Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος //
Η «γραμματογραφία» ή «λετρισμός» από το λατινικό ουσιαστικό letter, είναι ένα είδος τέχνης που διεθνώς ονομάζεται λετριστική τέχνη – letrismme. Παρόλο που η «γραμματογραφία» θεωρείται κατ’ εξοχή κίνημα των τελευταίων εξήντα χρόνων, ανάλογο και συναφές με την Poesia Visiva – Οπτική ποίηση – και την Conceptual art – Εννοιακή τέχνη, έχει ίσως περισσότερο από κάθε άλλο κίνημα του 20ου αιώνα τις ρίζες του στην φιλοσοφία από την αρχαιότητα μέχρι τις σύγχρονες θεωρίες.
ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.I.jpg
Είναι γνωστά τα «Τεχνοπαίγνια» των αρχαίων Ελλήνων, τα Carmina figurata του Πορφύριου, αυλικού ποιητή του Μεγάλου Κωνσταντίνου καθώς και πολλά εικονογραφημένα κείμενα του Μεσαίωνα, που βρίθουν από λεκτικούς συνδυασμούς και φράσεις ή κείμενα, που σαν αποτέλεσμα στα μάτια του σύγχρονου θεατή, έχουν την δημιουργία μιας εικαστικής μορφοποιημένης εικόνας δια της γραφής.
ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.III.jpg
Το αρχαιότερο δείγμα μιας σημαντικής «λετριστικής» γλυπτικής στο αρχαικό μοτίβο της μνημειακής, λατρευτικής και επιτύμβιας «φαλλικής» φόρμας, θάλεγα ότι είναι για το σύγχρονο βλέμμα μας, η περίφημη στήλη με τον «Κώδικα του Χαμουραμπί» του 1754 π.Χ περίπου, που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου. Ο σημερινός φιλότεχνος διακρίνει ένα επιβλητικό φαλλόσχημο μαύρο βασάλτη, που σε συνδυασμό με την ανάγλυφη αναπαράσταση στην κορυφή του είναι χαραγμένοι από κάτω με σφηνοειδή γραφή οι νόμοι της Μεσοποταμίας. Ανάλογα πολλά επιγράμματα σε αρχαία μνημεία, κείμενα σε αφιερωματικές στήλες και σε σπαράγματα, με την εσώγλυφη ή ανάγλυφη γραφή, ειλητάρια, περγαμηνές, ιερά βιβλία, συγράμματα, καλλιγραφικά αρχεία και άλλα επιγραφικά ντοκουμέντα, συνειρμικά παραπέμπουν σε μια σχεδόν αδιόρατη αλλά υπαρκτή εικαστική διάσταση, σύμφωνα με τις ευρείες παραδοχές της σύγχρονης αισθητικής, ικανή να μπολιάσει τη δημιουργική φαντασία.
ΛΕΤΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ, CONCERTUALIZATIONS, N. Y. C.II.jpg
Η «λετριστική τέχνη» στα πλαίσια της σύγχρονης τέχνης ουσιαστικά ξεκίνησε από την λογοτεχνία και τις απόπειρες πειραματικής γραφής και αυτόματης έκφρασης.
Διαφέρει όμως από την «Οπτική Ποίηση» που στόχο της έχει να δώσει στην ποίηση εικαστικούς τρόπους, με σχηματοποιήσεις, εικονογραφημένα κείμενα, λεκτικούς αυτοματισμούς και ποιητικά καλλιγράμματα, όπως εκείνα του Μαλλαρμέ, του Απολλιναίρ, του Μαρινέτι, και πολλών άλλων εκφραστών του μοντερνισμού και των επιγόνων του . Ο θεωρητικός της Οπτικής Ποίησης-Poesia Visiva, Εμίλιο Ίσγκρο δίνει τον ορισμό της σαν ένα οπτικό σχηματισμό, στον οποίο το λεκτικό και το εικαστικό υλικό συνυπάρχει, σε μια σύνθεση ενός οργανικά αισθητικού αποτελέσματος. Η «γραμματογραφία» όμως συγγενεύει περισσότερο με την εννοιακή η εννοιολογική τέχνη που έχει πολλαπλότητα εκφραστικών μέσων με στόχο την διατύπωση και οπτικοποίηση της ιδέας του καλλιτέχνη. Κύριο χαρακτηριστικό της εννοιακής τέχνης που άνθισε στην δεκαετία του 1960 και δίνει ακόμα καρπούς σε συνδυασμό με τα εκφραστικά δεδομένα της εποχής μας και του διαδυκτιακού παγκόσμιου πεδίου, είναι η έρευνα της σχέσης Ιδέας και εικαστικού αποτελέσματος. Στα πλαίσια της εννοιακής τέχνης χρησιμοποιούνται γραπτά κείμενα και καταγράφονται θεωρητικές απόψεις για την Τέχνη, την γλώσσα, φιλοσοφικά και κοινωνιολογικά πορίσματα. Τελικά οδηγείται στην θεώρηση ότι η ιδέα του καλλιτέχνη υπερισχύει της εικαστικής μορφής του έργου. Η «λετριστική τέχνη» έχει στόχο της την δημιουργία εικαστικών μορφών με την χρήση γραμμάτων και κειμένων. Αντλεί το συνθετικό γραφολογικό υλικό από όλα τα πεδία των γλωσσών, των λέξεων, των γραπτών συμβόλων, των μαθηματικών τύπων και όλων των συναφών γραφικών απεικονίσεων και επιγραφών, που με την βασική τεχνική συμπύκνωσης-αραίωσης των στοιχείων διαγράφουν ποικιλότροπα μορφές και φόρμες στο χώρο. Υπερισχύει δηλαδή του νοητικού περιεχομένου η τελική εικαστική μορφή του έργου.
O ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΟΥ ΧΑΜΟΥΡΑΜΠΙ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥ..jpg
Ο όρος «λετρισμός» διατυπώθηκε το 1945 από τον ποιητή Isidore Isou, που με αφετηρία την ποίηση οδηγήθηκε σε εικαστικές συνθέσεις κάθε μορφής. Απαραίτητη βέβαια προϋπόθεση για την ενασχόληση με την «Γραμματογραφία» είναι το αδιάκοπο ταξίδι του καλλιτέχνη, στον χώρο της εγκυκλοπαιδικής γνώσης και της στοχαστικής εμπειρίας. Η λογοτεχνία, η ζωγραφική, το σινεμά, το ντιζάιν αντικειμένων, η φωτογραφία , η ψυχολογία, η φιλοσοφία, οι τεχνολογικές δυνατότητες του παρόντος και συμπερασματικά κάθε σύστημα γνώσης εμπλουτίζει την έμπνευση και την δημιουργική έφεση. Σίγουρα οι μορφές που προβάλλουν από την συμπύκνωση και την αραίωση λέξεων, γραμμάτων και συμβόλων δεν είναι μόνο ευφάνταστα «λετριστικά» επινοήματα ή «τεχνοπαίγνια», αλλά και κωδικοποιημένα τοπία και παραστάσεις της προσωπικής ζωής του καλλιτέχνη και των ενσυνείδητων και υποσυνείδητων βιωμάτων του, που αναμοχλεύοντας το Είναι του δημιουργεί ιδεομορφικούς χώρους και τόπους.
Κ. ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ PERFORMANCE.JPG
__________________________________________________________________________________________________________
