Τιμή και δόξα στους αλύγιστους της ταξικής πάλης
Ένα μεγάλο χρέος εκπληρώνεται σε λίγο με την εκδήλωση που οργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ για την αποκάλυψη Μνημείου στην Ανάφη για τους εκατοντάδες πολιτικούς εξόριστους, μέλη, στελέχη και οπαδούς του ΚΚΕ, που έγραψαν σε αυτό το νησί — βράχο του Αιγαίου λαμπρές σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας.
Η ΚΕ τιμά τη μνήμη των αλύγιστων της Ανάφης ορθώνοντας Μνημείο στον τόπο της εξορίας τους. Η εκδήλωση για τα αποκαλυπτήρια θα γίνει στις 10 π.μ. στην πλατεία της Χώρας, με ομιλητή τον ΓΓ της ΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα.
Ιδιαίτερος σύντροφος των επισκεπτών που ταξίδεψαν για την Ανάφη αποτελεί η νέα έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» με τίτλο «Ανάφη. Ένας Γολγοθάς της Λευτεριάς» του Νίκου Τζαμαλούκα, την οποία άπαντες από την αρχή του ταξιδιού σπεύδουν να προμηθευτούν.
Στις σελίδες του βιβλίου, ο συγγραφέας μέσα από τις αναμνήσεις του για τα χρόνια που πέρασε εξόριστος στην Ανάφη, μεταφέρει τα βάσανα, τις αγωνίες, αλλά και τη θέληση των εξόριστων να αντισταθούν και να βγουν νικητές ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές, όπως ήταν η δοκιμασία της πείνας του 1941.
Αντιμέτωποι με το θεριό της πείνας
Τον Μάη του 1941 οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής πάτησαν το πόδι τους και στην Ανάφη. Με την ανακοίνωση της ιταλικής διαταγής, που ξεκαθάριζε ότι οι εξόριστοι θα παραμείνουν στο νησί, ξεκίνησε η αγωνιώδης προσπάθεια των Ομάδων Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων (ΟΣΠΕ) να εξασφαλίσουν εφεδρικά τρόφιμα. Ωστόσο οι μερίδες τροφής αρχίζουν να περιορίζονται, τον Ιούλη το ψωμί και το φαγητό μειώθηκαν στο μισό. Τα επιδόματα κόπηκαν όπως και η δυνατότητα παραλαβής εμβασμάτων και δεμάτων από συγγενείς.
Με ψυχραιμία και συλλογικότητα οι εξόριστοι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Τα συνεργεία που δούλευαν ενίοτε σε κατοίκους του νησιού, άρχισαν να πληρώνονται σε είδος. Έτσι, το καλοκαίρι του 1941 μέσω της εργασίας τους στον θερισμό οι εξόριστοι εξασφάλισαν ορισμένη ποσότητα κριθαριού. Οι ποσότητες και τα φαγητά του συσσιτίου προσαρμόστηκαν στις συνθήκες, το λάδι έπεφτε στην κυριολεξία με σταγονόμετρο.
Τον Αύγουστο, παρά τις διαμαρτυρίες των εξόριστων, δεν υπήρξε καμιά ανταπόκριση από την κατοχική κυβέρνηση και τις αρχές των κατακτητών. Η πάλη με το θεριό της πείνας μεγάλωνε. Σημαντικό ήταν το ότι απέσπασαν την έγκριση για να πηγαίνει κάποιος στη Σαντορίνη για λίγα ψώνια. Κατάφεραν επίσης μέσω της βυρσοδεψίας να φτιάξουν παπούτσια απαραίτητα για να αντέξουν τον βαρύ χειμώνα. Οι εξόριστοι μάζευαν αγριόχορτα αλλά και σαλιγκάρια προσπαθώντας να έχουν περίσσεμα για να προβούν σε καμιά ανταλλαγή.
Το σαπούνι εξαντλήθηκε, ωστόσο η συλλογική πειθαρχία και η ευρηματικότητα διατήρησαν ψηλά το επίπεδο της καθαριότητας. Το βάρος των εξόριστων μειώθηκε σημαντικά, ακόμα και στο μισό, έπαθαν καθολική αβιταμίνωση, μαζί με τον καθημερινό στομαχόπονο ξεκίνησαν οι ζαλάδες, πρηξίματα και παραμορφώσεις στα πόδια και το πρόσωπο. Οι θάνατοι δεν άργησαν να ξεκινήσουν.
«Νικήσαμε το θάνατο στην Ανάφη …»
Από την αναχώρηση χτες απόγευμα
Με επιμονή οι εξόριστοι, μέσω διαβημάτων τους, καταφέρνουν να γίνεται μεταφορά για τους βαριά αρρώστους σε νοσοκομεία της Αθήνας, του Πειραιά και της Σύρου. Απαίτησαν και πέτυχαν την επίσκεψη του Ιταλού διοικητή των Κυκλάδων. Είναι χαρακτηριστική η σκηνή έτσι όπως περιγράφεται στο βιβλίο του Ν. Τσαμαλούκα.
«Βάλαμε καμιά δεκαριά βαριά άρρωστους πάνω στα καλαμένια κρεβάτια τους. Οι πιο γεροί επιστράτευσαν τις τελευταίες δυνάμεις τους και τους σήκωσαν όπως σηκώνουν τα φορεία και οι άλλοι με τα μπαστούνια ακολουθήσαμε τη μακάβρια αυτή πορεία προς το ιταλικό διοικητήριο (…) Μπροστά μας είχαν σταθεί και μας φράξαν το δρόμο οι χωροφύλακες και καραμπινιέροι, με τα όπλα προτεταμένα έτοιμοι να μας χτυπήσουν (…) “Θέλουμε να ζήσουμε. Θέλουμε να δούμε τον κ. διοικητή”. Η αποφασιστικότητά μας και ο όγκος του χωριού, που μας συμπαραστέκεται, ανάγκασαν τους καραμπινιέρους και τους χωροφυλάκους να παραμερίσουν (…) Νικήσαμε το θάνατο στην Ανάφη . Ύστερα από 8 – 10 μέρες ήρθαν τα μισά επιδόματα και σε λίγο ήρθαν τα υπόλοιπα».
Αργότερα, όπως αναφέρει, επιτράπηκε και η παραλαβή δεμάτων.
«Τιμή και δόξα στους αλύγιστους της ταξικής πάλης», γράφει το πανό που έβαλαν η ΤΟ Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής της ΚΝΕ και η ΠΟ Σπουδάζουσας της ΚΝΕ, στο πλοίο που αναχώρησε από τον Πειραιά για την Ανάφη.
Η ΤΟ Φιλοσοφικής της ΚΝΕ ξεδίπλωσε στο πλοίο ένα πανό για τον μεγάλο κομμουνιστή δάσκαλο Δημήτρη Γληνό, ο οποίος είχε εξοριστεί και στην Ανάφη.
Τηρούμε την υπόσχεση
πως οι θυσίες των εξόριστων δεν θα ξεχαστούν
«Θα σε ποτίσουν ρετσινόλαδο και θα σε στείλουν στην Ανάφη»
Η Ανάφη πέρασε στην Ιστορία ως ένας από τους πρώτους τόπους εξορίας, όπως λειτούργησε από το 1924 έως το 1943 και από το 1946 έως το 1949. Συγκεκριμένα, άρχισε να χρησιμοποιείται από το 1925 ως τόπος εξορίας μελών και στελεχών του ΚΚΕ, εργατών, αγροτών, νεολαίων και άλλων αγωνιστών. Ηταν μια περίοδος που εντάθηκε η καταστολή του αστικού κράτους ενάντια στο ΚΚΕ και στο εργατικό – λαϊκό κίνημα, με τη δικτατορία του Πάγκαλου. Ο αριθμός των εξόριστων πολλαπλασιάστηκε μετά το «Ιδιώνυμο» της κυβέρνησης Βενιζέλου το 1929, που ποινικοποίησε την κομμουνιστική ιδεολογία και δράση. Στην αρχική δε περίοδο της δικτατορίας Μεταξά, στα χρόνια 1936 – 1938, οι εξόριστοι στην Ανάφη έφτασαν τους 750.
«Πρόσεξε, αν συνεχίσεις να μιλάς έτσι για την κατάσταση και σε πάρει είδηση η αστυνομία, θα σε πιάσουνε, θα σε ποτίσουνε ρετσινόλαδο και θα σε στείλουν κατευθείαν στην Ανάφη». Αυτά συμβούλευαν οι «συνετοί» σε όποιον έκανε κριτική ή απλώς σχολίαζε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Εκείνη την περίοδο υπήρξαν πολλές μεταγωγές εξορίστων σε άλλους τόπους εξορίας και μαρτυρίου, ειδικότερα των πιο πρωτοπόρων, όπως στην Ακροναυπλία και αλλού.
Το 1941, 220 εξόριστοι παραδόθηκαν από τις ελληνικές κρατικές αρχές στις φασιστικές δυνάμεις κατοχής. Ακολούθησαν 8 μήνες απερίγραπτης πείνας και τιτάνιας προσπάθειας των εξόριστων για να την αντέξουν. Πολλοί μεταφέρθηκαν σε άλλα κάτεργα και τελικά οδηγήθηκαν σε τόπους εκτέλεσης, στο Κούρνοβο, στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά», στην Καισαριανή, με μαρτυρίες να αναφέρουν ότι από τους 200 εκτελεσθέντες κομμουνιστές την 1η Μάη 1944 οι 70 είχαν περάσει από την Ανάφη.
Το 1947, έναν χρόνο μετά την επαναλειτουργία του νησιού ως τόπου εξορίας, στην Ανάφη κρατούνταν 262 εξόριστοι, ανάμεσά τους 30 γυναίκες και 2 παιδιά. Στο νησί εξορίστηκαν μια σειρά από στελέχη του ΚΚΕ: Ηλέκτρα Αποστόλου, Δημήτρης Γληνός, Βασίλης Μπαρτζιώτας, Αδάμ Μουζενίδης, Γιώργης Σιάντος, Κώστας Θέος, Κώστας Βαρουξής κ.ά.
Πηγή αντοχής τα φλογερά ιδανικά του ΚΚΕ
Η εξορία σε ένα τόσο άγονο και απομονωμένο μέρος, που δεν μπορούσε να θρέψει ούτε τους κατοίκους του (περίπου 500 τον αριθμό), ήταν βασανιστήριο, με τους εξόριστους να είναι μόνιμα αντιμέτωποι με τον υποσιτισμό. Παράλληλα, συνεχής και με όλους τους τρόπους ήταν η προσπάθεια του αστικού κράτους να κάμψει το ηθικό τους, να αποσπάσει δήλωση μετάνοιας.
Πηγή αντοχής υπήρξαν η πίστη στα ιδανικά του ΚΚΕ και η στήριξη των οργανώσεων αλληλεγγύης. Οι εξόριστοι, εμπνεόμενοι από ανώτερα ιδανικά, μετέτρεψαν τον άγονο βράχο σε τόπο μόρφωσης, πολιτισμού και συντροφικής ζωής, σε ένα ακόμα «άπαρτο κάστρο».
Η ζωή των εξόριστων αγωνιστών οργανώθηκε μέσα από τις Ομάδες Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων. Η καθολική συμμετοχή σε αυτές, με βάση τους κανόνες της ομαδικής συμβίωσης, ήταν η δύναμή τους απέναντι στις κάθε είδους κακουχίες.
Οι εξόριστοι είχαν νοικιάσει 15 περίπου ακατοίκητα σπίτια και τα είχαν διαμορφώσει σε θαλάμους, στους οποίους και κατοικούσαν ομαδικά. Σε ένα από αυτά έμεναν οι γυναίκες, οι οποίες ήταν λιγότερες από τους άντρες, ενώ μερικές είχαν μαζί και τα παιδιά τους.
Είχαν κατορθώσει να οργανώσουν έτσι τη ζωή τους πάνω στο νησί ώστε με το ελάχιστο επίδομα που λάμβαναν από το κράτος – και το οποίο με διάφορες προφάσεις κοβόταν – και με ένα μέρος από τα εμβάσματα που έστελναν σε ορισμένους οι δικοί τους, κατάφερναν να επιβιώσουν. Κάθε ομάδα είχε τους υπεύθυνους, τον Γραμματέα και το Γραφείο της. Τα μέλη της έκαναν με τη σειρά όλες τις απαραίτητες καθημερινές δουλειές (μάζεμα ξύλων, μαγείρεμα, καθαριότητα κ.ά.). Στους θαλάμους υπήρχαν θαλαμάρχης, ταμίας, αλλά και υπεύθυνος μόρφωσης και εκπολιτισμού. Το συσσίτιο ήταν κοινό για όλους, εκτός από τους αρρώστους, για τους οποίους υπήρχε ιδιαίτερη μέριμνα.
Μέχρι και λέσχη είχαν δημιουργήσει, όπου γίνονταν ομαδικές εκδηλώσεις με διάφορες αφορμές, όπως θεατρικές παραστάσεις για επετείους, απαγγελίες και τραγούδια, αγώνες σκακιού και ταβλιού. Είχαν δημιουργήσει το δικό τους μουσικό συγκρότημα και χορωδία, ενώ μεγάλη σημασία δινόταν στη βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου. Οι εξόριστοι είχαν δημιουργήσει σχολείο για τους αναλφάβητους και για εκείνους που δεν είχαν ολοκληρώσει τη στοιχειώδη εκπαίδευσή τους, αλλά και τμήματα Φιλοσοφίας, Πολιτικής Οικονομίας, Κοινωνιολογίας, Ιστορίας, ξένων γλωσσών κ.λπ. Μάλιστα, στη μόρφωση και στους κύκλους μαθημάτων οργανωνόταν άμιλλα ανάμεσα στα μέλη του κάθε θαλάμου, καθώς και μεταξύ των υπόλοιπων θαλάμων.
Είμαστε εδώ για να εκπληρώσουμε ένα χρέος
