Επιμέλεια Σφυροδρέπανος//
Τιμώντας τη σημερινή επέτειο ίδρυσης της ΕΠΟΝ, αντιγράφουμε και δημοσιεύουμε από τον β’ τόμο των απομνημονευμάτων του Δημήτρη Βλαντά, που ήταν ο πρώτος γραμματέας της, το κεφάλαιο σχετικά με την ίδρυση της οργάνωσης, την ιδρυτική συνδιάσκεψη στους Αμπελόκηπους, τις δυσκολίες και το τεράστιο έργο που επιτέλεσε στον αγώνα για εθνική και κοινωνική λευτεριά.
Όταν ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ, η κατάσταση στην υπόδουλη πατρίδα μας ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Οι ήττες του χιτλερικού στρατού στο ανατολικό μέτωπο προκαλούσαν λύσσα στις κατοχικές αρχές στην Ελλάδα, που εκδηλώνονταν με αιματηρή τρομοκρατία στις πόλεις, με στρατιωτικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ενάντια στον ΕΛΑΣ στην ύπαιθρο, με κάψιμο δεκάδων χωριών και καταλήστεψη της αγροτιάς. Σε όλη αυτή την αιματηρή δίωξη, οι αρχές κατοχής κινητοποιούσαν όλες τις εσωτερικές αντιδραστικές δυνάμεις. Την κατοχική κυβέρνηση του Γιάννη Ράλλη με τις ένοπλες δυνάμεις της, που εξόπλισαν και καθοδηγούσαν οι Γερμανοί καταχτητές. Τους ένοπλους συνεργάτες τους στην ύπαιθρο, που για αυτές παρέθεσα στοιχεία σε προηγούμενα κεφάλαια. Επιπλέον, η αγγλική κυβέρνηση, μέσω της κυβέρνησης των φυγάδων στο Κάιρο, της αγγλικής στρατιωτικής αποστολής στα ελληνικά βουνά, χτυπούσαν το εαμικό Κίνημα Εθνικής Αντίστασης.
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη δουλειά η οργάνωση μιας πανελλαδικής σύσκεψης για ίδρυση της ΕΠΟΝ. Παρόλα τα αυστηρά συνωμοτικά μέτρα, υπήρχε κίνδυνος να γίνει μπλόκο στη συνοικία που θα γινόταν η σύσκεψη. Τέτοια μπλόκα γίνονταν κάθε νύχτα και μέρα, σε διάφορες συνοικίες και συνοικισμούς της Αθήνας – Πειραιά. Σύλληψη των μελών της σύσκεψης, θα μετατρεπόταν σε αλυσιδωτό χτύπημα όλων των οργανώσεων που θα ίδρυαν την ΕΠΟΝ. Παρόλους αυτούς τους κινδύνους, η ίδρυση της ΕΠΟΝ ήταν μια επιταχτική ανάγκη της παραπέρα γρήγορης ανάπτυξης του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της νεολαίας.
Η Πανελλαδική σύσκεψη για την ίδρυση της ΕΠΟΝ, άρχισε τη νύχτα της 22 προς 23 του Φλεβάρη του 1943, και τέλειωσε σε σαρανταοχτώ ώρες αδιάκοπης δουλειάς. Αυτή έγινε στο σπίτι του αείμνηστου συντρόφου Παναγή Δημητράτου, στη συνοικία Γηροκομείο, στο τέρμα Αμπελοκήπων. Σε αυτή τη σύσκεψη πήραν μέρος 43 αντιπρόσωποι όλων των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων της νεολαίας, που ανάφερα στο προηγούμενο κεφάλαιο. Οι αντιπρόσωποι ήρθαν απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας, εχτός της βουλγαροκρατούμενης Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης. Η ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ τέλειωσε με επιτυχία.
Στην ημερήσια διάταξη της ιδρυτικής σύσκεψης, υπήρχαν τρία θέματα. Έκθεση για την πορεία του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της νεολαίας, οι προγραμματικές αρχές και τα καθήκοντα της ενιαίας οργάνωσης, με εμένα εισηγητή. Το καταστατικό της ενιαίας οργάνωσης. Εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου.
Η έκθεση της δράσης όλων των οργανώσεων που ίδρυσαν την ΕΠΟΝ, ήταν ένας ηρωικός απολογισμός, που σφυρηλατούσε την πεποίθηση για τη νίκη. Οι προγραμματικές αρχές της ενιαίας οργάνωσης, δεν ήταν μόνο η εθνική απελευθέρωση, αλλά και η ανοικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής Ελλάδας. Το καταστατικό της ενιαίας οργάνωσης ήταν πραγματικά δημοκρατικό.
Σημειώνω πως εγώ έγραψα την προγραμματική διακήρυξη της ΕΠΟΝ, το καταστατικό της και πρότεινα τον τίτλο της οργάνωσης, ΕΠΟΝ. Δούλεψα προσεχτικά τα δύο κείμενα. Ψηφίστηκαν όπως τα έγραψα. Δημοσιεύτηκαν στο κεντρικό δημοσιογραφικό όργανο της ΕΠΟΝ, “Νέα Γενιά”.
Η ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ έκλεξε ένα Κεντρικό Συμβούλιο. Αυτό συνεδρίασε αμέσως κι έκλεξε το Προεδρείο του. Το Κεντρικό Συμβούλιο μ’ έκλεξε Γραμματέα της ΕΠΟΝ.
Έτσι δημιουργήθηκε η ΕΠΟΝ. Ο εκδοτικός μηχανισμός, όλος ο παράνομος τεχνικός μηχανισμός της ΟΚΝΕ, πέρασε στην ΕΠΟΝ. Η ίδρυση της έγινε γνωστή σε όλη την Ελλάδα, με όλα τα μέσα της διαφώτισης που είχαμε στη διάθεσή μας. Εκατοντάδες επονίτικα συνεργεία, γέμισαν τους τοίχους της Αθήνας-Πειραιά με συνθήματα που γνωστοποιούσαν την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Εκατοντάδες συνεργεία με τηλεβόες, μετέδωσαν σύντομες ομιλίες για την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Παρόμοια διαφώτιση έγινε σε όλη την Ελλάδα.
Η διακήρυξη της ιδρυτικής σύσκεψης της ΕΠΟΝ κυκλοφόρησε σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα σε όλη την Ελλάδα. Το ίδιο και το καταστατικό της.
Η ίδρυση της ΕΠΟΝ ξεσήκωσε πραγματικό κύμα ενθουσιασμού μέσα στη νεολαία. Οι νέοι και οι νέες γράφονταν κατά μάζες στις οργανώσεις της ΕΠΟΝ. Σε μια βδομάδα μετά τη δημιουργία της, η ΕΠΟΝ πήρε το βάφτισμά της στη μεγάλη μάχη κατά της πολιτικής επιστράτευσης και είχε τα πρώτα θύματά της και την πρώτη δόξα της. Κατά διαταγή της χιτλερικής κυβέρνησης, η κατοχική κυβέρνηση του Γιάννη Ράλλη δημοσίευσε διάταγμα γενικής πολιτικής επιστράτευσης, για αποστολή των Ελλήνων εργαζομένων σε καταναγκαστική δουλειά στη Γερμανία. Το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ, απάντησαν με το σύνθημα της γενικής πολιτικής απεργίας και την κάθοδο του λαού στους δρόμους. Η απεργία είχε πλήρη επιτυχία. Στην Αθήνα-Πειραιά κατέβηκαν με τους Γερμανούς καταχτητές. Σκοτώθηκαν πάνω από 20 αγωνιστές και τραυματίστηκαν 250. Στη λεωφόρο Πανεπιστημίου, η επονίτισσα Σταθοπούλου πήδησε σε ένα γερμανικό τανκ και χτύπησε ένα Γερμανό. Ριπές πολυβόλου την ξάπλωσαν νεκρή. Οι διαδηλωτές βούτηξαν στο αίμα της μια σημαία, σήκωσαν τη νεκρή και συνέχισαν τη διαδήλωση προς την Ομόνοια. Έγιναν πολλές οδομαχίες. Ο χιτλερικός σταθμός του Βερολίνου μετέδωσε δήλωση του Χίτλερ ότι δε θα γίνει πολιτική επιστράτευση στην Ελλάδα. Ο ηρωικός λαός και νεολαίας μας κατάφεραν μια πολιτική ήττα στη χιτλερική Γερμανία. Αυτή ήταν μια μεγαλειώδικη νίκη του Επαναστατικού Κινήματος Εθνικής Αντίστασης.
Η γενική πολιτική απεργία, οι παλλαϊκές διαδηλώσεις και συγκρούσεις, έγιναν σε πανελλαδική κλίμακα. Ακόμα μια φορά αποδείχτηκε πως η μοναδική δύναμη με πανελλαδική έκταση, που υπεράσπιζε την εδαφική ακεραιότητα της χώρας μας, ήταν το Επαναστατικό Κίνημα Εθνικής Αντίστασης.
Μετά την παραπάνω μάχη, επιταχύνθηκε η οργανωτική ανάπτυξη της ΕΠΟΝ. Τότε ιδρύθηκε σε πανελλαδική κλίμακα η οργάνωση των παιδιών, από 10 ως 15 χρονών, με τον τίτλο “Αετόπουλα”. Τα αετόπουλα έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην εθνικοαπελευθερωτική πάλη. Λογουχάρη, τρύπωναν σε αποθήκες των καταχτητών κι έπαιρναν όπλα και πολεμοφόδια. Παίζοντας στις προσβάσεις των συνοικιών και των χωριών, προειδοποιούσαν για τις κινήσεις των καταχτητών με αυτούς κι εξαφανίζονταν σαν τα διαβολάκια. Μετέφερναν παράνομο ταχυδρομείο. Μοίραζαν προκηρύξεις κλπ.
Χιλιάδες επονίτες κατατάχτηκαν στον ΕΛΑΣ. Από τάγμα και κάτω υπήρχαν επονίτικες υποδειγματικές ανταρτοομάδες. Αυτές έκαναν υποδειγματική πολεμική δράση και σοβαρή εκπολιτιστική δουλειά.
Επονίτες φοιτητές ήταν δάσκαλοι στα χωριά. Συγκροτήθηκαν εκατοντάδες εκπολιτιστικοί όμιλοι, θεάτρου, τραγουδιού, μουσικής, που ξάπλωσαν για πρώτη φορά την εκπολιτιστική δράση στην ύπαιθρο. Οργανώθηκαν μαθήματα για αναλφάβητους. Η ΕΠΟΝ αναδιοργάνωσε τον αθλητισμό, ακόμα και τον προσκοπισμό, σε εθικοαπελευθερωτική βάση.
Η ΕΠΟΝ δημιούργησε τους καλύτερους αισθηματικούς δεσμούς ανάμεσα στους νέους και τις νέες. Για πρώτη φορά έσπασε η αιωνόβια υποταγή της γυναίκας, οι σεξουαλικές στρεβλώσεις από μεσαιωνικές προλήψεις. Το ερωτικό αίσθημα σφυρηλατούνταν μέσα στην πάλη για ένα καλύτερο κόσμο, σε πλήρη ισοτιμία του άνδρα και της γυναίκας. Από αυτή την άποψη, στον τομέα των αισθηματικών σχέσεων, η ΕΠΟΝ έκανε πραγματική επανάσταση.
Η ΕΠΟΝ έδωσε το ανώτατο παράδειγμα διαρκούς εναλλαγής ποικίλων μορφών πάλης με την πολύμορφη ψυχαγωγία, σε έκταση που ποτέ άλλοτε και ως τώρα δε γνώρισε η ζωή και η δράση της νεολαίας. Μετά από κάθε μαζική, διαφωτιστική, πολεμική, παράνομη δράση, περνούσαμε σε διάφορες μορφές ψυχαγωγίας. Καντάδες στους δρόμους, καλλιτεχνικές βραδιές με ποικίλο πρόγραμμα. Εκδρομές. Αθλητική δράση. Έτσι, ενώ η παράνομη και μαχητική δράση προκαλεί ένα τέντωμα των νεύρων και μια κούραση, πολύ περισσότερο στους νέους, η πολυποίκιλη ψυχαγωγία ξεκουράζει, δημιουργεί αίσθημα αισιοδοξίας.
Μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ, έγινε μια τεράστια οργανωτική δουλειά. Συνελεύσεις των ομάδων, που ήταν η οργάνωση βάσης. Συνδιασκέψεις τομέων, πόλεων, επαρχιών, νομών και περιοχών. Η δύσκολη κι επικίνδυνη κατάσταση που υπήρχε στη χώρα μας, δεν επέτρεπε οργάνωση συνεδρίου της ΕΠΟΝ.
Πήρα μέρος σε πολλές συνδιασκέψεις τομέων, στην Αθήνα και στον Πειραιά, και στη γενική συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ της Αθήνας. Όλες οι συνδιασκέψεις είχαν μεγάλη επιτυχία. Δημοκρατικά εκλέγηκαν τα καθοδηγητικά όργανα. Είναι πολύ χαρακτηριστική η εκτίμηση που έκαναν οι επονίτες της Αθήνας. “Η πρώτη συνδιάσκεψη μας έδωσε φτερά”. Πραγματικά, όλες οι συνδιασκέψεις της ΕΠΟΝ σε όλη την Ελλάδα, έδωσαν μια τεράστια ώθηση σε όλη την πάλη της νεολαίας, επιτάχυναν την οργανωτική ανάπτυξη της ΕΠΟΝ. Στις παραμονές της απελευθέρωσης, η ΕΠΟΝ είχε 600.000 μέλη.
Η πολύμορφη και ηρωική δράση της ΕΠΟΝ είναι η πιο πολύτιμη κληρονομιά που άφησε στη νέα γενιά της πατρίδας μας. Οι νέοι που θέλουν να χτίσουν έναν καλύτερο κόσμο, θα βρουν στη δράση της ΕΠΟΝ μια πολύτιμη πείρα, υπό τον όρο πως δε θα μελετούν την ιστορία με πνεύμα μισαλλοδοξίας, είτε μηδενισμού.
