Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Στις 27/4/1805 διεξάγεται η μάχη της Ντέρνα στη σημερινή Λιβύη, μεταξύ αμερικανών πεζοναυτών υπό τον Γουίλιαμ Ίτον και πειρατών υπό τον Γιουσούφ Καραμανλή, που λυμαίνονται τις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Είναι η πρώτη στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ και μάλιστα σε έδαφος εκτός Αμερικανικής Ηπείρου. (Α’ Βερβερικός Πόλεμος) και η πρώτη προσπάθεια ανατροπής ενός ηγεμόνακαι τοποθέτησης «φιλικής» διακυβέρνησης προς τις ΗΠΑ διακυβέρνησης. απτό δείγμα ότι το νεοσύστατο κράτος σκόπευε από πολύ νωρίς να έχει πρωταγωνιστικό –ιμπεριαλιστικό- ρόλο στη διεθνή σκηνή…
Τι προηγήθηκε
Με το συλλογικό όνομα Βερβερικά Κράτη (η γνωστή μας Μπαρμπαριά) εννοούμε το ανεξάρτητο Σουλτανάτο του Μαρόκου και τα πασαλίκια του Αλγερίου, της Τύνιδας (Τούνεζι) και της Τρίπολης (σημερινής πρωτεύουσα της Λιβύης), και συνδέονταν συμβολικά τουλάχιστον με την οθωμανική αυτοκρατορία ως ημιανεξάρτητες. Ζούσαν από την πειρατεία και λυμαίνονταν τις ακτές της Μεσογείου από την Ισπανία έως τη Συρία, με τους ικανούς πειρατές τους, απόγονος των οποίων ήταν ο θηριώδης Χαϊρεδίν Μπαρμπαρόσα, ο τρόμος και ο φόβος των κατοίκων του Αιγαίου.
Στα τέλη του 18ου αιώνα οι πειρατές έγιναν κυρίαρχοι των θαλασσών, εκμεταλλευόμενοι το κενό εξουσίας στη Μεσόγειο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή και η Μαλτέζοι Ιππότες, που αποτελούσαν το αντίπαλο δέος των πειρατών, είχαν υποταγεί στον Ναπολέοντα. Έτσι, Γάλλοι, Άγγλοι, ακόμη και οι Αμερικανοί εξαναγκάζονταν να πληρώνουν λύτρα, προκειμένου να κρατούν ανοικτές τις διόδους ναυσιπλοΐας.
Πριν από την αμερικανική επανάσταση, οι έμποροι της Αμερικής που ταξίδευαν στις θάλασσες προστατεύονταν από το βρετανικό ναυτικό. Μέχρι το 1770, το 1/5 του εμπορίου των εξαγωγών των αποικιών της ακτής του Ατλαντικού κατευθυνόταν στη Μεσόγειο, ενώ υπήρχαν περίπου 100 πλοία που ανήκαν σε Αμερικανούς. Οι βρετανικές αποικίες στη Βόρεια Αμερική έχασαν την προστασία του Βασιλικού Ναυτικού με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας τους. Μέχρι και το τέλος του πολέμου κατά του βασιλιά Γεώργιου ΙΙΙ, σύμφωνα με τον ιστορικό Μάικλ Όρεν, «τα περισσότερα αμερικανικά πλοία είχαν καταληφθεί, ξεπουληθεί ή βυθιστεί». Το νέο ανεξάρτητο κράτος μετά βίας κατάφερνε να προστατεύσει την ίδια του την ακτογραμμή. Η Γαλλία είχε υποσχεθεί πως θα προστάτευε τα αμερικανικά πλοία, τους πολίτες και τα αγαθά με τη βοήθεια του ναυτικού της, αλλά σύντομα έχασε το ενδιαφέρον της να συνδράμει το νέο κράτος, ενώ εμφανιζόταν και ενοχλημένοι από την ενίσχυση του ανταγωνισμού λόγω της παρουσίας Αμερικανών εμπόρων στη Μεσόγειο. Οι Αμερικανοί έμποροι αποτελούσαν συνεπώς εύκολους στόχους για τους αραβόφωνους πειρατές της Βόρειας Αφρικής.
Το 1784, το αμερικανικό πλοίο Betsy καταλαμβάνεται από τους πειρατές. Πλήρωμα και εμπόρευμα μεταφέρεται σε δικό τους πλοίο. Δύο μήνες αργότερα, άλλα δύο πλοία πέφτουν στα χέρια των πειρατών. Συνολικά 21 μέλη πληρωμάτων οδηγήθηκαν ενώπιον του ηγέτη της Τρίπολης, Χασάν και στη συνέχεια σε μπουντρούμια. Ο Χασάν ζήτησε ως λύτρα από τις ΗΠΑ 60.000 δολάρια. Ο Αμερικανός πρέσβης στη Γαλλία, Τόμας Τζέφερσον, παραπονέθηκε ότι η πληρωμή λύτρων στον Χασάν θα ενθαρρύνει περισσότερες επιθέσεις. Το αμερικανικό Κογκρέσο επέλεξε ωστόσο τη δωροδοκία. Οι ΗΠΑ πλήρωσαν στους Αλγερινούς τα λύτρα που ζητούσαν, καθώς και περίπου 1.000.000 δολάρια κάθε χρόνο για τα επόμενα 15 χρόνια, μέχρι και το έτος 1800. Από τη Γαλλία όπου βρισκόταν, ο Τζέφερσον ζήτησε από τον πρέσβη της Τρίπολης να του εξηγήσει με ποιο δικαίωμα μπορούσε η Τρίπολη να εκβιάζει για χρήματα και να παίρνει σκλάβους. Κατά τον Τζέφερσον, ο πρέσβης του απάντησε ότι το δικαίωμα αυτό το παρέχουν οι Νόμοι του Προφήτη, πως ήταν γραμμένο στο Κοράνι ότι όλα τα έθνη που δεν αναγνώριζαν την εξουσία τους ήταν αμαρτωλοί, πως ήταν δικαίωμά τους και καθήκον τους να πολεμούν εναντίον τους οπουδήποτε βρεθούν και πως κάθε μουσουλμάνος που χάνεται στη μάχη είναι βέβαιο πως θα πάει στον παράδεισο.
Η κατάσταση έφθασε στο απροχώρητο το 1801, όταν ο πασάς της Τρίπολης Γιουσούφ Καραμανλή απαίτησε το ποσό των 225.000 δολαρίων από τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο των ΗΠΑ Τόμας Τζέφερσον για να επιτρέπει την ακώλυτη διέλευση των αμερικανικών πλοίων στη Μεσόγειο. Ο Τζέφερσον αρνήθηκε και το Μάιο του ίδιου έτους ο πασάς κήρυξε τον πόλεμο κατά των ΗΠΑ, όχι βάσει κάποιου επίσημου εγγράφου, αλλά κατεβάζοντας την αμερικανική σημαία που βρισκόταν έξω από το προξενείο των ΗΠΑ στην Τρίπολη. Μαρόκο, Αλγερία και Τυνησία συντάχθηκαν με το σύμμαχό τους, την Τρίπολη κατά των ΗΠΑ. Ο Τζέφερσον απέστειλε μια «ναυτική μοίρα παρατήρησης» η οποία αποτελείτο από τρεις φρεγάτες – την Πρέζιτεντ, την Φιλαδέλφεια και την Έσσεξ – και το συνοδευτικό πολεμικό ιστιοφόρο Εντερπράϊζ. Ο αμερικανικός στόλος έφτασε στο Γιβραλτάρ την 1 Ιουλίου 1801, υπό την διοίκηση του πλοιάρχου Ρίτσαρντ Ντέϊλ ο οποίος κατά την άφιξή του στις 10 Μαΐου του 1801, πληροφορήθηκε ότι η Τρίπολη είχε κηρύξει πόλεμο εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Με την αποστολή του να έχει μετατραπεί από απλή νηοψία σε εμπόλεμη, ο Ντέϊλ διέταξε τον ελλιμενισμό της μοίρας στην Τρίπολη, διότι διαπίστωσε ότι το λιμάνι προστατευόταν από βραχώδη ύφαλο ο οποίος το καθιστούσε δυσπρόσβλητο. Την πόλη προστάτευε επίσης μια μεγάλη Ακρόπολη και άλλα μικρότερα φρούρια, με θέα στο λιμάνι. Ο Ντέϊλ δεν είχε δώσει σαφείς οδηγίες για επίθεση στην πόλη και ήταν απρόθυμος να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Αντί να αναλάβει επιθετική ενέργεια, διέταξε το στόλο του να συνοδεύει τα Αμερικανικά πλοία στο λιμάνι και διατήρησε έναν αδύναμο αποκλεισμό της Τρίπολης.
Το 1802 Απριλίου, ο πλοίαρχος Ντέϊλ επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες και παραιτήθηκε από το Πολεμικό Ναυτικό. Αντικαταστάθηκε από τον πλοίαρχο Ρίτσαρντ Μόρρις ο οποίος έφτασε στο Γιβραλτάρ τον Ιούνιο, με έναν πρόσθετο στόλο επτά φρεγατών και ενός συνοδευτικού. Η άφιξη του Μόρρις στην Μεσόγειο με τη γυναίκα και το παιδί του στην ναυαρχίδα καταδείκνυε ότι δεν είχε την πρόθεση να συνεχίσει ενεργά τον πόλεμο στην Τρίπολη. Αν και οι εντολές του ήταν «όλος ο στόλος να βρίσκεται στην Τρίπολη», επέλεξε να συνεχίσει την πολιτική του Ντέϊλ ενεργώντας ως συνοδεία στα Αμερικανικά εμπορικά πλοία που έπλεαν προς διάφορους προορισμούς της Μεσογείου. Η μόνη επιθετική κίνηση προς την Τρίπολη ήταν να στείλει τον καπετάνιο Αλεξάντερ Μούρεϋ στην Τρίπολη με την φρεγάτα Αστερισμό με αποστολή να επιτηρεί το λιμάνι. Το Σεπτέμβριο του 1803, ο Μόρρις ανακλήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έξαλλος με την έλλειψη πρωτοβουλίας, ο Τζέφερσον τον αποτάσσει από το ναυτικό όταν το ναυτοδικείο αποφαίνεται διοικητική ανεπάρκεια.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονταν σε πόλεμο με την Τρίπολη επί δύο έτη, χωρίς να έχουν σημειώσει αξιόλογη πρόοδο. Όμως ο νέος διοικητής της μοίρας Μεσογείου επρόκειτο να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ναυτικό των ΗΠΑ διεξήγαγε τις επιχειρήσεις στην Τρίπολη.
Ο αρχιπλοίαρχος Έντουαρντ Πρέμπλ ανέλαβε την διοίκηση τον Ιούνιο 1803. Ήταν βετεράνος του Ομοσπονδιακού ναυτικού και είχε διατελέσει αιχμάλωτος των Βρετανών στην διαβόητη φυλακή Τζέρσεϊ.
Κατά την άφιξη στη Μεσόγειο, ο Πρέμπλ αφοσιώθηκε στην αναδιοργάνωση του στόλου και των κυβερνητών σύμφωνα με τους δικούς του κανόνες. Τον Οκτώβριο του 1803, οι άνδρες του Πρέμπλ αντιμετωπίζουν την πρώτη μεγάλη αντιπαράθεση με τον εχθρό στην Τρίπολη. Στις 31 Οκτωβρίου, ο καπετάνιος Ουίλλιαμ Μπέϊνμπριτζ είχε προσαράξει το Φιλαδέλφεια σε ένα αχαρτογράφητο ύφαλο κοντά στην είσοδο στο λιμάνι της Τρίπολης προσπαθώντας να αναχαιτίσει δύο εχθρικά πλοία, όντας ανυπεράσπιστος κατά των πειρατών. Προσπάθησε να ελαφρύνει το πλοίο ρίχνοντας τα κανόνια στη θάλασσα και κόβοντας το κατάρτι, αλλά το πλοίο παρέμενε σφηνωμένο στον ύφαλο.
Μη έχοντας άλλη επιλογή, ο Μπέϊνμπριτζ παραδίδεται στους Τριπολίτες και κατά έναν ειρωνικό τρόπο το πλοίο απελευθερώνεται από τον ύφαλο μόνο του μετά από δύο ημέρες. Οι Τριπολίτες καταλαμβάνουν το πλοίο και το μεταφέρουν στο λιμάνι για να συμμετάσχει στην θαλάσσια προστασία.
Έπειτα από σειρά αψιμαχιών, οι Αμερικανοί αναμετρήθηκαν με τους βέρβερους πειρατές στην αποφασιστική μάχη της Ντέρνα (27 Απριλίου 1805), που βρίσκεται στα παράλια της σημερινής Λιβύης.
Η μάχη της Ντέρνα
Στις 8 Μαρτίου 1805, ο Eaton με ένα ετερόκλητο στράτευμα, ξεκίνησε για την Ντέρνα, την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη, εκείνη την εποχή, του πασαλικιού της Τρίπολης. Ο στρατός του Eaton, αποτελούνταν από 9 Αμερικανούς πεζοναύτες, με επικεφαλής τον Υπολοχαγό O’Bannon, 38 Έλληνες μισθοφόρους (κατά τον Harry Psomiades) ενώ σε άλλες πηγές γίνεται λόγος για 40 ή και 50 Έλληνες οι οποίοι είχαν επικεφαλής τον Υπολοχαγό Κωνσταντίνο (αλλού αναφέρεται ως καπετάν Κωνσταντής) 28 Ευρωπαίους διαφόρων εθνικοτήτων, από τους οποίους 25 ήταν πυροβολητές, υπό την ηγεσία του Sclim Comb και των Υπολοχαγών Connant και Roco. Ο Χαμέτ πασάς, είχε μαζί του περίπου 90 άνδρες. Μαζί με κάποιους Άραβες ιππείς και πεζούς (οι οποίοι ήταν γύρω στους 100), η συνολική δύναμη που είχε επικεφαλής τον Eaton, έφτανε τους 400 άνδρες, ενώ το “στράτευμα”, είχε στη διάθεση του και 107 καμήλες.
Η δύναμη αυτή, διήνυσε μία απόσταση πάνω από 500 μίλια (800 χιλιόμετρα) κατά μήκος της λιβυκής ερήμου, έχοντας να αντιμετωπίσει εκτός από τις συνήθεις στην περιοχή αμμοθύελλες, έλλειψη τροφίμων και νερού. Ακόμα και ο Χαμέτ πασάς, δεν ήταν πάντα συνεργάσιμος, ενώ υπήρχαν και ανταρσίες από τους Άραβες, οι οποίοι όμως αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς χάρη στου Έλληνες, όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Eaton, και τους Αμερικανούς πεζοναύτες. Τελικά, στις 24 Απριλίου 1805, ενάμιση μήνα μετά την αναχώρηση τους από την Αλεξάνδρεια, έφτασαν στα περίχωρα της Ντέρνα. Είχαν απομείνει όμως μόνο 200 πολεμιστές. Ο Eaton ζήτησε από τον Μουσταφά μπέη, διοικητή της Ντέρνα και άνθρωπο του Γιουσούφ να του επιτρέψει να προχωρήσει προς την Τρίπολη, όμως εκείνος αρνήθηκε. Έτσι μοιραία ήρθε η σύγκρουση. Τρεις μέρες αργότερα, με τη βοήθεια από τρία αμερικανικά μπρίκια που σφυροκοπούσαν την πόλη, η Ντέρνα έπεσε στα χέρια του Eaton και του Χαμέτ Καραμανλή. Ο Eaton στην αλληλογραφία του εκθειάζει επανειλημμένα τους Έλληνες. Μάλιστα, σε κάποιο σημείο γράφει χαρακτηριστικά ότι “supported their ancient character” (“υποστήριξαν τον αρχαίο τους χαρακτήρα” είναι η μετάφραση κατά λέξη). Μάλιστα, όταν τον Μάιο οι άνδρες του Γιουσούφ πασά επιχείρησαν να ανακαταλάβουν την Ντέρνα, αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία από μια μικρή δύναμη 35 Ελλήνων και Αμερικανών. Μάλιστα, κάνει λόγο για τον “σταθερό και ανδρικό” χαρακτήρα των Ελλήνων. Η μάχη αυτή, έγινε στις 13 Μαΐου 1805. Χωρίς τους Έλληνες, ο Eaton δεν θα κατόρθωνε να καταλάβει την Ντέρνα. Ήταν αυτοί που με τους Αμερικανούς πεζοναύτες, με αιφνιδιαστική επίθεση, κατέλαβαν τα 8 κανόνια των υπερασπιστών της Ντέρνα και εξουδετέρωσαν τους χειριστές τους. Άρχισαν να κανονιοβολούν τους αμυνόμενους που βρίσκονταν μέσα στην Ντέρνα, οι οποίοι έπεσαν όμως πάνω στους άνδρες του Χαμέτ που είχαν καταλάβει το δυτικό τμήμα της πόλης και πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Μετά και τη νίκη των Αμερικανών και Ελλήνων στις 13 Μαΐου, ο Γιουσούφ πασάς πανικόβλητος, υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με ευνοϊκούς όρους για τις Η.Π.Α. Στη μάχη της Ντέρνα, σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν εννιά Έλληνες, ενώ από του εννιά Αμερικανούς, δύο σκοτώθηκαν και τρεις τραυματίστηκαν. Για τους για τους Τριπολίτες, 800 νεκροί και 1200 τραυματίες.
Μετά την αμερικανική νίκη, ο Υπολοχαγός O’Bannon, ύψωσε την αμερικανική σημαία στη Ντέρνα. Πρόκειται για την αμερικανική σημαία της περιόδου 1795-1818, με 15 αστέρια σε κύκλο. Ήταν η πρώτη στρατιωτική νίκη των Η.Π.Α. στο εξωτερικό και μάλιστα εκτός Αμερικής, στην Αφρική.
Ο ηττημένος Καραμανλή αναγκάσθηκε να συνθηκολογήσει (10 Ιουνίου 1805) και ανέλαβε την υποχρέωση να μην παρεμποδίζει την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στη Μεσόγειο, ενώ έλαβε και 60.000 δολάρια ως λύτρα για την απελευθέρωση του πληρώματος της φρεγάτας Φιλαδέλφεια. Γρήγορα, όμως, θα ξεχάσει την υπογραφή του, οπότε οι Αμερικανοί θα επανέλθουν στην περιοχή το 1815 για τον Β’ Βερβερικό Πόλεμο.
Ο απόηχος της μάχης της Ντέρνα
Οι Αμερικανοί θεωρούν πολύ σημαντική τη μάχη και τη νίκη στη Ντέρνα. Έχουν γραφτεί ποιήματα, φιλοτεχνήθηκαν πίνακες, ενώ γυρίστηκαν και ταινίες, όπως το φιλμ “Tripoli” (1950), με τους John Rayne και τη διάσημη Maureen O’ Hara. Το 1806, φτιάχτηκε στην Ιταλία από περίφημα μάρμαρα της Καράρα “Το Μνημείο της Τρίπολης”, για όσους συμμετείχαν στη μάχη της Ντέρνα. Στη συνέχεια, μεταφέρθηκε στις Η.Π.Α. και τοποθετήθηκε αρχικά στο Washington Navy Yard, αργότερα στη δυτική βεράντα του εθνικού Καπιτωλίου και τέλος, από το 1860 στην Αμερικανική Ναυτική Ακαδημία, στην Ανάπολη του Μέριλαντ. … Στον ύμνο (εμβατήριο) των Αμερικανών πεζοναυτών, υπάρχει σχετικός στίχος: “From the Halls of Montezuma. To the shores of Tripoli…”. Ωστόσο, οι Αμερικανοί αποσιωπούν τελείως ή υποβαθμίζουν την ελληνική συμμετοχή στη μάχη της Ντέρνα. Θα ήταν αδύνατο δέκα Αμερικανοί πεζοναύτες να καταλάβουν την πόλη, χωρίς την ελληνική βοήθεια.
