Γράφει η Άννεκε Ιωαννάτου //
Με αφορμή τη χιτλερική θεωρία του «ζωτικού χώρου» (Lebensraum στα γερμανικά) o Θανάσης Τριαρίδης ρίχνει μια ζοφερή ματιά σε σύγχρονες αόρατες μορφές «δικτατορίας» που μπαίνουν στο πετσί του κάθενός μας χωρίς, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, να το καταλαβαίνουμε καν και χωρίς να το θέλουμε κι αυτό είναι το ανησυχητικό.
Οι παίχτες του σατανικού παιχνιδιού με την ηθική και την αξιοπρέπεια, αλλά και την άγνοια, είναι δύο: ο «αποδέκτης» του πειράματος, κοινώς πειραματόζωο, ο οποίος αποδέχεται τη συμμετοχή του παίρνοντας κάποια αμοιβή, και ο «χειριστής», ο οποίος απευθύνεται στον αποδέκτη παίζοντας μέσω ερωτήσεων, σχολιασμών και εντολών με το μυαλό και το συναίσθημα του ερωτηθέντος. Οπως στα περισσότερα ερωτηματολόγια, οι ερωτηθέντες εγκλωβίζονται, μέσω των ερωτήσεων, σε συγκεκριμένες απαντήσεις. Η θέλησή τους «δαμάζεται». Τουλάχιστον, γίνεται η προσπάθεια. Στην περίπτωση του έργου ο αποδέκτης «κλωτσάει», όταν κατά τη γνώμη του, ο χειριστής παρατραβάει το σχοινί.
Πολύ γενικά μπορούμε να πούμε ότι η θεωρία του ζωτικού χώρου σημαίνει ένα κράτος να θέλει να επεκταθεί σε εδάφη που δεν είναι δικά του, γιατί τα δικά του δεν τα θεωρεί επαρκή. Συγκεκριμένα, ωστόσο, στην περίπτωση της Γερμανίας εξέφραζε την ανάγκη της χώρας να πάρει τη θέση της σ’ έναν κόσμο ο οποίος τους προηγούμενους αιώνες τον είχαν μοιραστεί και ξαναμοιραστεί οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης. Η Γερμανία για λόγους που δεν μπορούμε να αναπτύξουμε εδώ, έμεινε δύο αιώνες πίσω και το γερμανικό κεφάλαιο ήθελε να αναπληρώσει το χαμένο χρόνο προσπαθώντας να κατακτήσει σε λίγο χρόνο όλο τον κόσμο για να πάρει τη θέση του στο παγκόσμιο καπιταλιστικό γίγνεσθαι. Γι αυτό έγινε ιδιαίτερα επιθετικό και ιδιαίτερα βάναυσο με μια τεράστια πολεμική μηχανή. Στο έργο εμφανίζεται η Γερμανία μέσα από ένα τραγούδι των Waffen-SS, το οποίο ο χειριστής του πειράματος πασάρει στον αποδέκτη ως παρτιζάνικο τραγούδι Εβραίων που είχαν διαφύγει σε κάποιο δάσος. Ο αποδέκτης των ερωτήσεων και εντολών την πάτησε: εν αγνοία θαύμασε ένα φασιστικό τραγούδι. Μεγαλώνει η αμηχανία, η αγανάκτηση και η οργή του, όσο ο χειριστής περνάει σε έξω από τα ηθικά όρια του αποδέκτη ερωτήσεις ή/και καμιά φορά αισχρές εντολές, στις οποίες εναλλάσσει την άγρια και επιτακτική αντιμετώπιση του αποδέκτη με έναν συγκαταβατικό τόνο και έναν καλό λόγο παίζοντας με τα συναισθήματα και τους ηθικούς φραγμούς του «πειραματόζωου» σαν τη γάτα με το ποντίκι με τη μέθοδο να θυμίζει τους βασανιστές της χούντας. Μέχρι πού ο τελευταίος θα τον αφήσει, θα αποδέχεται δηλαδή, να φτάσει ο εξευτελισμός του; Σε κάποια στιγμή ο χειριστής εμπλέκει και τους θεατές βάζοντάς τους μπροστά στη δική τους ευθύνη. Εμμέσως πλην σαφώς τους καθιστά ενεργούς, έστω στη σκέψη. Αλήθεια, τι θα έκαναν στη θέση του αποδέκτη; Ο καθένας μπορεί να βολιδοσκοπήσει τον εαυτό του. Μπορεί να αναρωτηθεί νοερά, αν ανέχεται τα κακώς κείμενα με το να μένει θεατής ή, ενδεχομένως, με το να συνεχίζει να ψηφίζει τους υπεύθυνους μιας άθλιας κατάστασης.
Εύλογο το ερώτημα πώς λειτουργεί στους νεαρούς θεατές οι οποίοι ήταν η πλειοψηφία στην παράσταση που είδε η γράφουσα του παρόντος σημειώματος; Τι τους προσφέρει το έργο, μια και όσα καταλαβαίνει ένας θεατής από κάποιο έργο εξαρτάται από τις προσλαμβάνουσες του θεατή. Γνωρίζουμε, ότι η διδασκαλία στα σχολεία κρύβει ή παραχαράσσει την ιστορία και οι νεότερες γενιές είναι σε χρόνο όλο και πιο απομακρυσμένες από ιστορικά γεγονότα σαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ώστε να μην ακούγεται πια στα σπίτια από προηγούμενες γενιές ως βιωματική αφήγηση. Οπως, άλλωστε, όλοι μας είμαστε μακριά από άλλα γεγονότα, ιστορικά ή/και γεωγραφικά, παρελθόντα ή παρόντα. Αλοίμονο, αν η αντίσταση θα εξαρτιόταν από το προσωπικό βίωμα. Για να μην είμαστε στο έλεος του συστήματος που επιλέγει τι επιτρέπεται να ξέρουμε και τι όχι, ενδεχομένως αναποδογυρίζοντας θύματα και θύτες και να μας κάνει φασίστα χωρίς να το καταλαβαίνουμε, χρειάζεται γνώση και δράση. Ερχεται σήμερα και το ChatGPT για να δώσει τη χαριστική βολή και με κάτι ανιστόρητες γενικούρες να τα κάνει όλα γκρι ζώνη…Χρειάζεται γνώση του παρελθόντος για να καταλάβεις το παρόν, ώστε να είσαι σε θέση να καταλογίζεις ευθύνες συγκεκριμένες για τις παγκόσμιες ιστορικές φρίκες, οι οποίες όχι απλώς συνεχίζονται, αλλά κλιμακώνονται μια και δεν ανατράπηκε το σύστημα που τις γεννάει. Μη μείνουμε θεατές δηλαδή, μας λέει το έργο, γιατί αυτός είναι ο λόγος που όλα αυτά συνεχίζονται.
Την Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου ήταν η σειρά της Κλάουντια Τσιόχον να παίξει το χειριστή. Σαν «πιστόλα» (και κρατώντας κιόλας, σε μια κλιμάκωση, πιστόλι) απέδωσε την αδίστακτη ψυχρότητα της «δικτατορίας του πειράματος» εναλλάσσοντας απότομα τον ανθρώπινο τόνο με τη φανατική υστερική κραυγή που θυμίζει Χίτλερ – με ολόκληρες μάζες από «θεατές» να κραυγάζουν «Χάιλ!» στην τελευταία περίπτωση, ενεργοποιήθηκαν μεν, αλλά καταστροφικά! – παγώνοντας το αίμα κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου, ενώ πατούσε, η χειρίστρια του έργου, τικ στα κουτάκια του υπολογιστή… Βγάλε συμπέρασμα, θεατή! Μια αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά ενός κομπιουτεροποιημένου ατόμου που ρήμαξε σε λίγη ώρα μέ ένα ερωτηματολόγιο-πείραμα έναν «μέσου όρου» ανθρωπάκο – τον απέδωσε επάξια ο Σήφης Μανταδάκης – δοκιμάζοντας τις αντοχές του. Ψυχρό σύστημα έναντι αδύνατου ανθρώπου και η θεωρία του Lebensraum στο προσωπικό επίπεδο να εκφράζεται με τη χειριστική στάση απέναντι στον άλλο, όταν απαιτείς στις προσωπικές σχέσεις περισσότερο χώρο απ’ ό, τι σου ανήκει σε βάρος του άλλου. Εν δυνάμει ο μικρός φασίστας μέσα μας; Οπως και νάναι, το έργο είναι κάτι παραπάνω από ένα «μονόπρακτο πείραμα για την καλοσύνη», όπως λέει – ειρωνικά; – ο υπότιτλος.
Αξίζει να το δείτε. Παίζεται ακόμα την Παρασκευή 17 και 24 Φεβρουαρίου στον πολύχωρο «Εκστάν», Καυταντζόγλου 5 στα Πατήσια, από τη θεατρική ομάδα «Εκτός Σχεδίου».
