμφάνισης ως και της κατ’ οίκον ανταλλαγής επισκέψεων, της απαγορεύσεως ισχυούσης και έναντι παντός τρίτου…”.5
Περιορίζομαι σε αυτά. θυμίζω ακόμη ότι ο επιθεωρητής υπήρχε και στην εποχή που ο δάσκαλος έτρωγε εκ περιτροπής στα σπίτια των μαθητών του, στην εποχή που οι γονείς πλήρωναν τέλη για την εγγραφή του παιδιού τους στα σχολεία και τότε που πλήρωναν και τα βιβλία για τα παιδιά τους. Ήταν κατά κανόνα οι βασικοί απεργοσπάστες στους αγώνες των εκπαιδευτικών (οι ίδιοι είχαν την Ένωση Επιθεωρητών), συνεργάτες της ασφάλειας για τα κοινωνικά φρονήματα των εκπαιδευτικών, φυσικοί αυτουργοί για όσους εκπαιδευτικούς απολύθηκαν για τα φρονήματα τους, αλλά και για εκείνους που παραμένοντας στην υπηρεσία δεν έφτασαν ποτέ στους ανώτερους βαθμούς με βάση τις δικές τους αξιολογήσεις και εκθέσεις.
Ε. Σκέψεις
Οι νέοι εκπαιδευτικοί που δεν γνώρισαν τον Επιθεωρητή ίσως οδηγηθούν στο συμπέρασμα ότι αυτά δεν ξαναγίνονται. Όμως η ζωή δεν δείχνει κάτι τέτοιο. Ποιος πίστευε π.χ. ότι είναι δυνατό να καταργηθεί το 8ωρο (που κατακτήθηκε με αίμα) στο όνομα του νέου και του σύγχρονου; Ο αυταρχισμός έχει πολλές μορφές κι οι νέες μορφές που παίρνει στις μέρες που έρχονται είναι δυνατό να είναι ακόμα πιο οδυνηρές, όσο εκλεπτυσμένες κι αν παρουσιάζονται, όταν συντρέχουν μάλιστα και παράγοντες όπως η πολιτική ιδιωτικοποίησης των πάντων, ο τρομονόμος, η ανεργία και στους εκπαιδευτικούς, η σύνδεση των αποδοχών με την παραγωγικότητα και το κέρδος…
Ολοφάνερες είναι οι πολιτικές και κυβερνητικές επιδιώξεις (Νόμοι για την αποκέντρωση) για το σταδιακό πέρασμα των Σχολείων στους Δήμους κι από εκεί σταδιακά στην ιδιωτική πρωτοβουλία με ό,τι αυτό σημαίνει για το παιδί, το δάσκαλο και το γονιό. Η κεντρική πολιτική της Ε.Ε. για την παιδεία συμπυκνώνεται στη φράση: Όποιος θέλει τη μόρφωση και τη γνώση, πληρώνει το κόστος.
Η σημερινή κυβέρνηση βαδίζει σ’ αυτό το δρόμο για την πλήρη διάλυση της Δημόσιας Δωρεάν Εκπαίδευσης. Βασικό της εργαλείο σ’ αυτό το δρόμο θα είναι οι “επιθεωρητές” που παρουσιάζονται ως σύγχρονο είδος κι ας είναι θεσμός παρελθόντων αιώνων. Με ελεύθερους εκπαιδευτικούς δεν μπορούν να προχωρήσουν οι σχεδιαζόμενες πολιτικές. Χρειάζεται να υποταχτούν και να χειραγωγηθούν οι εκπαιδευτικοί. Γι’ αυτό κι ο επιθεωρητής – φόβος και αυταρχισμός.
Γνωρίζω ότι είναι αρκετοί οι γονείς που θεωρούν ότι αυτά ενδιαφέρουν τους δασκάλους κι όχι τους ίδιους και τα παιδιά τους. Πόσο μεγάλο λάθος! Το Σχολείο δεν δίνει μόνο γνώσεις στα παιδιά αλλά διαπαιδαγωγεί, φτιάχνει όσο μπορεί τους αυριανούς ανθρώπους και πολίτες. Κι επειδή αυτό είναι αναμφισβήτητο, θα πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς ότι ο αυταρχισμός του επιθεωρητή δεν μένει στον ίδιο αλλά περνάει στο δάσκαλο κι από το δάσκαλο στα παιδιά τους και στους αυριανούς πολίτες. Κι είναι αυτονόητο ότι κανένας γονιός δεν θέλει να γίνει το παιδί του άτομο δειλό και φοβισμένο ούτε υποτακτικός πολίτης. Πέρα απ’ αυτό, αυταρχισμός και μάθηση βρίσκονται σε μόνιμη διάσταση.
Αρκετοί επίσης γονείς μιλούν για διάλυση και αδιαφορία από την πλευρά του σχολείου. Κι εδώ βασίζεται η κυβέρνηση για να προχωρήσει στις αυταρχικές της επιλογές. Όμως θα πρέπει να γνωρίζουν αυτοί οι γονείς ότι αυτή η διάλυση, όπου τη βλέπουν, είναι σχεδιασμένη πολιτική επιταγή της κυβέρνησης. Αυτή η “διάλυση” υπηρετούσε τους στόχους των λίγων και ισχυρών για την αποδυνάμωση της μόρφωσης των παιδιών των πολλών και αδυνάτων. Από τώρα και στο εξής, για τον ίδιο σκοπό, θα φέρουν τον πιο απροκάλυπτο αυταρχισμό και την τάξη του νεκροταφείου στα Σχολεία.
Μια από τις τρανές αποδείξεις γι’ αυτό είναι η στάση της κυβέρνησης απέναντι στο θεσμό του Σχολικού Συμβούλου.
Σχολικός σύμβουλος
Α. Εισαγωγικά
Σύμφωνα με τον ιδρυτικό νόμο6 ο Σχολικός Σύμβουλος έχει ως έργο:
•την “επιστημονική-παιδαγωγική καθοδήγηση του Σχολείου”
•τη “συμμετοχή στην αξιολόγηση και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών” και
•την “ενθάρρυνση κάθε προσπάθειας για επιστημονική έρευνα στο χώρο της εκπαίδευσης “.
Ονομάστηκε και δασκαλογέννητος θεσμός, επειδή προήλθε από τους αγώνες των δασκάλων. Οι δάσκαλοι αγκάλιασαν στην αρχή της το νέο απελευθερωτικό θεσμό στην εκπαιδευτική διαδικασία, για ν’ απογοητευτούν από αυτόν πολύ γρήγορα. Κι αυτό γιατί εκείνοι που τον καθιέρωσαν δεν τον ήθελαν (αναγκάστηκαν να τον ιδρύσουν), γι’ αυτό και τον εγκατέλειψαν, όπου δεν τον υπονόμευσαν.
Έχει σημασία να σημειωθεί εδώ το εξής: Όταν το 1982 γινόταν η συζήτηση στη Βουλή για το νέο θεσμό, το ΚΚΕ δέχτηκε το Σχολικό Σύμβουλο – θέληση κι αγώνα της εκπαιδευτικής κοινότητας. Επεσήμανε όμως ταυτόχρονα ότι είναι θεσμός αποσπασματικός, κι αν δεν υπάρξουν συνολικές αλλαγές στην εκπαίδευση κινδυνεύει να χρεοκοπήσει. Πόσο προφητική, αλήθεια, εκείνη η επισήμανση!
Όμως ας επιχειρήσουμε μια συνοπτική παρουσίαση της πολιτικής επιλογής για ουσιαστική κατάργηση του νέου θεσμού.
Β. Παιδαγωγική διάσταση
Είναι νομίζω αναμφισβήτητο ότι η φυσική τάξη των πραγμάτων θέλει το δάσκαλο πρωτεργάτη στην παραγωγή του εκπαιδευτικού έργου στο επίπεδο της Σχολικής Μονάδας και το Σχολικό Σύμβουλο επίσης πρωτεργάτη, αλλά και συνεργάτη του δασκάλου, στην παραγωγή εκπαιδευτικού-παιδαγωγικού έργου στο επίπεδο του σχολείου και της Περιφέρειας. Ο δάσκαλος στο σχολείο και ο σύμβουλος στην εκπαιδευτική Περιφέρεια έχουν το βάρος και την ευθύνη για την εκπλήρωση της αποστολής του Σχολείου. Ο Διοικητικός μηχανισμός, απαραίτητος κι αυτός, έχει όμως επικουρικό ρόλο. Επιδιώκει κατά βάση να εξασφαλίσει τα μέσα στο δάσκαλο και στο Σύμβουλο για να μπορέσουν να ανταποκριθούν καλύτερα στην αποστολή των Σχολείων. Όμως είναι πάγια πολιτική του κατεστημένου αυτή την πραγματικότητα να την αντιστρέφει. Αντί να θέλει τη Διοίκηση στην υπηρεσία του δασκάλου και του Συμβούλου, θέτει το δάσκαλο και το Σύμβουλο στην υπηρεσία της Διοίκησης. Η κυβερνητική πολιτική δε νοιάζεται για το έργο που παράγεται στα σχολεία. Νοιάζεται όμως για το διοικητικό μηχανισμό, για το ρουσφέτι, για τη συναλλαγή κ.λπ.
Βασικό στοιχείο του Σχολείου ως παραγωγικής μονάδας είναι η παιδαγωγική ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας. Σ’ αυτή την κατεύθυνση οφείλει να λειτουργήσει ο Σχολικός Σύμβουλος ως συνεργάτης του δασκάλου και του μαθητή. Στα όποια προβλήματα ανακύπτουν, ο Σύμβουλος δίνει και εξηγεί την άποψή του κι αν δεν μπορεί να συμβάλει, ζητά να υπάρξει άποψη άλλου πιο ειδικού. Την απόφαση τελικά την παίρνει ο δάσκαλος ή ο Σύλλογος Διδασκόντων κι όχι ο Σύμβουλος.
Το σεβασμό και το κύρος του ο Σύμβουλος τα κερδίζει με τον αγώνα του να βοηθήσει το Σχολείο, ουσιαστικά και αβίαστα, σε ένα κλίμα ελευθερίας.
Το σεβασμό και το κύρος του ο Επιθεωρητής τα επιβάλλει με τις διαταγές και το φόβο. Το πρώτο είναι δύσκολο αλλά καλό, το δεύτερο εύκολο αλλά κακό.
Και η κυβέρνηση βολεύεται με τα εύκολα, εκλαμβάνει το Σχολείο ως στρατώνα και προκρίνει το Σχολικό Σύμβουλο για το ρόλο του στρατιωτικού Διοικητή που θα αξιολογείται με τη σειρά του για το διοικητικό του έργο!7
Καμιά συστηματική προσπάθεια από το Υπουργείο και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο να ενισχυθούν οι Σχολικοί Σύμβουλοι για να ενισχύσουν με τη σειρά τους το δάσκαλο και το Σχολείο. Σοβαρά ζητήματα, όπως ο προγραμματισμός του σχολικού έργου, παιδιά με ειδικές ανάγκες κ.λπ., αφέθηκαν στην κρίση και στις δυνατότητες των Συμβούλων και των δασκάλων.
Ούτε σκέψη για την οικονομική ενίσχυση των κατά τόπους Πανεπιστημιακών Τμημάτων υπό την προϋπόθεση να οργανώσουν συστηματικά σεμινάρια για την επιμόρφωση των Σχολικών Συμβούλων.
Έτσι ο Σχολικός Σύμβουλος, που είναι κοντά στα Σχολεία και θα μπορούσε καθοδηγούμενος να συμβάλει αποφασιστικά και ουσιαστικά στην έρευνα της διδακτικής και παιδαγωγικής πράξης, κρατήθηκε μακριά απ’ αυτή. Ό,τι έγινε, πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία των Συμβούλων. Δεν υπήρξε ποτέ πολιτική βούληση να ληφθούν πρακτικά μέτρα για ν’ αποτελέσει ο θεσμός του Σχολικού Συμβούλου το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στα Πανεπιστήμια και στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο από τη μια και τη διδακτική και παιδαγωγική πράξη από την άλλη.
Στο καθήκον να οργανώσουν οι Σχολικοί Σύμβουλοι σεμινάρια για τους εκπαιδευτικούς αφέθηκαν πάντα αβοήθητοι από κάθε άποψη. Δεν ήταν λίγες οι φορές που υποχρεώνονταν από τα πράγματα να συμβάλουν από το μισθό τους στα έξοδα των σεμιναρίων.
Το σοβαρό καθήκον ενημέρωσης και βοήθειας προς τους γονείς σε συστηματική βάση αφέθηκε στη κρίση των Σχολικών Συμβούλων. Έτσι υπήρξαν Σχολικοί Σύμβουλοι που δεν το είχαν…σκεφτεί, αλλά και γονείς που δεν ήξεραν ότι υπάρχουν Σύμβουλοι.
Τέλος, καθήκοντα Σχολικών Συμβούλων εκχωρήθηκαν στη Διοίκηση (π.χ. περιβαλλοντική εκπαίδευση κ.τ.λ.).
Γ. Υπηρεσιακή κατάσταση
Πολύ επιγραμματικά σημειώνουμε τα εξής:
• Ενώ ο ιδρυτικός Νόμος και οι αποφάσεις των Γενικών Συνελεύσεων των Εκπαιδευτικών όριζαν και ήθελαν αναβαθμισμένο το νέο θεσμό, οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, που καθιέρωσαν κάτω από την πίεση του αγώνα το θεσμό, έδιναν και δίνουν στο Σχολικό Σύμβουλο το βαθμό του παρέδρου του Π.Ι. επί θητεία, αλλά το μισθό με βάση εκείνον του δασκάλου! Έφτασαν μάλιστα στο κατάντημα αυτοί οι ίδιοι να δίνουν στους πρώην επιθεωρητές σύνταξη με το μισθό του επιθεωρητή και στους Σχολικούς Συμβούλους σύνταξη με το μισθό του δασκάλου. Κι αυτό, από τη μια, για να αποδυναμώσουν το Σχολικό Σύμβουλο και να τον μετατρέψουν σε επιθεωρητή και, από την άλλη, για να υπηρετήσουν και τον πιο φτηνό λαϊκισμό.
• Επί σειρά ετών δεν κάλυπταν τις κενές θέσεις (από συνταξιοδότηση κ.λπ.) και όριζαν αναπληρωτές από τις διπλανές σχολικές Περιφέρειες με τις ίδιες αποδοχές.
• Οι έντονες διαμαρτυρίες των Σχολικών Συμβούλων απέναντι στους “μεταρρυθμιστές” υπουργούς και η προσφυγή τους στα δικαστήρια απορρίφθηκαν, γιατί φαίνεται ότι οι υπουργοί και “ορισμένοι” του δικαστικού σώματος πληρώνονται καλά για να μην πληρώνονται οι πολλοί. Είναι φύλακες του συστήματος σκληροτράχηλοι. Κυβέρνηση και κυβερνητικοί συνδικαλιστές στη ΔΟΕ επιδίωξαν και πέτυχαν να οδηγηθούν Σχολικοί Σύμβουλοι στη δημιουργία ξεχωριστού Συνδικαλιστικού Οργάνου, για να ενισχυθούν περισσότερο οι επιδιώξεις τους για την απομάκρυνση των Συμβούλων από τους Δασκάλους.
• Η υποδομή και τα μέσα που παρέχονται στους Σχολικούς Συμβούλους συνήθως “στεγάζονται” στον προθάλαμο ή στις αποθήκες του κυβερνητικού ενδιαφέροντος…
Δ. Σκέψεις
Η αποδυνάμωση και εγκατάλειψη του Σχολικού Συμβούλου είναι πολιτική επιλογή. Η πολιτική παραμόρφωσης και παραπαιδείας που εφαρμόζουν και τα πολιτικά σχέδια που ετοιμάζουν δεν χρειάζονται Σύμβουλο και συμβουλές, αλλά Επιθεωρητή και διαταγές, για δάσκαλο υποταγμένο. Για να βαδίσουν χωρίς εμπόδια στο δρόμο του αποκλεισμού των πολλών από τη γνώση, στο δρόμο της πλήρους διάλυσης της Δημόσιας και Δωρεάν εκπαίδευσης. Τρέμουν τη δυνατότητα των πολλών να αναπτύσσονται ολόπλευρα, να γνωρίζουν τους βασικούς νόμους της φύσης και της κοινωνίας και να ξέρουν να σκέπτονται.
Θέλουν πολίτες υποτακτικούς, μοιρολάτρες, λειτουργικά αναλφάβητους, αποδιοργανωμένους, ντοπαρισμένους, αποβλακωμένους. Σ’ αυτό το στόχο δουλεύουν εντατικά σήμερα η τηλεόραση (πρώτη είδηση το έγκλημα και τα κτηνώδη ένστικτα), τα ναρκωτικά, η εκκλησία και το Σχολείο. Σήμερα το ζήτημα του περιεχομένου μόρφωσης είναι το πρώτο ζήτημα. Τι μαθαίνουν και πώς διαπαιδαγωγούνται τα παιδιά.
• Αξιολόγηση και έλεγχος δημιουργίας και αναβάθμισης στο σημερινό Σχολείο δεν μπορεί να γίνει, γιατί δεν υπάρχει τέτοιος πολιτικός στόχος, όσο κι αν ορκίζονται για το αντίθετο οι πολιτικοί υπεύθυνοι. Εκπαιδευτικοί και γονείς, που περιμένουν αναβάθμιση με την αξιολόγηση-φόβητρο, αυταπατώνται. Η πείρα δείχνει ότι η επιχειρούμενη μεταβολή, αντί για καλυτέρευση, θα οδηγήσει στα ακόμη χειρότερα.
• Εκπαίδευση και σχολείο στην υπηρεσία των πολλών και των φτωχών, με την πολιτική εξουσία και τα μέσα παραγωγής στα χέρια των λίγων και ισχυρών, δεν γίνεται. Χρειάζεται αγώνας για την ανατροπή αυτής της κατάστασης. Όμως παράλληλα ο φωτισμένος δάσκαλος κι ο υποψιασμένος γονιός έχουν δυνατότητες να δώσουν πολλά στη μόρφωση και διαπαιδαγώγηση των παιδιών.
• Ο Σύμβουλος και ο δάσκαλος είναι πάνω απ’ όλα παιδαγωγοί. Η συμμετοχή τους στους αγώνες των εκπαιδευτικών και στους κοινωνικούς αγώνες είναι ύψιστο παιδαγωγικό καθήκον. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να αγωνίζονται στη ζωή και το παράδειγμα του δασκάλου και του γονιού είναι το καλύτερο μάθημα.
• Ο σύμβουλος και ο δάσκαλος, όταν βρίσκονται μπροστά σε σύγκρουση του παιδαγωγικού με το υπηρεσιακό καθήκον, πρέπει να προκρίνουν το παιδαγωγικό καθήκον.
• Ως Σχολικός Σύμβουλος είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω ότι η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών (δασκάλων και Συμβούλων) μοχθούνε για το έργο. Πολλά προβλήματα αντιμετωπίζονται με τη συζήτηση, την κατανόηση και την ηθική ενίσχυση. Έλειπε η συστηματική κατά περιόδους επιμόρφωση όλων, η ουσιαστική οικονομική αναβάθμιση των εκπαιδευτικών και του Σχολείου, ο σύγχρονος εξοπλισμός. Αντί γι’ αυτά η κυβέρνηση θεσμοθετεί επιθεωρητές μέσα κι έξω από το Σχολείο, με τρόπο βέβαια επιτηδευμένο.
• Μένω με τις αναμνήσεις αγώνων που οδήγησαν σε απρόσμενα για κείνη την εποχή αποτελέσματα. Η κατάργηση του επιθεωρητή, η Πανεπιστημιακή μόρφωση δασκάλων και νηπιαγωγών, η αύξηση των αποδοχών, η καλυτέρευση των συνθηκών εργασίας ήταν καρποί σκληρών αγώνων. Έχω γι’ αυτό στέρεα την πεποίθηση και την αισιοδοξία ότι οι εκπαιδευτικοί, ο γονείς, όλοι εκείνοι, που πρωτοστάτησαν σ’ εκείνους τους αγώνες κι όταν ακόμα έχουν απομακρυνθεί από την εκπαίδευση, έχουν τη δύναμη αλλά και τους τρόπους να μην επιτρέψουν στην κυβέρνηση πισωγυρίσματα κι αναίρεση των κατακτήσεων μας.
Η καθιέρωση διευρυμένου ποσοτικά και ποιοτικά, 12χρονου Δημόσιου Δωρεάν Σχολείου με περιεχόμενο τις ανάγκες της εργατικής τάξης και της κοινωνικής εξέλιξης, είναι η κεντρική υπόθεση του αγώνα μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ “Οργάνωση των περιφερειακών υπηρεσιών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών, επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις”, άρθρα 4 κα 5, βλ. σ’ αυτό το τεύχος θέματα Παιδείας, ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ.
2. Ό.π. όρθρο 5 παρ. 36.
3. Κανονισμός της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας, άρθρον 8, Ιωάννινα 1962.
4. Ό.π. Αρθρον 11.
5. Ό.π. Αρθρον 22.
6. Νόμος 1304/1982, άρθρο 1.
7. ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ, ό.π.. άρθρο 5 παρ.3.
* Επίτιμου Σχολικού Συμβούλου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, πρώην Γενικός Γραμματέας της ΔΟΕ.
(Περιοδικό Θέματα Παιδείας, Φθινόπωρο 2001, τεύχος 7)
***
Ο Γιάννης Βαγενάς γεννήθηκε στην Κυψέλη (Χώσεψη) Άρτας τον Σεπτέμβρη του 1937. Έγινε δάσκαλος και ασχολήθηκε με τον συνδικαλισμό από τα πρώτα του χρόνια. Έδωσε μάχη για την αποχουντοποίηση της Εκπαίδευσης και είναι γνωστή η πολυήμερη απεργία πείνας γι’ αυτό το σκοπό το 1975. Οργανώθηκε στο ΚΚΕ το 1975, μετά από την απεργία πείνας και το υπηρέτησε από διάφορες στελεχικές θέσεις. Δραστηριοποιήθηκε στο χώρο της Εκπαίδευσης και διετέλεσε μέλος της Διοίκησης της ΔΟΕ. Το 2006 εκλέχθηκε δημοτικός σύμβουλος στο Δήμο της Νίκαιας και διετέλεσε αντιδήμαρχος Παιδείας και πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου. Έφυγε από τη ζωή στις 7 Δεκέμβρη του 2011.
Δείτε ΕΔΩ το χρονικό-ρεπορτάζ της απεργίας πείνας του Γιάννη Βαγενά, στην ανάρτησή μας με τίτλο Ο δάσκαλος που δίδαξε δημοκρατία. Η απεργία πείνας του Γιάννη Βαγενά το 1975, από το blog Οικοδόμος.
Επίσης, το αφιέρωμά μας με τίτλο «Ο δάσκαλος πρέπει να λέει την αλήθεια» – 40 χρόνια από την απεργία πείνας του Γιάννη Βαγενά, στο ΑΤΕΧΝΩΣ, μπορείτε να δείτε ΕΔΩ.
