Επιμέλεια Πάνος Αλεπλιώτης //
Στην εφημερίδα Arbetet Debatt δύο ηγετικά στελέχη του Αριστερού κόμματος ο Jonas Sjöstedt και ο Pelle Dragstedt δημοσίευσαν ένα κείμενο για τον σοσιαλισμό. Γράφουν για το πώς λειτούργησε και ότι έχουμε παραδείγματα εδώ στην χώρα μας! Αφού η Arbetet Debatt δεν ήθελε να δημοσιεύσει την απάντηση που έστειλε ο πρόεδρος του SKP, τη δημοσιεύουμε εδώ, γράφει στον πρόλογό της η εφημερίδα Riktpunkt όργανο του ΚΚ Σουηδίας στις 30-11- 2021.
«Ο καπιταλισμός δημιουργεί ανισότητα, υπονομεύει τη δημοκρατία και απειλεί το μέλλον μας στον πλανήτη. Η κατάστασή μας χαρακτηρίζεται από υψηλά στεγαστικά δάνεια και ολοένα και πιο επισφαλή απασχόληση. Είναι ένα μη βιώσιμο σύστημα, περιγράφουν οι συντάκτες.
Στην κριτική του καπιταλισμού, πολλοί μπορούν να συμφωνήσουν. Δεν είναι απαραίτητα τόσο δύσκολο. Για όσους κοιτούν τον κόσμο με ανοιχτά μάτια, βλέπουν τις αδικίες. Ωστόσο, όταν αφορά τον σοσιαλισμό οι δρόμοι μας χωρίζουν.
Είναι το κράτος πρόνοιας σοσιαλιστικό;
«Όχι μόνο στη Σουηδία αλλά σε πολλά μέρη του κόσμου, η σουηδική ευημερία θεωρείται παράδειγμα σοσιαλισμού. Η Σουηδία αποτελεί έμπνευση για καταπιεσμένους και εκμεταλλευόμενους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, η χώρα αναφέρεται ως παράδειγμα ότι ένας άλλος κόσμος είναι δυνατός». Ακριβώς αυτά ισχυρίζονται τα ηγετικά στελέχη.
«Έτυχε να ζούμε σε μια χώρα που έχει στοιχεία σοσιαλιστικής οικονομίας.
Δεν χρειάζεται να ταξιδέψουμε πουθενά για να μελετήσουμε πώς λειτουργεί ο σοσιαλισμός, αλλά η κοινή ιδιοκτησία και η ευημερία*, έξω από τη λογική του καπιταλισμού, μας δίνουν αρκετά στοιχεία μελέτης στην Σουηδία» μας λένε οι ηγέτες του Αριστερού κόμματος.
Αυτή είναι η βάση του επιχειρήματός τους και είναι η βάση που οδηγεί σε λάθος. Είναι και επικίνδυνη και απατηλή βάση.
Η ιστορία της ευημερίας είναι μια ιστορία ταξικής πάλης. Είναι μια ιστορία ενός καλά οργανωμένου εργατικού κινήματος που πάλεψε, θυσιάστηκε και κέρδισε.
Είναι μια ιστορία ενός σοσιαλισμού – ότι και αν σκεφτεί κανείς για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του- που υπήρχε στην άλλη πλευρά της Βαλτικής Θάλασσας και που ανάγκασε τις μεγάλες σουηδικές εταιρείες σε μια συγκεκριμένη αυτοσυγκράτηση, που τις έκανε να αποδεχτούν ορισμένες απαιτήσεις.
Αλλά η ευημερία είναι επίσης μια ιστορία του καπιταλισμού. Για το πώς ο καπιταλισμός χρειαζόταν επίσης την ευημερία.
- Όταν φτιάχτηκε το οικιστικό πρόγραμμα, αυτό που ονομάζεται «πρόγραμμα των εκατομμυρίων», δεν φτιάχτηκε από φροντίδα για τους φτωχούς εργάτες.
Η ίδια η κατασκευή πραγματοποιήθηκε από ιδιώτες κατασκευαστές και έγινε η ώθηση που χρειαζόταν η κατασκευαστική εταιρεία Skanska για να γίνει μια πραγματικά μεγάλη εταιρεία. Το πρόγραμμα κατοικιών κατάφερε ακόμη να συγκεντρώσει το εργατικό δυναμικό στα υπάρχοντα βιομηχανικά κέντρα, ήταν μια σημαντική πτυχή της βιομηχανικής πολιτικής που ακολουθήθηκε.
- Όταν εισήχθη το ενιαίο σχολείο, δεν έγινε από μέριμνα για την εκπαίδευση των μαθητών. Για να μπορέσουν να αναπτυχθούν οι μηχανές, πρέπει να αναπτυχθούν και οι εργάτες. Η εκπαίδευση έτσι κατέστη αναγκαία με βάση τις ανάγκες των μεγάλων εταιρειών. “Εάν οι σκούπες πρέπει να σκουπίζουν καλά, δεν πρέπει να τσιγκουνευτούμε τα κοντάρια”, όπως τραγουδούσε κάποτε ο Gunder Hägg.
- Όταν αναβαθμίστηκε η υγειονομική περίθαλψη, δεν έγινε από φροντίδα για τους ανθρώπους. Το εργατικό δυναμικό πρέπει να αναπαραχθεί τόσο μακροπρόθεσμα όσο και βραχυπρόθεσμα. Με απλά λόγια: ένας εργαζόμενος που “χαλάει” πρέπει να επισκευαστεί.
Αυτή η αστική οπτική γωνία μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε πτυχή της ευημερίας, αλλά το σημείο που θέλω να θίξω δεν είναι άλλο από το ότι η ευημερία στον καπιταλισμό είναι μια καπιταλιστική ευημερία. Είναι περιορισμένο, καταστρατηγημένο και κάθε άλλο παρά επαρκές – το να ονομάσουμε σοσιαλιστικό κάτι που χάνει την προοπτική που έχει ο σοσιαλισμός στην ανάπτυξη της ευημερίας.
Η από κοινού κυριότητα
Οι ηγέτες του Αριστερού κόμματος αναφέρονται σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις: αφενός στις δυνατότητες για εταιρείες και συνεταιρισμούς που ανήκουν στους εργαζόμενους και αφετέρου στην κρατική ιδιοκτησία, τις οποίες κάνουν συνώνυμες με τη σοσιαλιστική ιδιοκτησία.
Είναι σοσιαλιστικές οι εταιρείες και οι συνεταιρισμοί που ανήκουν σε εργαζόμενους; Προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις στο σύστημα του ιδιωτικού καπιταλισμού;
Για τον μεμονωμένο εργαζόμενο που είναι στον συνεταιρισμό, σίγουρα μπορεί να μειωθεί κάποια πίεση και σίγουρα μπορεί να υπάρχουν πλεονεκτήματα στη μορφή λειτουργίας.
Ένα γεγονός παραμένει όμως και αυτό είναι ότι κάθε συνεταιρισμός βρίσκεται σε μια αγορά και υπόκειται στους νόμους της αγοράς. Για να μπορεί να υπάρξει πρέπει να είναι ανταγωνιστικός στην καπιταλιστική αγορά με ό,τι αυτά συνεπάγεται.
Αυτό εγείρει ένα πρόβλημα που οι Αριστεροί μας δεν αντιμετωπίζουν: το πρόβλημα δεν είναι οι μεμονωμένες εταιρείες αλλά η ίδια η αγορά, δηλαδή το ίδιο το σύστημα.
Αλλά το κράτος τότε;
Το κράτος έχει αναλάβει μια σειρά από κοινωνικά καθήκοντα που δεν ανταποκρίνονται σε κανένα βαθμό στην ανάγκη του ιδιωτικού κεφαλαίου. Έχουμε να κάνουμε εδώ με την λίπανση στα μηχανήματα – το κύριο καθήκον του κράτους είναι να διασφαλίσει ότι όλα λειτουργούν ομαλά. Ή μάλλον, όσο καλά όσο χρειάζεται.
Ιστορικά, το κράτος δραστηριοποιήθηκε σε τομείς όπου δεν υπήρχε πραγματικά επαρκές κέρδος για τις ιδιωτικές εταιρείες ή όπου απαιτήθηκε μια συνολικότερη επισκόπηση που οι ιδιωτικές εταιρείες δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν.
-Σκέφτομαι τώρα τους σιδηροδρόμους, που ήταν απολύτως απαραίτητοι για τη μεταφορά εμπορευμάτων.
-Σκέφτομαι την ευημερία, η οποία ήταν απολύτως απαραίτητη, μεταξύ άλλων, για την αναπαραγωγή της εργασίας.
-Σκέφτομαι τη βιομηχανία εξόρυξης, η οποία ήταν απολύτως απαραίτητη για την ιδιωτική βιομηχανία.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι λιγότερο σημαντικό εάν αυτές οι εταιρείες είναι κερδοφόρες ή όχι.
Η ευημερία είναι -για το κράτος τουλάχιστον- μη κερδοφόρα. Εδώ υπολογίζονται τα έξοδα που είναι απαραίτητα και τα οποία πληρώνουν μέσω του φόρου οι εργαζόμενοι. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν τα στελέχη υπάρχουν αποτελεσματικές κρατικές εταιρείες που φέρνουν χρήματα στο κράτος.
Αυτά τα χρήματα – και αυτό είναι σημαντικό να επισημανθεί – προέρχονται από μια αποτελεσματική καπιταλιστική δραστηριότητα τόσο στη Σουηδία όσο και στο εξωτερικό και χρησιμοποιούνται στην πράξη για να απελευθερωθούν χρήματα για την ιδιωτική καπιταλιστική δραστηριότητα.
Πως γίνεται αυτό; Τα χρήματα που μπορεί να δημιουργήσει το ίδιο το κράτος είναι χρήματα που το ιδιωτικό κεφάλαιο δεν χρειάζεται να ξοδέψει για την αναπαραγωγή της εργασίας. Αυτά αντιθέτως γίνονται κέρδη.
Το θέμα είναι απλό: το κράτος διασφαλίζει ότι το σύστημα λειτουργεί. Δεν έχει καμία σχέση με τον σοσιαλισμό από μόνος του και η κοινή ιδιοκτησία είναι κοινή μόνο για τον καπιταλισμό, όχι για τους απλούς ανθρώπους.
Εμπρός προς τον σοσιαλισμό;
Αν είναι να προχωρήσουμε μπροστά, πρέπει να καθορίσουμε τον στόχο. Πρέπει να μελετήσουμε την ιστορία μας, τόσο την Σκανδιναβική όσο και την σοσιαλιστική. Αν θέλουμε να το κάνουμε αυτό, πρέπει να έχουμε καθαρές τις βασικές έννοιες και να μην συγχέουμε τα μήλα με τα αχλάδια.
Η συζήτηση που ξεκίνησαν ο Sjöstedt και ο Dragstedt είναι ευπρόσδεκτη, αλλά για όσους αναζητούν απαντήσεις για το τι έχει συμβεί και ποιος δρόμος οδηγεί προς τα εμπρός θα απογοητευτούν, γιατί δεν οδηγεί πουθενά. Το πολύ πολύ, οδηγεί πίσω στον αγώνα για λίγο καλύτερο καπιταλισμό.
Andreas Sörensen
Πρόεδρος του ΚΚ Σουηδίας
*Στην Σουηδία με τον όρο ευημερία ορίζεται η εκπαίδευση, η υγεία και η πρόνοια.
