Γράφει ο Θανάσης Αλεξίου
Καθηγητής Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ουσιαστικά η ατομική δράση, όπως εκδηλώνεται στη τρομοκρατία και όπως νοηματοδοτείται από τα υποκείμενα, δηλαδή από το νόημα που αυτά αποδίδουν στη πράξη τους, («κοινωνικό πράττειν» σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ), δε κάνει τίποτε άλλο από το να αναπαράγει τη κυρίαρχη ιδεολογία που ορίζει ατομικά τη κοινωνική δράση στο εργοστάσιο, στην επιχείρηση, στο χώρο εργασίας, στη δουλειά, στο δρόμο, στη τηλεόραση κ.α. Από τη στιγμή που η αντιμετώπιση των προβλημάτων εξατομικεύεται (εύρεση εργασίας, εκπαίδευση, επαγγελματική αποκατάσταση, ανεργία, κοινωνική ανέλιξη κ.λπ.) υποδεικνύεται έμμεσα αλλά σαφώς πως ο ενδεδειγμένος τύπος κοινωνικής δράσης είναι η ατομική δράση αφήνοντας στο υποκείμενο να εκτιμήσει και να νοηματοδοτήσει τις πράξεις του. Θα μπορούσε μάλιστα σύμφωνα με τον Μ. Βέμπερ η τρομοκρατία να οριστεί ως κοινωνική δράση «ορθολογική προς της αξία», όπου η αξία (ηθική, πολιτική, θρησκευτική κ.λπ.) ερμηνεύεται ως «αυταξία», χωρίς δηλαδή να ενδιαφέρει ο σκοπός, το αποτέλεσμα. Μάλλον εδώ είμαστε, καθώς η τρομοκρατική δράση δεν ενδιαφέρεται για τους σκοπούς, -δεν είναι δηλαδή κοινωνική δράση («ορθολογική κατά το σκοπό»), πόσο μάλλον όταν αυτή επιφέρει συνήθως, εφόσον δεν είναι κατευθυνόμενη, τα αντίθετα αποτελέσματα (νομιμοποίηση και κλιμάκωση της καταστολής, περιστολή δικαιωμάτων και ελευθεριών κ.λπ.) από τα επιδιωκόμενα. Σε αντίθεση με την ατομική δράση, η συλλογική δράση είναι «ορθολογική κατά το σκοπό» αλλά και «ορθολογικής προς την αξία». Επομένως αυτή η δράση όφειλε να αναδειχτεί ως υποδειγματική δράση για τα υποκείμενα (ατομικά και συλλογικά) αφού οι αξίες (κοινωνική δικαιοσύνη, κοινωνική ισότητα κ.λπ.) μπορούν να νομιμοποιήσουν μέσα και σκοπούς δράσης.
Βεβαίως είναι τοις πάση γνωστόν, το λέγε και ο Μαρξ, πως αυτοί που κατέχουν τα μέσα παραγωγής, κατέχουν και τα μέσα πνευματικής παραγωγής (εκδοτικοί οίκοι, Μ.Μ.Ε., ιδεολογία της ανέλιξης, τηλεοπτικές σειρές, «κρυφό» αναλυτικό πρόγραμμα κ.λπ.) έχουν μια ιδιαίτερη αποστροφή στη «συλλογική δράση», δηλαδή στη κοινή δράση (θα μπορούσε να ερμηνευτεί και ως «ταξικό πράττειν» σύμφωνα με τον M. Βέμπερ) που ξεκινά από την κοινότητα των βιοτικών καταστάσεων (συνθήκες εργασίας και ζωής), η οποία και θα μπορούσε να σχετικοποιήσει ή, και να απαξιώσει μορφές ατομικής δράσης. Να απαξιώσει, κατ’ επέκταση και τη τρομοκρατική δράση. Μάλιστα οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής και ιδεολογικής αναπαραγωγής κάνουν τα πάντα για να επιβάλλουν ως πρόσφορη και θεμιτή μορφή δράσης την ατομική. Πράγμα που επιβεβαιώνεται ξανά και ξανά τόσο από τις εργοδοτικές πρακτικές όσο και από τις νομοθετικές πρακτικές της πολιτικής εξουσίας (κατάργηση συλλογικών συμβάσεων εργασίας, ατομικές συμβάσεις εργασίας, διευθυντικό δικαίωμα στις απολύσεις, απολύσεις συνδικαλιστών κ.λπ.) περιορίζοντας ή δυσφημώντας πάραυτα πρακτικές συλλογικής δράσης (παρεμπόδιση ίδρυσης σωματείων, υπονόμευση εργατικών κινητοποιήσεων, απαγόρευση απεργιών κ.λπ.). Κατά κάποιο τρόπο οι «ηθικοί αυτουργοί» της ατομικής δράσης που έμμεσα αλλά σαφώς μπορεί να βγάλει και στη κοινωνική δράση, δηλαδή στη τρομοκρατική δράση, θα μπορούσαν να αναζητηθούν και εδώ.
Συνεπώς αν θέλουμε να αναζητήσουμε ηθικούς αυτουργούς μιας τρομοκρατικής πράξης θα πρέπει να τους αναζητήσουμε πρωτίστως στη κυρίαρχη ιδεολογία για την κοινωνική δράση (αυτή του ατομικισμού) που υποβαστάζεται από τις θεωρίες του δρώντος υποκειμένου και της ατομικής δράσης, κυρίως του φιλελευθερισμού αλλά και του αναρχισμού, που ως γνωστόν συγκλίνουν όσον αφορά στη νοηματοδότηση της κοινωνικής δράσης. Και αυτό επειδή μονάδα ανάλυσης καθίσταται και στις δύο περιπτώσεις το άτομο και οι νοηματοδοτήσεις του. Ως γνωστόν η κυρίαρχη αντίληψη για την κοινωνική δράση, αυτή του μεθοδολογικού ατομισμού, έχει θεωρητικοποιηθεί και συστηματοποιθεί από δύο εξέχοντες στοχαστές της κοινωνικής σκέψης, τον Μαξ Βέμπερ (1864-1920) και τον Tάλκοτ Πάρσονς (1902-1979 (The Structure of Social Action).
