Γράφει ο Νίκος Μόττας //
Όταν η πραγματικότητα δεν συμφωνεί μαζί τους τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Με βάση αυτό το σκεπτικό ορισμένοι κύκλοι επιχειρούν τα τελευταία χρόνια να ξαναγράψουν την ιστορία, να την φέρουν «στα μέτρα τους», αμφισβητώντας τα ιστορικά γεγονότα αναφορικά με την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον ΕΛΑΣ τον Οκτώβρη του 1944.
Πριν δύο χρόνια, το 2019, ο βουλευτής της ΝΔ Στρ. Σιμόπουλος είχε αναπαράγει σε σχετική του δήλωση την ανιστόρητη θεωρία ότι τάχα οι Ναζί κατακτητές της Θεσσαλονίκης την είχαν εγκαταλείψει αμαχητί στις 30 Οκτώβρη 1944 και ότι ο ΕΛΑΣ μπήκε στην πόλη μετά την αποχώρησή τους. Το ίδιο αυτό ψεύδος επαναλαμβάνεται συχνά, τόσο από ακροδεξιούς πολιτικούς φορείς της πόλης όσο και από συγκεκριμένους πανεπιστημιακούς κύκλους που επιχειρούν να κάνουν το «άσπρο-μαύρο».
Ωστόσο, τα ίδια τα γεγονότα έρχονται τα διαψεύσουν τους επίδοξους παραχαράκτες της ιστορίας. Από τις 22 Οκτώβρη 1944 ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσε σε ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη. Με διαταγή του στρατάρχη της ΕΣΣΔ Φ. Τομπούλχιν, ο οποίος είχε απελευθερώσει την Σόφια, οι Βούλγαροι είχαν αποσυρθεί από την ελληνική επικράτεια. Είχαν απομείνει, ωστόσο, οι Γερμανοί κατακτητές και οι ντόπιοι συνεργάτες τους, οι οποίοι δρούσαν ως οπισθοφυλακή των Ναζί.
Η Θεσσαλονίκη αποτελούσε ιδιαίτερης σημασίας κέντρο για τους Άγγλους, στους οποίους η Γερμανία είχε συμφωνήσει να παραχωρήσει την πόλη. Γι’ αυτό και οι Άγγλοι, άλλωστε, φρόντισαν με κάθε δυνατό τρόπο η αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Β. Ελλάδα να γίνει ανεμπόδιστα. Την ύπαρξη συμφωνίας Γερμανών και Άγγλων, που έλαβε χώρα μυστικά στην Λισαβόνα, επιβεβαιώνει μαρτυρία του υπουργού Πολεμικής Βιομηχανίας του Χίτλερ, Άλμπερτ Σπεερ: «η συμφωνία αυτή (…) αφορούσε (…) την εκκένωση απ’ τα γερμανικά στρατεύματα της Ελλάδος, χωρίς Βρετανική ενόχληση (…) Ο Φον Οβεν που ήταν διευθυντής τύπου του υπουργείου προπαγάνδας, αναφέρει σε βιβλίο του που έγραψε μετά τον πόλεμο, ότι ο Γκαίμπελς είχε μετάσχει ο ίδιος στις διαπραγματεύσεις για τη σύναψη της συμφωνίας αυτής (…) Το τίμημα της συμφωνίας, κατά τη δική μου γνώμη, ήταν να παραχωρηθεί η Θεσσαλονίκη από τους Γερμανούς στους Αγγλους, να μπορέσουν να την καταλάβουν αμαχητί και μ’ αυτό τον τρόπο η Ελλάδα να περιέλθει στο δυτικό στρατόπεδο. Και βέβαια ο Χίτλερ θα διατηρούσε ανέπαφες τις δυνάμεις του που κατείχαν τον Ελληνικό χώρο».
Διόλου τυχαία, ο Στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι, υπό τις διαταγές του οποίου είχαν περιέλθει οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έπειτα από την Συμφωνία της Καζέρτας (26 Σεπτέμβρη 1944), είχε απαγορεύσει στις μεραρχίες του ΕΛΑΣ Μακεδονίας να προσεγγίσουν την Θεσσαλονίκη. Την ίδια στιγμή, οι Άγγλοι χρησιμοποιούσαν ομάδες ταγμάτων ασφαλείας και άλλες δοσιλογικές οργανώσεις φασιστών (βλ. Τσαούς Αντών, Κισά Μπατζάκ, Μιχάλαγας, κλπ) ως οπισθοφυλακή των Γερμανών, τους οποίους βοηθούσαν να αποχωρήσουν. Στο πλαίσιο αυτό, μια σειρά προδοτικές οργανώσεις, όπως του Τσαούς Αντών, «μεταμφιέζονταν» από τους Άγγλους σε νόμιμες απελευθερωτικές οργανώσεις προκειμένου να βγάλουν εις πέρας το καθήκον που τους είχε ανατεθεί.
Ο φόβος των Άγγλων, όπως και της ελληνικής αστικής ηγεσίας, ήταν μην τυχόν προλάβουν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ και μπουν πρώτες στην Θεσσαλονίκη. Την αποστολή παρεμπόδισης της προέλασης του ΕΛΑΣ προς την πόλη είχε αναλάβει ο συνταγματάρχης Χρυσοχόου, επιτελάρχης του στρατηγού – και δωσίλογου πρωθυπουργού – Τσολάκογλου. Να τι αναφέρει σχετικό έγγραφο των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη: «Το κομμουνιστικό στοιχείο είναι εδώ, όπως και στην Αθήνα, τόσο ισχυρό, που με βεβαιότητα πρέπει να αναμένεται πρώτα η κατάληψη της πόλης υπό τον EΛΑΣ (…) να χρησιμοποιείται γι’ αυτά τα ζητήματα εκτεταμένα ο γενικός επιθεωρητής Χρυσοχόου, ο οποίος με πρωτοβουλία του πρέπει να θέτει σε δράση Τάγματα Ασφαλείας, Αστυνομία και Χωροφυλακή, όπως το έπραξε ο Ράλλης στην Αθήνα».
Με απλά λόγια, Γερμανοί, Άγγλοι και ντόπια αστική τάξη ήθελαν να αποφύγουν πάση θυσία την προέλαση του ΕΛΑΣ προς την Θεσσαλονίκη. Προς αυτήν την κατεύθυνση επιστρατεύτηκαν οι ένοπλοι δοσίλογοι της ΕΕΣ του Κισά Μπατζάκ (Παπαδόπουλου) και άλλες προδοτικές οργανώσεις, ενώ οι Γερμανοί αποφυλάκισαν μέχρι και αξιωματικούς του ΕΔΕΣ που κρατούνταν στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» για την επάνδρωση ένοπλων ομάδων ενάντια στον ΕΛΑΣ. Στις 16 Οκτώβρη ομάδες ταγματασφαλιτών επιτέθηκαν σε συνοικίες της Θεσσαλονίκης που ελέγχονταν από τον ΕΛΑΣ. Γράφει σχετικά η εφημερίδα «Ελευθερία» του ΕΑΜ: «Ο Χρυσοχόου (…) έστειλε τα τάγματα ασφαλείας και τους αλήτες του Κυριάκου Παπαδόπουλου (Κισάμπατζακ) στις λαϊκές συνοικίες της Θεσσαλονίκης για να τις μετατρέψει σε σφαγείο… Με τα παλικάρια του ΕΛΑΣ επικεφαλής σε παλλαϊκό ξεσηκωμό οι κάτοικοι της Νεάπολης και των γύρω συνοικιών τσάκισαν τις ορδές των επιδρομέων και ξάπλωσαν πάνω από 100 νεκρούς και τραυματίες».
Η επιχείρηση να τρομοκρατηθεί ο λαός της Θεσσαλονίκης και να αποσοβηθεί η απελευθέρωσή της από τον ΕΛΑΣ έπεσε στο κενό. Η πόλη είχε από μέρες περικυκλωθεί σταδιακά από μονάδες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού που δρούσαν σε γειτονικές περιοχές, όπως το 31ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Χαλκιδικής, το 19ο Σύνταγμα Νιγρίτας, το 3ο Τάγμα του 13ου Συντάγματος Κιλκίς. Ταυτόχρονα με την δράση των μονάδων αυτών, δυνάμεις του εφεδρικού ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη προκαλούσαν φθορές στα κατοχικά στρατεύματα, προστατεύοντας ταυτόχρονα καίρια σημεία της πόλης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μαρτυρία ενός ανθρώπου που έζησε από πρώτο χέρι εκείνες τις μέρες. Του ΕΛΑΣίτη Θανάση Παπαγεωργίου ο οποίος ήταν από τους πρώτους αντάρτες που εισήλθαν θριαμβευτικά στην ελεύθερη Θεσσαλονίκη.
Ο Θ. Παπαθανασίου, διευθυντής του 1ου Επιτελικού Γραφείου της 11ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, εξιστορεί σε συνέντευξή του στον «Ριζοσπάστη»:
«Ένα μήνα και περισσότερο πριν την απελευθέρωση, τα τμήματα του 31ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, που βρίσκονταν στην περιοχή Χαλκιδικής, του 19ου Συντάγματος (περιοχή Νιγρίτας) και του 13ου που βρίσκονταν στην περιοχή Κιλκίς, εκκαθαρίζοντας τις περιοχές αυτές, προωθούνταν διαρκώς προς τη Θεσσαλονίκη. Επίσης η 11η Μεραρχία προχωρούσε από τα Σεφανινά, μπήκε στα Ριζά Χαλκιδικής, έφτασε στην Πετροκέρασα, από κει στο Λιβάδι. Στην συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Χορτιάτη. Λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση, τα 3 αυτά συντάγματα είχαν πλευρίσει τη Θεσσαλονίκη και στις 25 Οχτώβρη, αφού απώθησαν όλες τις γερμανικές και ταγματαλήτικες δυνάμεις πλησίασαν τα βόρεια προάστια της πόλης. Η 11η Μεραρχία προωθήθηκε και εγκαταστάθηκε στην περιοχή της ακρόπολης, που ήταν ήδη ελεύθερη, όπως και οι άλλες ακραίες συνοικίες χάρη στις επιθέσεις του εφεδρικού ΕΛΑΣ. Ο εφεδρικός ΕΛΑΣ και οι ΕΑΜικές και ΕΠΟΝίτικες οργανώσεις, χτυπούσαν ανελέητα τους Γερμανούς που τολμούσαν να εμφανιστούν προς τις βόρειες συνοικίες και μαζί και τους ταγματασφαλίτες που είχαν περιορίσει σε μια μικρή περιοχή γύρω στο κέντρο. Στο 19ο σύνταγμα επικεφαλής ήταν ο Ραφτούδης, στο 13ο ένας λοχαγός του ιππικού που λεγόταν Γιάννας και στο 31ο ήταν ο Αλέκος Παπαγεωργίου. Επικεφαλής της 11ης Μεραρχίας ήταν ο Γιάννης Παπαθανασίου, ταγματάρχης ε.α. του ταχτικού στρατού. Αυτά τα τμήματα περικύκλωσαν τη Θεσσαλονίκη και οι Γερμανοί δεν είχαν πια διέξοδο. Και όταν άρχισε η αποχώρησή τουςαπό τη συμπρωτεύουσα, δέχτηκαν το ανελέητο χτύπημα από τον ΕΛΑΣ, που τους αποδεκάτησε. Μέχρι να φτάσουν στα σύνορα είχαν πάθει φοβερή ζημιά. Έμειναν ορισμένα κατάλοιπα, τα οποία εξουδετερώθηκαν μέσα στη Σερβία. Η κάθοδος των τμημάτων του ΕΛΑΣ στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, έγινε το πρωί της 30ης Οχτώβρη 1944. Και μαζί με τον συναγωνιστή Κώστα Τσινάρη, μας έτυχε η μεγάλη τιμή να είμαστε οι πρώτοι αντάρτες που φτάσαμε στο κέντρο της πόλης μετά την αποχώρηση των Γερμανών […] Στην συνέχεια, μετά από λίγη ώρα άρχισαν να φτάνουν συντεταγμένα τα τμήματα του ΕΛΑΣ. Πάνω από 100.000 λαού αποθέωναν τους ελευθερωτές αντάρτες. Ήταν οι ωραιότερες στιγμές της ζωής μου, στιγμές μεγαλείου και εθνικοαπελευθερωτικής λεβεντιάς». («Ριζοσπάστης», 30/10/1983, σελ. Β6).
Οι ηρωϊκές μάχες του ΕΛΑΣ για την Θεσσαλονίκη
Μια σημαντική πτυχή που αποκρύπτεται από τους παραχαράκτες της ιστορίας είναι ότι, πρωτού αρχίσει η επίθεση του ΕΛΑΣ για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, οι δυνάμεις του ΕΑΜ είχαν δώσει την ευκαιρία στους Γερμανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους να παραδοθούν. Προς αυτήν την κατεύθυνση στελέχη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ επιχείρησαν να διαπραγματευτούν με τους κατακτητές την άνευ όρων παράδοση των γερμανικών στρατευμάτων στην διοίκηση του ΕΛΑΣ. Έτσι θα μπορούσαν να αποφευχθούν απώλειες αμάχων και άλλες άσκοπες καταστροφές. Οι διαπραγματευσεις όμως απέτυχαν, δίνοντας το έναυσμα για την απελευθέρωση της πόλης από τον ΕΛΑΣ.
Οι διαστρεβλωτές της ιστορίας ισχυρίζονται ότι τα γερμανικά στρατεύματα είχαν, δήθεν, αποχωρήσει από την Θεσσαλονίκη όταν έφτασαν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στις 30 Οκτώβρη 1944. Ωστόσο, μια σειρά αδιαμφισβήτητα γεγονότα που έλαβαν χώρα την ημέρα εκείνη στην πόλη διαψεύδουν το ψευδεπίγραφο αφήγημα περί «αμαχητί αποχώρησης» των Γερμανών. Υπενθυμίζουμε:
Το πρωί της 30ης Οκτώβρη 1944 γερμανικές δυνάμεις προέβησαν σε δύο ανατινάξεις στο χώρο του λιμανιού της Θεσσαλονίκης, ενώ επιχείρησαν να ανατινάξουν το κεντρικό υδραγωγείο της πόλης στην περιοχή της Παναγιάς Φανερωμένης και την Ηλεκτρική Εταιρεία. Στόχος τους ήταν να διακόψουν την υδροδότηση και ηλεκτροδότηση της πόλης. Η έγκαιρη παρέμβαση του 3ου Τάγματος του ΕΛΑΣ τους αναχαίτισε σώζοντας το υδραγωγείο και την Ηλεκτρική.
Να τι λέει ένας από τους πρωταγωνιστές εκείνων των ημερών, ο αγωνιστής του 3ου Τάγματος Γιάννης Πατσακίδης: «Η αποστολή του Τάγματός μας, που ήταν να εμποδίσουμε την ανατίναξη της Ηλεκτρικής Εταιρίας και του υδραγωγείου επιτεύχθηκε. Ωστόσο οι Γερμανοί υποχωρώντας ανατίναξαν τις τηλεφωνικές και ηλεκτρικές παροχές έξω από τη Σταυρούπολη. Η μάχη όμως είχε κερδηθεί. Οι απελευθερωτικές δυνάμεις παραλάμβαναν τις συνοικίες και το κέντρο της πόλης, ενώ παντού ξεχύνονταν κόσμος χαρούμενος, ευτυχισμένος». («Θεσσαλονίκη», 30/10/1981)
Στη ΧΑΝΘ δόθηκε σκληρή μάχη μεταξύ δυνάμεων του ΕΛΑΣ και Γερμανών-ταγματασφαλιτών, που κατέληξε με την παράδοση των φασιστών. Ανάλογες μάχες δόθηκαν από το 13ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ στην περιοχή του Ωραιοκάστρου όπου είχαν αποτραβηχθεί γερμανικές και ντόπιες προδοτικές ομάδες. Ιστορικό ντοκουμέντο πέραν πάσης αμφιβολίας αποτελούν μέχρι σήμερα οι τάφοι στα νεκροταφεία της Νέας Σάντας στους οποίους αναγράφεται ως ημερομηνία θανάτου η 30η Οκτώβρη 1944.
Σε τηλεγράφημα του στρατηγείου της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας (ΟΜΜ) προς το αρχηγείο του ΕΛΑΣ την ίδια ημέρα αναφέρονται μεταξύ άλλων: «Τμήματά μας εισήλθαν Θεσσαλονίκη σήμερον 3ην μετά μεσημβρία, στοπ, λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμό διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος αντάρτες, στοπ, εργοστάσια ηλεκτρισμού και μύλος Αλατίνι κατόπιν επεμβάσεως Ε.Λ.Α.Σ., διεσώθηκαν, στοπ. Εστία εθνοπροδοτών ΧΑΝ παρέδωσε βαρύ οπλισμό, στοπ. Θα αναγκαστεί εις παράδοσιν, στοπ. Τμήματά μας προσανατολίζονται προς δυτικόν τμήμα πόλεως για χτυπήματα, στοπ (…) Παρόν τηλεγράφημα παρακαλώ δοθεί ΠΓ του ΚΚΕ, στοπ».
Το ερώτημα «ποιός απελευθέρωσε την Θεσσαλονίκη από τη ναζιστική κατοχή» είναι, λοιπόν, απαντημένο από την ίδια την ιστορία: Την Θεσσαλονίκη την απελευθέρωσε από τους Γερμανούς και τους ντόπιους ταγματασφαλίτες το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κύριος αιμοδότης του οποίου υπήρξε το ΚΚΕ. Αυτή είναι μια αλήθεια που δεν σβήνεται, δεν διαγράφεται, δεν παραχαράσεται, όσο κι’ αν το προσπαθούν τα αστικά επιτελεία και ο αντικομμουνιστικός αναθεωρητισμός της Ιστορίας.
Χτυπούν το παρελθόν με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Ξέρουν πως την Ιστορία την γράφουν οι λαοί με την πάλη τους, ενάντια σε ξένους και ντόπιους κατακτητές και δυνάστες. Αυτό φοβούνται και γι’ αυτό στοχεύουν στο πέρασμα της ιστορικής μνήμης στη λήθη. Η Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ένδοξης και ηρωϊκής πάλης του ελληνικού λαού ενάντια στην τριπλή φασιστική κατοχή. Μια πάλη που αποτελεί αστείρευτη πηγή έμπνευσης και διδαγμάτων για τις νεότερες γενιές, για το σήμερα και το αύριο του λαού μας.
