Γράφει η Τασσώ Γαΐλα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια
Αφιέρωμα: Τσινγκίζ Αϊτμάτωφ Ο συγγραφέας της ωραιότερης Ιστορίας αγάπης…
Συγγραφέας-Διπλωμάτης
90 χρόνια από τη γέννηση του.
12 Δεκέμβρη του 1928 στο μικρό χωριό Σεκέρ της Κιργιζίας ή Κιργισίας πατρίδα ενός φτωχού υπαλλήλου που αυτή τη μέρα αποκτά ένα αγοράκι τον μικρό Τσινγκίζ (Τζέκινς στα Ελληνικά) Αϊτμάτωφ, αγόρι που θα περατώσει στο σοβιετικό σχολείο του χωριού του τις εγκύκλιες σπουδές του και κατόπιν τον συναντάμε στα…15 του μόλις χρόνια γραμματέα του Σοβιέτ του χωριού του, αργότερα θα σπουδάσει στο Ινστιτούτο Αγρονομίας της Κιργιζίας-απεφοίτησε το 1952- και θα πιάσει δουλειά στο πειραματικό Ινστιτούτο Επιστημονικών Ερευνών για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας στην Κιργιζία.
Κιργισία: κτήση Τσαρική από τον 17 αι.,ενώ μετά την επικράτηση των Σοβιέτ οι νομάδες κάτοικοι της θα αλλάξουν τρόπο ζωής με την εγκατάσταση τους στα οργανωμένα με τα ρώσικα πρότυπα κολχόζ χωρίς όμως οι Κιρκίζιοι να εγκαταλείψουν οριστικά το νομαδικό αρχαίο τρόπο ζωής τους, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους.
Κιργισία, χώρα βουνό, ναι σχεδόν όλη η χώρα είναι ένα τεράστιο βουνό, οροσειρές με απάτητες κυριολεκτικά βουνοκορφές καλυμμένες πάντα με χιόνια, χώρα σύνορο με την Κίνα, το πέρασμα για τη Ανατολή, εδώ που έφτασε κι ο Μέγας Αλέξανδρος στο δρόμο του για την Ανατολή και αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες από τους σκληρούς πολεμιστές Σκύθες κατοίκους της περιοχής την εποχή εκείνη. Από τότε και ασφαλώς με το πέρασμα αιώνων ο ντόπιος πληθυσμός άλλαξε χωρίς… να αλλάξει στην πάροδο των αιώνων ο νομαδικός τρόπος ζωής του.
Κιργισία, μια από τις δυο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες που επίσημη γλώσσα έχει τη ρωσική, Κιργισία χώρα ονειρεμένη, χώρα με σπάνια χλωρίδα και πανίδα, χώρα που οι κάτοικοι της σε πείσμα και της αστικοποίησης τους τηρούν ευλαβικά τα ήθη και τα έθιμα των προγόνων τους.
Ορεινή χώρα, άγνωστη σε πολλούς, χώρα που ένας συγγραφέας της ο Τσινγκίζ Αϊτμάτωφ την έκανε μέσα από το βιβλίο του Τζαμίλια πασίγνωστη σε όλο τον κόσμο…
Ο Τσινγκίζ Αϊτμάτωφ δούλεψε σκληρά για την επιβίωση από μικρή ηλικία περνώντας από διάφορα επαγγέλματα ενώ στα 10 έχασε τον πατέρα του ο οποίος κατηγορήθηκε για «αστικό εθνικισμό»
Ο ΤΖ. Α. πρόλαβε και τον παλιό νομαδικό τρόπο ζωής αλλά βίωσε καλά τον νέο σοβιετικού τρόπου οργανωμένο στα κολχόζ αγροτικό βίο, το σοσιαλιστικό τρόπο ζωής και την προσπάθεια των Σοβιέτ για αστικοποίηση και εκσυγχρονισμό της πατρίδας του.
Αύγουστος του 1958- δηλαδή 60 χρόνια πριν- και το σοβιετικό περιοδικό Νόβι Μήρ (νέος κόσμος) τον Αύγουστο δημοσιεύει μεταφρασμένο από τα κιργίζικα- που το είχε πρωτοδημοσιεύσει ο συγγραφέας-, τη νουβέλα Τζαμίλια, βιβλίο που έκανε διάσημο τον συγγραφέα του και … την πατρίδα του την Κιργισία.
Τζινγκίς Αϊτμάτωφ-Κιργισία. Εθνικός για την πατρίδα του συγγραφέας ο Αϊτμάτωφ κι ενώ η παροιμία λέει μια εικόνα χίλιες λέξεις στην περίπτωση μας θα πούμε ότι η μικρής έκτασης νουβέλα Τζαμίλια αντικαθιστά και ξεπερνά κάθε σχετικό με τη χώρα ντοκιμαντέρ και τουριστικό οδηγό με την ικανότητα που διαθέτει ο συγγραφέας να μετατρέπει με τη γραφή του το πεζό σε εικόνα… Δίκαιη η βράβευση αυτού του έργου με το βραβείο Ειρήνης του Λένιν το 1963.
Βραβεία και διακρίσεις του λογοτέχνη και διπλωμάτη Αϊτμάτωφ.
- Μετάλλιο για διάκριση στη δουλειά.
- Τάξη του Κόκκινου Λαβάρου της Εργασίας.
- Τάγμα του Λένιν.
- Ήρωας της Σοσιαλιστικής Εργασίας.
- Τάξη της Οκτωβριανής Επανάστασης κλπ
Μια άγνωστη χώρα της Κεντρικής Ασίας η Κιργισία θα γίνει πασίγνωστη χάρη στο βιβλίο του Α. Τζαμίλια ιστορία ερωτική (χρόνος δράσης Α’ Παγκ. Πόλεμος) που καμιά σχέση δεν έχει με τα σύγχρονα ογκώδη ερωτικά μυθιστορήματα αλλά απλά είναι μια νουβέλα που όποιος τη διαβάσει… δεν την ξεχνά. Σπουδές από το 1956-58 για τον συγγραφέα μας στο λογοτεχνικό Ινστιτούτο Γκόργκι της Μόσχας ενώ από το 1952 είχε αρχίσει τη δημοσίευση διηγημάτων του καθώς και τις μεταφράσεις Κιρκιζίων συγγραφέων στην Ρωσική γλώσσα. Το 1957 έγινε μέλος της Ένωσης Σοβιετικών Συγγραφέων.
… Γυρίσαμε αργά από το σταθμό. Η νύχτα ήτανε μαγευτική. Ποιος δεν ξέρει τις αυγουστιάτικες νύχτες με τα μακρινά μα και τόσο κοντινά αστέρια, με την ασυνήθιστη λάμψη! Κάθε αστεράκι ξεχωρίζει. Να ένα απ’ αυτά, σα νάνε σκεπασμένο με πάχνη στις άκρες, στράφτει όλο με παγερές αχτιδούλες και κοιτάζει τη γη από τον σκοτεινό ουρανό με παιδιάστικη
απορία.
Πηγαίναμε μέσα από τη χαράδρα και το κοίταζα πολύ ώρα. Τα άλογα μ’ ευχαρίστηση καλπάζανε προς το σπίτι, κάτω από τους τροχούς τρίζανε τα χαλίκια. Ο άνεμος έφερνε από τη στέπα την πικρή γύρη της ανθισμένης αψιθιάς, το ανεπαίσθητο άρωμα του γινομένου κριθαριού που το κρύωνε η νύχτα. Κι όλα αυτά, ανακατεμένα με τη μυρωδιά της πίσσας των ιδρωμένων χάμουρων των αλόγων, μας έφερναν μια ελαφρά ζάλη.
Από τη μια μεριά, πάνω από το δρόμο, κρέμονταν σκιερά βράχια σκεπασμένα με αγριοτριανταφυλλιές κι από την άλλη, κάτω βαθιά ανάμεσα σε συστάδες από χαμηλές ιτιές κι άγριες λεύκες , αφρομανούσε ο ασύχαστος Κουρκουρέου. Που και που, κάπου πίσω μας, περνούσε με στριγγόβροντο πάνω από τη γέφυρα κάποιο τρένο που ξεμακραίνοντας έσερνε για πολύ πίσω του το χτύπο των τροχών….
Λόγια του 17χρονου αφηγητή της νουβέλας Τζαμίλια από τη μετάφραση της Άλκης Ζέη/εκδόσεις Θεμέλιο/1987. Τζαμίλια: Η ωραιότερη ιστορία αγάπης…
-Αντίο Γκιουσλαρί/1966-Κρατικό βραβείο Ε.Σ.Σ.Δ
-Μικρή λεύκη/1961
-Μάτι της γκαμήλας/1961
-Ο πρώτος δάσκαλος(πέρβιη ουψήτελ)/1962
-Λευκή βροχή/1954
-Το χωράφι της μάνας, τίτλοι από την εργογραφία του Α., πολλά δε βιβλία του μεταφέρθηκαν με επιτυχία στη μεγάλη οθόνη.
Αμέτρητα τα ποτάμια της Κιργισίας που κατεβαίνουν από τα βουνά, αμέτρητες και οι λίμνες σε βουνοκορφές και σε κοιλώματα των βουνών με μια από αυτές την Ισίκ Κιόλ, λίμνη κλειστή με μήκος 170 χλμ. και πλάτος 70 χλμ. Η δεύτερη σε μέγεθος αλπική λίμνη του κόσμου., σε ύψος 1600 μ., η Ισίκ Κιόλ= ζεστό νερό ,και πράγματι λέγεται ότι η υψηλή θερμοκρασία του νερού της οφείλεται στο ότι η λίμνη φτάνει σε απύθμενα βάθη και ότι θερμαίνεται από το εσωτερικό της…
Θρύλοι, μύθοι και παραδόσεις συνδέονται με την λίμνη, όπως και το παραμύθι της Κερασφόρου Ελαφίνας που ο ήρωας παππούς στη νουβέλα του Αϊτμάτωφ Το άσπρο καραβάκι αφηγείται στον 7χρονο εγγονό του κύριο πρόσωπο της νουβέλας.
Το άσπρο καραβάκι κατά την ταπεινή μου γνώμη το καλύτερο του Αϊτμάτωφ. Έργο γεμάτο ανθρωπισμό, τρυφερότητα, αγάπη για τον άνθρωπο, ύμνος στη ζωή και τη φύση. Η δεινότητα του συγγραφέα στην περιγραφή τοπίων μοναδική. Σαφώς εφάμιλλος των Ρώσων κλασσικών που τόσο αγαπούσε να μελετάει.
Στα βουνά ήρθε πάλι το φθινόπωρο. Μετά το ταραγμένο καλοκαίρι ετοιμάζονταν όλα για την φθινοπωρινή ηρεμία. Κατακάθισε η σκόνη από το ποδοβολητό των ζώων, έσβησαν οι φωτιές. Τα κοπάδια έφυγαν για ξεχειμώνιασμα. Οι άνθρωποι έφυγαν. Τα βουνά ερήμωσαν.
Πού και πού, πετούσαν ήδη μοναχικοί αετοί, κράζοντας. Το νερό στο ποτάμι βούιζε δυνατότερα: Το καλοκαίρι το ποτάμι γινόταν ρηχό. Το χορτάρι έπαψε να φυτρώνει, ξεράθηκε ως τις ρίζες. Τα φύλλα βαρέθηκαν να κρέμονται στα κλαδιά κι άρχισαν σιγά-σιγά να πέφτουν. Και στις πιο ψηλές κορφές, τις νύχτες, άρχισε κιόλας να πέφτει το νέο ασημένιο χιόνι. Οι μαύρες σειρές των βουνοκορφών τα πρωινά φαντάζουν γκρίζες, σαν το τρίχωμα των γκριζόμαυρων αλεπούδων. Πάγωνε ο αέρας στις χαράδρες. Αλλά οι μέρες ήταν ακόμα φωτεινές και στεγνές. Τα βουνά πίσω απ’ το ποτάμι, απέναντι από το δασάκι, έμπαιναν γρήγορα στο φθινόπωρο. Όλα στον πευκώνα ήταν όπως πάντα καθαρά κι αυστηρά σα σε ναό. Μόνο οι καφετιοί σκληροί κορμοί, μόνο το ξερό άρωμα της ρητίνης, μόνο το καστανόχρωμο βελονωτό φύλλωμα κυριαρχούσαν στο δάσος. Και μόνο ο άνεμος περνούσε ήσυχα ανάμεσα από τις κορφές των παλιών πεύκων.
Όμως σήμερα από το πρωί πάνω στα βουνά θορυβούσαν ακατάπαυστα ανήσυχες οι κάργιες. Ένα μεγάλο σμήνος πετούσε ασταμάτητα…
Απόσπασμα από Το άσπρο καραβάκι(μπέλιη παραχόντ= Λευκό καράβι, ο πρωτότυπος τίτλος) /εκδόσεις Κοροντζή/1980/μετάφραση-Ελένη Μπακοπούλου.
Ο μικρός 7χρονος ορφανός ήρωας της νουβέλας ζει στο βουνό με τον παππού Μοκούν τον γέροντα που κουβαλά στη πλάτη και το νου όλη την Κιργισία μέσα στους αιώνες, νουβέλα με βαθύ ανθρωπισμό και απέραντη αγάπη στον άνθρωπο. Τίποτα περισσότερο δε χρειάζεται η Κιργισία, το γνωστό μας Κιργιστάν για τη διαφήμιση του από αυτή τη νουβέλα. Ο μικρός μας ήρωας από το βουνό που ζει με τα κιάλια του παππού βλέπει στο βάθος την περίφημη λίμνη Ισίκ Κιόλ και το άσπρο καράβι που σχίζει τα νερά της… Αναζητήστε το…
Σημείωση: Μέχρι τη διάλυση της Σοβιετικής ‘Ένωσης η περιοχή της λίμνης ήταν απαγορευμένη για τους ξένους καθώς γινόταν χρήση της από το σοβιετικό πολεμικό ναυτικό για ασκήσεις και δοκιμές τορπιλών υψηλής ακριβείας. Σήμερα προχωρά η τουριστική και αλιευτική ανάπτυξη της λίμνης.
Από τις εκδόσεις Κοροντζή (Τα βιβλία του Α. που κάνω μνεία κυκλοφορούν και από την Σύγχρονη Εποχή) κυκλοφορεί ακόμη μια αξιοπρόσεκτη δουλειά του Α. το βιβλίο του Ο πρώτος δάσκαλος.
Τόπος δράσης ένα χωριό της Κιργισίας όπου έρχεται να διδάξει ο νεαρός δάσκαλος στα χρόνια λίγο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Χώρα υποτελής από το 1800 περίπου στους Τσάρους η Κιργισία θα μετατραπεί σε σύγχρονο σοβιέτ μετά την Επανάσταση. Αυτά τα πρώτα χρόνια της ανοικοδόμησης του σοσιαλισμού στο χωριό του δασκάλου και την Κιργισία με έντονες στιγμές συγκίνησης είναι το αντικείμενο αυτού του βιβλίου.
Διπλωμάτης καριέρας ο Τζ. Α., με πολιτική τοποθέτηση στο Κομουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης, υπήρξε μέλος του Κοινοβουλίου της πατρίδας του και πρεσβευτής στις Κάτω Χώρες- Μπενελούξ. Ο δε γιος του Askar Aytmatov ακολουθώντας τα πολιτικά βήματα του πατέρα του διετέλεσε υπουργός της Κιργιζίας επί σειρά ετών.
Ο Τζινγκίς Αϊτμάτωφ απεβίωσε στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας από πνευμονία στις 10 Ιουνίου 2008.
Βασικό βοήθημα:Britannica/biography Chingiz Aytmatov.
Τζαμίλια/Θεμέλιο/1987
