Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //
Ο Καρυωτάκης παρότι προερχόμενος από μεσοαστική, συντηρητική, βασιλική οικογένεια, ριζοσπαστικοποιείται (Ήρθε σ’ επαφή και με την Αριστερά μέσω του Ιωσήφ Ραφτόπουλου και -στη συνέχεια- του Πέτρου Πικρού). Ανέπτυξε κριτική ματιά, κοινωνική συνείδηση κι ευαισθησία στα κοινωνικά προβλήματα (βλέπε άρθρο για Ορφανοτροφεία και οικοτροφεία, τα οποία δεν τα βλέπει σαν κέντρα φιλανθρωπίας αλλά σαν κοινωνικό θεσμό). Με την ποίησή του έγινε πολιτικός σχολιαστής της εποχής του. Για παράδειγμα, το ποίημά του «Στο άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο» είναι βαθιά πολιτικό ποίημα, εμπνευσμένο από την πολιτική επικαιρότητα της εποχής και τραγικά επίκαιρο σε αρκετές περιπτώσεις από τότε μέχρι σήμερα στην ελληνική και διεθνή πολιτική ιστορία. (ΔΕΣ ΕΔΩ).
Ένα πολιτικό ποίημα του Κώστα Καρυωτάκη είναι και «Η πεδιάς και το νεκροταφείον». Στόχος είναι η δικτατορία του Πάγκαλου. Είναι το μαστίγωμα του διχτάτορα από μια ανυποχώρητη δημοκρατική συνείδηση. Η ειρωνεία είναι το όπλο του.
Το ποίημα συνδέεται με ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός στις 26 Νοεμβρίου 1925 όταν «δύο ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού, αντισυνταγματάρχες Διονύσιο Δρακάτο και Γεώργιο Ζαριφόπουλο, «καταδικασθέντες επί πλαστογραφίαις, απάταις, εξαφανίσεσι δημοσίων εγγράφων κ.λ.π.», σε δίκη σκοπιμότητας, και παρά τη γενικότερη αντίδραση, εκτελέστηκαν δημόσια με απαγχονισμό». Το όλο θέμα απασχόλησε αρκετές μέρες τον τύπο και την κοινή γνώμη. Επειδή η απόφαση δεν ήταν ομόφωνη (4 προς 3) και κάτω από την πίεση που υπήρχε, την επόμενη μέρα τα μέλη του δικαστηρίου (5 στρατιωτικοί και 2 λαϊκοί) παρουσιάστηκαν στον πρωθυπουργό και του ζήτησαν να μετατραπεί η ποινή σε ισόβια. Στη σύσκεψη παρευρίσκονταν και άλλοι αρμόδιοι παράγοντες. Μόνο ο Πάγκαλος και ο διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού τάχθηκαν υπέρ της εκτέλεσης, όπως και έγινε. Ο Καρυωτάκης ήταν παρών στην εκτέλεση της ποινής μαζί με πλήθος κόσμου, μιας και ήταν δημόσια με απόφαση του Πάγκαλου.
«Βέβαια τον Καρυωτάκη στο ποίημά του δεν τον ενδιαφέρουν οι λόγοι που οδήγησαν στη λήψη μιας τέτοιας απόφασης, αλλά το γεγονός καθεαυτό, δηλαδή ο απαγχονισμός ως μέσον ποινής και κατ’ επέκταση ως πολιτική πράξη. Πράξη που ταυτόχρονα συνιστά και υπέρβαση εξουσίας, αφού οι κατεξοχήν αρμόδιοι, όπως ήταν το ίδιο το δικαστήριο καθώς και οι επικεφαλείς του δικαστικού σώματος και της στρατιωτικής δικαιοσύνης, είχαν αντίθετη γνώμη».
Η πεδιάς και το νεκροταφείον
(Πίναξ Ημιτελής)
Έχει πια δύσει ο ήλιος του χειμώνα,
και γρήγορα, σα θέατρο, σκοτεινιάζει,
ή σα να πέφτει πέπλο σε μια εικόνα.
Άλλο δε βρίσκει ο άνεμος, ταράζει
μόνο τ’ αγκάθια στην πεδιάδα όλη,
μόνο κάποιο χαρτί σ’ όλη τη φύση.
Μα το χαριτωμένο περιβόλι
αίμα και δάκρυα το ’χουνε ποτίσει.
Αδιάκοπα τα δέντρα ξεκινούνε,
κι οι πέτρινοι σταυροί σκίζουν σα χέρια
τον ουρανό ’πού σύννεφα περνούνε,
τον ουρανό που είναι χωρίς αστέρια.
(Ωραίο, φρικτό και απέριττο τοπίον!
Ελαιογραφία μεγάλου διδασκάλου.
Αλλά του λείπει μια σειρά ερειπίων
κι η επίσημος αγχόνη του Παγκάλου.)
Την πολιτική διάσταση της ποίησης του Καρυωτάκη διερευνά ολοκληρωμένα ο πανεπιστημιακός Γιάννης Παπακώστας στο βιβλίο του «Ο πολιτικός Καρυωτάκης», όπου και παραπέμπουμε. Εξετάζει τα ποιήματα «Ο Μιχαλιός», «Στο άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο», «Η πεδιάς και το νεκροταφείον», «Εις Ανδρέαν Κάλβον», το πεζό «Κάθαρσις» και το συνδικαλιστικό άρθρο «Ανάγκη Χρηστότητος» που ο ίδιος έχει κάνει γνωστό λίγα χρόνια πριν.
(Υάρχει και η σειρά τριών άρθρων μου – σύντομα θα ολοκληρωθεί με άλλα τρία τουλάχιστον – «Ο Καρυωτάκης και η Αριστερά» στο διαδικτυακό περιοδικό ΠΟΙΕΙΝ)
