74 χρόνια από το ναυάγιο του “Χειμάρρα”

🔳  Κυριακή 19-Ιαν-1947 και στον Ευβοϊκό εκτυλισσόταν μία από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες του 20ού αιώνα.

Το επιβατηγό “Χειμάρρα“, που εκτελούσε το δρομολόγιο Θεσσαλονίκης – Πειραιά, βυθίστηκε μετά την πρόσκρουσή του σε νάρκη (κατ’ άλλους απλά σε ύφαλο) παίρνοντας μαζί του στα παγωμένα νερά 374 ψυχές.
Η τραγωδία συνέβη στις 4.10 το πρωί της Κυριακής -1,5 μίλι από τη νησίδα Καβαλλιανή στο πέρασμα Γραμματικού-Στύρων – Κάτω Κάβος της Εύβοιας.
Οι έρευνες για την αναζήτηση των ναυαγών άρχισαν μετά από 10 ολόκληρες ώρες! Ναρκαλιευτικά και πλοιάρια δύο μέρες μάζευαν επιπλέοντα πτώματα στον Ευβοϊκό.
Τελικά, από τους 620 επιβαίνοντες μπόρεσαν να σωθούν, αφού πάλεψαν με τα κύματα, 246 άτομα.

Ανάμεσα στους επιβάτες ήταν και 36 πολιτικοί κρατούμενοι που μεταφέρονταν σε διάφορους τόπους εξορίας. Μόνο δέκα από αυτούς μπόρεσαν να σωθούν.
Στον κατάλογο των θυμάτων περιλαμβάνονται πολλά στελέχη της ΚΟ Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ, συνδικαλιστές από όλη τη Μακεδονία, προοδευτικοί δημοσιογράφοι κλπ.

ℹ️   Οι ανακρίσεις τις επόμενες μέρες έδειξαν ότι ο ασύρματος του πλοίου δε λειτούργησε για να δώσει το στίγμα και να εκπέμψει SOS, καθώς με την έκρηξη καταστράφηκαν οι λυχνίες του πομπού.
ℹ️   Η νάρκη παρασύρθηκε λόγω της θαλασσοταραχής από τα παρακείμενα του διαύλου ναυσιπλοΐας ναρκοπέδια. Υποστηρίχτηκε επίσης ότι το πλοίο δεν πέρασε από το δίαυλο αλλά αριστερότερα.
▪️ Επικράτησε μεγάλη σύγχυση και πανικός. Λέμβοι και σχεδίες βυθίζονταν από το μεγάλο αριθμό των επιβαινόντων ή ανατρέπονταν πριν ακόμη επιβιβαστούν σ’ αυτές οι ναυαγοί. Στο πλοίο επέβαιναν και πολλοί οπλίτες, οι οποίοι έπεφταν στη θάλασσα με τα ρούχα, με αποτέλεσμα να πνίγονται αμέσως στα παγωμένα νερά.
▪️ Από τις ανακρίσεις επίσης προέκυψε ότι οι ένοπλοι χωροφύλακες και οπλίτες που επέβαιναν στη “Χειμάρρα” – 203 τον αριθμό – δεν πειθάρχησαν στις διαταγές του πλοιάρχου και κατέλαβαν πρώτοι τις ναυαγοσωστικές λέμβους, αφήνοντας στο πλοίο αβοήθητους γυναίκες και παιδιά.

🆘  Στις εφημερίδες της εποχής γράφτηκε τις επόμενες μέρες ότι οι 550 επιβάτες ήταν στοιβαγμένοι σ’ ένα καράβι – καρυδότσουφλο στο οποίο επικρατούσε το αδιαχώρητο. Το σκάφος ήταν παμπάλαιο. Είχε κατασκευαστεί στην Αγγλία το 1905 και ήταν εκτοπίσματος 1.221 τόνων.
Όπως επίσης καταγγέλλονταν, δύο χρόνια μετά την αποχώρηση των ναζί κατακτητών, σε όλα σχεδόν τα πλευρά των θαλάσσιων συγκοινωνιών εξακολουθούσαν να υπάρχουν ναρκοπέδια.
Ακόμη και ο Θερμαϊκός δεν είχε καθαριστεί από τις νάρκες. Το μετακατοχικό κράτος του Ζώφου και η πλουτοκρατία δε σκότωναν το λαό μόνο με τα στρατοδικεία.

Η Εκτελεστική Επιτροπή της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας δύο μέρες μετά το ναυάγιο έβγαλε ανακοίνωση με την οποία καταγγέλλονταν η αδράνεια του κράτους, τόσο για την περισυλλογή των πτωμάτων όσο και για την περίθαλψη των διασωθέντων.

Ένας από τους επιζήσαντες του ναυαγίου, ο Αλέκος Ξυλάκης,που μεταφερόταν μαζί με άλλους 35 συντρόφους του στην εξορία, θυμάται:

«Επιβιβαστήκαμε στο “Χειμάρρα” στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατά τις 7 το πρωί. Μόλις ξεκίνησε το πλοίο, εμείς οι πολιτικοί κρατούμενοι διαμαρτυρηθήκαμε γιατί μας είχαν δεμένους. Μετά την επίμονη στάση μας, ήρθε ο καπετάνιος και είπε στους αστυνομικούς να μας λύσουν.
Τα προβλήματα άρχισαν μόλις το πλοίο βγήκε από τον Θερμαϊκό. Έπαθε βλάβη και για κάποιο χρονικό διάστημα ήμασταν ακυβέρνητοι. Στη 1 τα ξημερώματα της Κυριακής φθάσαμε στη Χαλκίδα και σε λίγο το “Χειμάρρα” απέπλευσε. Μετά από λίγες ώρες το πλοίο συγκλονίστηκε από μια τρομερή έκρηξη.
Επακολούθησε πανικός. Δε λειτουργούσε τίποτε. Επικράτησε απόλυτο σκοτάδι. Το “Χειμάρρα” ήταν ακυβέρνητο.
Όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι είχαμε συγκεντρωθεί στο κατάστρωμα. Ένας σύντροφός μου, ο Αριστείδης, είχε μία λάμπα θυέλλης και την άναψε. Ο Παναγιώτης ο Τάρπογλου έρχεται και μας λέει ότι τα αμπάρια γεμίσανε νερό.
Από ένα κιβώτιο παίρνουμε σωσίβια. Βγάζω τα ρούχα μου, το φοράω και ζητάω από τους άλλους συγκρατούμενούς μου να κάνουν το ίδιο. Το καράβι απότομα γέρνει αριστερά και αρχίζει να βυθίζεται. Ανέβηκα στην κουπαστή και έπεσα στη θάλασσα. Στο μεταξύ πολλές ναυαγοσωστικές βάρκες άρχισαν να αναποδογυρίζουν γιατί ήταν υπερφορτωμένες.
Οι στιγμές ήταν εφιαλτικές. Από όλα τα σημεία ακούγονταν σπαρακτικές κραυγές βοήθειας. Κολυμπώ μερικά μέτρα και βλέπω τη λάμπα να τρεμοσβήνει και ακριβώς την ώρα εκείνη το πλοίο να χάνεται.
Καθώς κολυμπούσα προς την ακτή ένιωθα κάθε λίγο τα σώματα των πνιγμένων που ανέβαιναν στην επιφάνεια του νερού. Μετά από ώρες έφθασα στην ακτή. Στις δέκα το πρωί πέρασε ένα καϊκι και όπως οι ναυτικοί με είδαν να στέκομαι γυμνός στην ακτή, ήρθαν κοντά μου».

▪️  Τους οχτώ πολιτικούς εξόριστους γρήγορα η Ασφάλεια τους εντόπισε στα λιμάνια ή στα νοσοκομεία και τους συνέλαβε.
Δύο μόνο μπόρεσαν να ξεφύγουν. Ο Σ. Κοντοστάθης και ο Αλ. Ξυλάκης, οι οποίοι γρήγορα ήρθαν σε επαφή με το Κόμμα στην Αθήνα. Αυτό κράτησε μέχρι τον Αύγουστο του ’47. Ωσπου…
«Μία μέρα του Αυγούστου πήγαμε επίσκεψη με τον Κοντοστάθη σ’ ένα συγγενικό του σπίτι στον Αγ. Μελέτιο. Εκεί μας έκαναν το τραπέζι. Κάποιος όμως με παρατηρούσε από πάνω ως κάτω. Με τι όρεξη να φας μετά από αυτό. Τους ευχαριστήσαμε και φύγαμε.
Στο δρόμο λέω στο σύντροφο μου: “Στάθη, κάτι δε μ’ άρεσε σ’ αυτόν τον άνθρωπο. Φοβάμαι ότι πέσαμε σε χαφιέ”.
Σύχναζα τότε σ’ ένα φαρμακείο στην οδό Αιόλου 101. Βλέπω σε μια στιγμή τον άνθρωπο που είχαμε συναντήσει στο συγγενικό σπίτι του Κοντοστάθη να περνάει μπροστά από το μαγαζί. Σε δύο λεπτά και πριν προλάβω να αντιδράσω με ακινητοποιεί με το πιστόλι του».

Και ο Αλ. Ξυλάκης, καταλήγει:
«Είκοσι μέρες με είχαν στην απομόνωση. “Σε δέρνουμε” μου έλεγαν “γιατί δεν πνίγηκες”. Ακολούθησαν 12 χρόνια εξορίας και φυλακής».

Σύμφωνα με στοιχεία, που μπόρεσαν να συγκεντρώσουν οι επιζήσαντες του ναυαγίου πολιτικοί εξόριστοι, κατά τη βύθιση της “Χειμάρρας” έχασαν τη ζωή τους οι παρακάτω:

1. Ζαγουρτζής Ν.
2. Δούκας.
3. Κάκαβος.
4. Μαγαζής Αρ.
5. Αδαμίδης Κ.
6. Ισσόπουλος Αρ.
7. Ματσαβίδου Ελ.
8. Αλβέρτος Κ.
9. Τζορμπαζηκωστής Κ.
10. Ταξιντάρης Κ.
11. Απέργης Γρ.
12. Τσαρδάκης Γ.
13. Μπατζάκης Ν.
14. Ρουμελιώτης Χ.
15. Καλλικρατίδης Ι.
16. Λυκάρτσης Σ.
17. Γερογιάννης Ι.
18. Νότογλου Ευαγ.
19. Χρυσοχέρη Αθ.

Δεν υπάρχουν τα ονόματα των υπόλοιπων αγνοούμενων πολιτικών εξόριστων, ούτε έγινε γνωστό κάτι για την τύχη τους.
▪️  Διασώθηκαν οι:

1. Βούτσας Α.
2. Πασδατίδης Ν.
3. Τάρπογλου Κ.
4. Τσακνής Αθ.
5. Τόπκας Α.
6. Στεφανίδης Ν.
7. Κοντοστάθης Σ.
8. Στοϊδης Χρ.
9. Δεληγιαννίδης Ν.
10. Ξυλάκης Αλ.

«Πνίγηκαν κοντά 400 άνθρωποι. Οι οικογένειες των τραγικών θυμάτων δεν πήραν καμιά αποζημίωση», λέει ο Αλ. Ξυλάκης.

Εφοπλιστική ασυδοσία εν έτει 1947…

Σα να μην πέρασε μια μέρα. Οι εφοπλιστές, ακολουθώντας την πάγια τακτική, έβαλαν το «ΧΕΙΜΑΡΑ», ένα γερασμένο πλοίο που χρησιμοποιήθηκε στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως πλωτό νοσοκομείο, στην πλέον κεντρική γραμμή, Αθήνα – Θεσσαλονίκη

▪️  Η έκθεση κειμηλίων από το ναυάγιο του επιβατικού πλοίου «Χειμάρα» άρχισε στις 19 Γενάρη 2006 σε αίθουσα του Ζαππείου Μεγάρου στο πλαίσιο της έκθεσης του «Τιτανικού».
▪️  Το «Χειμάρα» θεωρείται η μεγαλύτερη ελληνική ναυτική τραγωδία.
Όμως, επρόκειτο για ένα πολύ γερασμένο σκάφος, το οποίο, όμως, η εφοπλιστική ασυδοσία το έβαλε στην πλέον πολυσύχναστη γραμμή, αυτή που συνέδεε την Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη, σε μια εποχή που η οδική πρόσβαση ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Οπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα…

▪️  Το «ΧΕΙΜΑΡΑ» ναυπηγήθηκε το 1905 στα ναυπηγεία του «Stetiner Oderwerker» στη Γερμανία και πήρε το όνομα της αρχαίας γερμανικής θεότητας «Hertha».
Στη διάρκεια του πολέμου χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως πλωτό νοσοκομείο. Το καλοκαίρι του 1946 παραχωρήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση ως …«πολεμική αποζημίωση».
Στις 9 του Σεπτέμβρη και μετά από σύντομες επισκευές μετονομάστηκε και ξανάρχισε κανονικά δρομολόγια ως επιβατικό πλοίο.

Ας δούμε, όμως, πώς περιέγραφε τα γεγονότα εκείνα το όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ»:

• Στις 20 του Γενάρη, το πρωτοσέλιδο της «Ελεύθερης Ελλάδας» έγραφε: «Η θαλάσσια τραγωδία που συγκλονίζει την Ελλάδα. ΤΟ ΣΥΝΤΑΡΑΚΤΙΚΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΗΣ “ΧΕΙΜΑΡΑΣ”. Εξακόσιοι επιβάτες στα κύματα. Οι πνιγμένοι υπερβαίνουν τους τρακόσιους. Σκηνές απεριγράπτου φρίκης»
• Στις 21 του Γενάρη το πρωτοσέλιδο ανέφερε: «Και τώρα ποιος φταίει για το ναυάγιο; Η κοινή γνώμη αναζητεί τους υπευθύνους της πολύνεκρης ναυτικής τραγωδίας»
• Και στις 24 του Γενάρη: «Ποιος φταίει για το τραγικό ναυάγιο. Από 10.000 νάρκες, μόνο οι 2.000 κατεστράφησαν».

Στο Ζάππειο εκτέθηκαν ένα μικρό μέρος των 178 ευρημάτων που ανελκύστηκαν τα τελευταία χρόνια από την καταδυτική ομάδα του Κ. Θωκταρίδη που ξεκίνησε την έρευνα το 1999.
Ανάμεσα στα εκθέματα ελληνικές, κυπριακές και γαλλικές εφημερίδες και τηλεγραφήματα, προσωπικά αντικείμενα επιβατών, καθώς και μερικά από τα κομμάτια του πλοίου.

Το πλοίο κατασκευάστηκε το 1905 ως SS Hertha (de) στο ναυπηγείο Stettiner Oderwerke του Στσέτσιν της Πομερανίας. Είχε συνολικό μήκος 76 μέτρων, πλάτος 10 μ., χωρητικότητα 1,221 τόνων και ταχύτητα 16 κόμβων. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τη μεταφορά ταχυδρομείου και μετά το 1914 ως νοσοκομειακό και ναρκοθετικό πλοίο στην υπηρεσία του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού. Το καλοκαίρι του 1946 μεταβιβάστηκε στο ελληνικό κράτος ως γερμανική πολεμική αποζημίωση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετονομάστηκε σε Χειμάρρα από την ομώνυμη πόλη της Βορείου Ηπείρου.

Το ναυάγιο

▪️  Στις 18 Ιανουαρίου 1947, το Χειμάρρα απέπλευσε από τη Θεσσαλονίκη προς τον Πειραιά με 86 άτομα πλήρωμα και περίπου 550 επιβάτες.
Με τον εμφύλιο πόλεμο σε εξέλιξη, 36 από τους επιβάτες ήταν πολιτικοί κρατούμενοι καθ’ οδόν προς την εξορία.
▪️  Λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών, ο καπετάνιος Σπυρίδωνας Μπιλλίνης αποφάσισε να χαράξει πορεία μέσω του Ευβοϊκού Κόλπου και να αποφύγει το επικίνδυνο ακρωτήριο Καφηρέα (Κάβο Ντόρο) στο νοτιοανατολικό άκρο της Εύβοιας. Μετά από μια ενδιάμεση στάση στη Χαλκίδα όπου αποβίβασε 10 επιβάτες, το πλοίο ξεκίνησε ξανά στις 01.30 π.μ. Περίπου στις 4:00 π.μ. της 19ης Ιανουαρίου 1947, και ενώ έπλεε στον Νότιο Ευβοϊκό κόλπο μέσα σε ομίχλη, το πλοίο προσέκρουσε σε ύφαλο κοντά στις νησίδες Βερδούγια, μεταξύ Αγίας Μαρίνας και Νέων Στύρων. Η σύγκρουση προκάλεσε βλάβη του πηδαλίου και του ασυρμάτου καθώς και εισροή υδάτων.

▪️▪️ Το Χειμάρρα βυθίστηκε μιάμιση ώρα μετά το ατύχημα, μόλις ένα μίλι από τη νησίδα Καβαλλιανή. Ωστόσο, ο πανικός κατά την άτακτη εγκατάλειψη του σκάφους, σε συνδυασμό με τα ανεπαρκή σωστικά μέσα, τις χαμηλές θερμοκρασίες και τα ισχυρά θαλάσσια ρεύματα, οδήγησε σε απώλεια περίπου 400 ανθρώπων. Αρκετές πηγές αναφέρουν 383 θύματα, αλλά ο ακριβής αριθμός είναι άγνωστος καθώς ο αριθμός των επιβατών δεν επιβεβαιώθηκε.

ℹ️  Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε το 1999 από την καταδυτική ομάδα που αποτελούσαν οι Αντώνης Γράφας, Αριστοτέλης Ζερβούδης, Κώστας Θωκταρίδης και Βασίλης Λάμπρου.

«Σαμποτάζ αναρχικών κομμουνιστών»

Το γεγονός ότι στο πλοίο επέβαιναν 34 εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι, ανάμεσά τους σημαντικά στελέχη του ΚΚΕ στη Βόρεια Ελλάδα, δεν… κλόνισε τους εμπνευστές των «σεναρίων».
Μάλιστα, η «Εστία»… εξηγούσε ότι «οι κομμουνισταί είχαν κάθε λόγον να εξαφανίσουν μεταφερομένους συμμορίτας διά να λείψουν αι αναμφισβήτητοι αποδείξεις περί της αναρχοκομμουνιστικής δράσεως»!
Προφανώς, αυτή η εκδοχή δεν μπορούσε να ληφθεί σοβαρά υπόψη και αντιμετωπίστηκε σκωπτικά και από «κεντρώες» αθηναϊκές εφημερίδες, όπως η «Ελευθερία» (φ. 22.1.1947).

▪️  Ομως, είχε σπεύσει να την υιοθετήσει ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός Κων. Τσαλδάρης.
Υπεύθυνοι της τραγωδίας ποιοι άλλοι; Οι αναρχοκομμουνιστές !!
Αξιοσημείωτο είναι ότι σε καμία προανακριτική κατάθεση δεν υπήρξε ούτε νύξη περί «σαμποτάζ» και δεν είχε υποβληθεί ούτε μία σχετική ερώτηση από προανακριτικό υπάλληλο.
Το μοιραίο πλοίο ταξίδευε με ρήγμα, ενώ παράλληλα σημειώθηκαν τουλάχιστον δύο βλάβες στο πηδάλιο, δεν διέθετε εφεδρικό ασύρματο και είχε ελλείψεις στα σωστικά μέσα.

Από προφανή αμέλεια της βάρδιας το «Χειμάρα» βρέθηκε να πλέει εκτός του διαύλου ασφαλείας του Νότιου Ευβοϊκού και προσέκρουσε σε ύφαλο ή νάρκη
Οπως αποκαλύπτεται από επίσημα έγγραφα, τη μοιραία ημέρα «ταξίδευε με ρήγμα, σημειώθηκαν τουλάχιστον δύο βλάβες στο πηδάλιο, δεν διέθετε εφεδρικό ασύρματο και είχε ελλείψεις στα σωστικά μέσα».
Η ύπαρξη ρήγματος στο πλοίο δεν ήταν μέχρι τώρα γνωστή και παρότι δεν έπαιξε άμεσο ρόλο στη βύθιση, φαίνεται ότι ήταν αυτό που ανάγκασε τον πλοίαρχο Σπ. Μπιλίνη, να πλεύσει από τον επικίνδυνο λόγω της ύπαρξης ναρκών Ευβοϊκό και όχι -όπως συνήθως- ανατολικά της Εύβοιας.
Συγκεκριμένα, ο θερμαστής Μιχ. Κόλιας κατέθεσε ότι το πλοίο ταξιδεύοντας από Πειραιά για Θεσσαλονίκη «είχε υποστεί λόγω φουρτούνας ρήγμα εις την πλώρην ακριβώς στο “μπαρκαρίζο” (= μικρή θύρα φορτίων) δεξιά της πλώρης».
Στην επιστροφή, μόλις το πλοίο πέρασε τη Σκιάθο, ο καιρός επιδεινώθηκε.
Ενα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι το «Χειμάρα», περίπου δύο ώρες μετά τον απόπλου του από τη Θεσσαλονίκη, το πρωί της 18ης Ιανουαρίου, στον δίαυλο του Θερμαϊκού, παρουσίασε βλάβη στο πηδάλιο.
Το πλοίο ακινητοποιήθηκε και αφού αποκαταστάθηκε (;;) η βλάβη, συνέχισε, έπειτα από λίγη ώρα, το ταξίδι.
Να σημειωθεί ότι μετά την πρόσκρουση ο ύπαρχος Ιωάν. Μπέρτσης έδωσε διαταγή να στρίψει το πηδάλιο «όλο δεξιά», προκειμένου το πλοίο να κατευθυνθεί προς τα αβαθή του όρμου Αγίας Μαρίνας, να προσαράξει και να μη βυθιστεί. Ο χρόνος υπήρχε, αλλά το πηδάλιο σταμάτησε να λειτουργεί.
Στο πόρισμα Χατζηγεωργίου (σελ. 6) πιθανολογείται και «βλάβη στο ψυγείο της αριστερής μηχανής».
Σχετιζόταν η μια βλάβη στο πηδάλιο με την άλλη; Ηταν νέα ή ίδια βλάβη, που επανεμφανίστηκε τη κρίσιμη στιγμή; –πολλές «συμπτώσεις»
Πέρα από την άθλια κατάσταση ενός γερασμένου (πεθαμένου) καραβιού, μπήκαν πολλά ερωτηματικά και για άλλους παράγοντες πχ. το αναγκαίο για την αποφυγή μαγνητικών ναρκών σύστημα απομαγνήτισης του πλοίου, όπως επίσης -όπως είχε αποκαλύψει στην απολογία του ο πλοίαρχος, το πλοίο δεν είχε εφεδρικό φορητό ασύρματο διότι «είχε αφαιρεθεί και αποσταλεί εις Ναύσταθμον [με] εντολή αρμοδίων Κρατικών Αρχών».
«Αν η Διεύθυνσις Θαλασσίων Μεταφορών είχε αφήσει επί του πλοίου τον φορητόν ασύρματον, θα ετίθετο αναμφισβητήτως όντας εις λειτουργίαν και θα εδίδετο το σήμα του κινδύνου διά τη σωτηρίαν πολλών, άλλως απολεσθεισών ανθρωπίνων ζωών», σημείωνε ο ίδιος.

▪️  Επίσης, εγκληματικές ελλείψεις σε σωστικά μέσα και ναυτιλιακά όργανα.
Στο Πρωτόκολλο Γενικής Επιθεώρησης, που είχε εκδοθεί, τον Σεπτέμβρη του 1946, πριν από την έναρξη δρομολογίων, από την Επιθεώρηση Εμπορικών Πλοίων αναφερόταν, μεταξύ άλλων ως παρατήρηση:
«(Το πλοίο) δέον όπως εφοδιασθή το ταχύτερον (…) δι’ ενός φαροδείκτου (βιβλίου για τους φάρους) και διά διοφθάλμων (=κιάλια) ημερινών και διά σωσιβίων ζωνών δι’ άπαντας τους επιβαίνοντας συν δέκα τοις εκατόν επί πλέον».
Ο Μπιλίνης στο απολογητικό υπόμνημά του ανέφερε ότι «(…) διά του υπάρχου μου εζήτησα αύξησιν του αριθμού των σχεδιών την οποία και αυτή η Επιθ. Εμπορ. Πλοίων είχε διατάξει, όμως η Διεύθυνσις Θαλασσίων Μεταφορών ηγνόησε και ανέβαλεν (…)».

Ανέφερε επίσης ότι οι πυροβολισμοί ήταν συνεχείς «ώστε να νομίζη τις ότι συντελείται μάχη».
«Ητο αδύνατος η επιβολή τάξεως, εκινδυνεύσαμεν δε αξιωματικοί να φονευθώμεν εν τη εκτελέσει των καθηκόντων μας, υπό τούτων στρατιωτών οίτινες είχον εγκατασταθή αθρόως επί των βενζινακάτων, όταν αύται ευρίσκοντο επί του καταστρώματος, [και] επ’ ουδενί λόγω απεχώρουν».
Η παραμονή τους μέσα στις βάρκες ενώ βρίσκονταν στο κατάστρωμα καθιστούσε αδύνατη την καθέλκυσή τους.
Τελικά καθαιρέθηκαν τέσσερις ή πέντε από τις 6 βάρκες, που είχαν χωρητικότητα 25-30 ατόμων.
Ομως, δύο έφυγαν σχεδόν άδειες καθώς η μία είχε μόνο 10 άτομα, σχεδόν όλοι ένστολοι και η άλλη 11, μεταξύ των οποίων πέντε μέλη του πληρώματος και 6 επιβάτες.
Μια άλλη υπερφορτωμένη βάρκα με περίπου 70 επιβάτες μόλις κατέβηκε στη θάλασσα ανατράπηκε, βρέθηκαν όλοι στο νερό «και ασφαλώς πολλοί εξ αυτών επνίγησαν», σημειώνεται στο πόρισμα Χατζηγεωργίου.

ℹ️  Αποκαλυπτική για τη στάση των ένστολων ήταν η κατάθεση του λιμενοφύλακα Θεόδωρου Απ. Μόσχου, ο οποίος ανέφερε ότι πήγε «στην υπ’ αριθμόν 1 λέμβο και αρχίσαμε να βιράρουμε για να βγει από το κατάστρωμα». Μέσα ήταν 6 άτομα και τελικά έσπασε το σκοινί, έπεσε η βάρκα στη θάλασσα και πήδηξαν άλλα 4 άτομα.
Η συμπεριφορά των ένστολων επισημάνθηκε από την πρώτη στιγμή σε δημοσιεύματα.
Ομως, καθώς το πλήγμα του κύρους του «εθνικού στρατού», μεσούντος του Εμφυλίου, θα ήταν πολύ μεγάλο, έγινε εμφανής προσπάθεια να απαλυνθούν οι εντυπώσεις…
Αρχικά, κάποιες εφημερίδες «ανακάλυψαν» ηρωικές ιστορίες ναυαγών αξιωματικών, οι οποίες δεν επιβεβαιώνονται από κανέναν. Ακολούθως, σε κάποιες καταθέσεις γίνεται προσπάθεια δικαιολόγησης των πυροβολισμών.
Μια 16χρονη μοδίστρα εμφανιζόταν να καταθέτει ότι «μερικοί στρατιωτικοί έριχναν πυροβολισμούς διά να ακουσθούν από τη Ραφήνα και να σπεύσουν προς βοήθεια» και μια 22χρονη κοπέλα ότι «είδα έναν χωροφύλακα όστις πυροβολούσε και έλεγε ουδείς εκ των ανδρών να επιβή των λέμβων καθόσον έπρεπε να προτιμηθούν αι γυναίκαι και τα παιδιά».
Ομως, αυτό δεν μπορεί να γίνει πιστευτό, διότι ούτε η 22χρονη αλλά και ούτε και άλλες γυναίκες, που μίλησαν σε εφημερίδες ή έδωσαν καταθέσεις, δεν είχαν μπει σε βάρκα…

---

Στο ναυάγιο καταδύθηκαν 6 δύτες, ανάμεσά τους και ένας ή δύο ορισθέντες από την ΠΝΟ. Ωστόσο, τα ευρήματά τους δεν έδιναν σαφή εικόνα καθώς δεν ήταν δυνατή η εσωτερική εξέταση του μηχανοστασίου.

Πολιτικοί κρατούμενοι, που οδηγούνταν στην εξορία, επέβαιναν στο «Χειμάρα», συνοδευόμενοι από ομάδα 12 χωροφυλάκων.
Ο διευθυντής του «Ριζοσπάστη», Κώστας Καραγιώργης, έγραφε, στις 21 Ιανουαρίου 1947, σε πρωτοσέλιδο άρθρο του:
«Το Κομμουνιστικό Κόμμα χάνει ένα από τα καλύτερα στελέχη του, τον Νίκο Ζαγουρτζή, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής. Χωρίς καμία απολύτως αιτία ο Ζαγουρτζής είχε συλληφθεί στη Θεσσαλονίκη αφού πληγώθηκε από τους χωροφύλακες στην κοιλιά. Γλύτωσε παρά τρίχα τον θάνατο από περιτονίτιδα. Μόλις έγινε κάπως καλά οι αρχές, που είχαν κάνει τόσο θόρυβο για στοιχεία που κατείχαν εις βάρος του σαν “αρχηγού της ΟΠΛΑ”, δεν μπόρεσαν να παρουσιάσουν το παραμικρό στοιχείο. Αλλά μισοάρρωστο ακόμη τον έστειλαν στο νησί της εξορίας με το τραγικό βαπόρι».

Χαρακτηριστικό της κρατικής αναλγησίας της εποχής είναι ότι οι διασωθέντες εξόριστοι οδηγήθηκαν αμέσως στα μπουντρούμια του Τμήματος Μεταγωγών, με μια κουβέρτα ο καθένας για στρώμα και για σκέπασμα!

S/S HERTHA

• Ναυπηγήθηκε τον Ιούνιο του 1905 (Stettiner Oder Werke, Szczecin, Dampfschiffs Gesellschaft, Szczecin Γερμανία).
• Α|Α εντολής (?)
• Διαστάσεις. 81,80 Χ 10,40 m (h=?)
• Brt [gross (bruto) registered tonnage]1257
• Μηχανή: Ατμομηχανή.
• Κόμβοι (?)
• Αριθμός επιβατών (?)
• Αριθμός ταυτότητας. 5602449.
• 1905-1909. Μπήκε στη γραμμή Sassnitz – Trelleborg (κυρίως ως εφεδρικό πλοίο).
• Δρομολογείται στις γερμανικές ακτές της Βαλτικής.
• Ζητήθηκε από τον γερμανικό αυτοκρατορικό στόλο.
• Επιστροφή στο Steetiner Dampfschiffs Gesellschaft, Szczecin, Γερμανία για συντήρηση.
• Ζητήθηκε από το Γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό και χρησιμοποιήθηκε στη σχολή υποβρυχίων.
• Παραδόθηκε ως λεία στην Αγγλία.
• Αγοράζεται από την ελληνική κυβέρνηση και μετονομάζεται «Χειμάρρα»
• 19-Ιαν-1947. Το τελευταίο ταξίδι Θεσσαλονίκη – Πειραιά

---

(ΣΣ |>
1. Χωρίς παρεμβάσεις στο κείμενο -απαλείφοντας την πολυτονική γραφή για διευκόλυνση
2. Πέρα από κάποιες περιγραφές γραφικές “δημοσιογραφική αδεία”, είναι χαρακτηριστική η ορολογία του αστικού τύπου της εποχής στα πλαίσια της ταξικής πάλης που κορυφωνόταν

---

Ολόκληρος ή ελληνική κοινή γνώμη εξακολουθεί να ευρίσκεται εις ζωηροτάτην συγκίνησιν εξ αιτίας του δυστυχήματος της «Χειμάρρας» που αποτελεί το μεγαλύτερον θαλάσσιον δράμα εις тα χρονικά της Ελληνικής ναυτιλίας.
Η συγκίνησις αύτη εύρεν απήχησιν ζωηροτάτην και εις την παγκόσμιον κοινήν γνώμην.
Τα μεγαλύτερα πρακτορεία μεταδίδουν από τεσσαρακονταώρου ζωντανάς περιγραφάς του ναυαγίου, προσθέτοντα πάσαν νεωτέραν λεπτομέρειαν που τηλεγραφούν οι εν Αθήναις ανταποκριταί των.

▪️  Το τραγικόν ναυάγιον που εστοίχισε ανθρωπίνους ζωάς περισσότερον από κάθε άλλο θαλάσσιον δυστύχημα που συνέβη κατά την τελευταίαν 100ετίαν εις τας ελληνικάς θάλασσας δημιουργεί πλείστα όσα ζητήματα ως προς τας ευθύνας των διαφόρων αρμοδίων από των κρατικών αρχών μέχρι του κυβερνήτου και του πληρώματος του απολεσθέντος σκάφους.
Τό ναυάγιον της «Χειμάρρας» συνέβη την 4.05 πρωϊνήν της Κυριακής στην έξοδον του πορθμού του  Ευρύπου ενάμισυ μίλιο από την ερημόνησον Καβαλλιάνοι και δεκατέσσαρα από Ραφήναν.

Η τραγική στι­γμή της εκρήξεως

Το ναυάγιον προεκλήθη από έκρηξιν εις τα ύφαλα тου σκάφους, αγνώστου ακόμη αιτίας.
Η βύθισις του πλοίου επήλθεν μίαν ώραν από της εκρήξεως, χωρίς κατά αυτόν τον πολύτιμον χρόνον, να κατορθωθή ούτε να τεθούν εις λειτουργίαν τα ναυαγοσωστικά εντός του σκάφους, ούτε καν να εκπεμφθή το σήμα του κινδύνου.
Μολονότι οι διασωθέντες, τελούντες υπό την βαθυτάτην επείρειαν τον πανικού που επηκολούθησε την έκραξιν και το ναυάγιον, δεν είναι ακόμη εις θέσιν να διηγηθούν επακριβώς τα συμβάντα, εν τούτοις συμφωνούν επί των κυριωτέρων εις την εξιστόρησιν της τραγωδίας.
Από τας αφηγήσεις όντως συνάγεται ότι:

▪️  Το ατμόπλοιον «Χειμάρρα», γερμανικής ναυπηγήσεως, χορηγηθέν εις την Ελλάδα έναντι των γερμανικών επανορθώσεων εξετέλη την γραμμήν Πειραιώς Θεσσαλονίκης.
Προερχόμενον εκ Θεσσαλονίκης, κατέπλευσεν εις Χαλκίδα -μετά το μεσονύκτιον του Σαββάτου προς την Κυριακήν. Εκεί παρέμεινε περί την ώραν και την 2.30 πρωϊνήν απέπλευσε δια Πειραιά
Μετά πλούν μιάς και ημισείας ώρας και ακριβώς – κατά τας διηγήσεις των ναυαγών— την 4.05′ πρωϊνήν, το σκάφος -πλέον με θάλασσαν μάλλον ταραγαγμένην, ευρίσκετο ήδη εις την έξοδον του πορθμού τού Ευρίπου και είχε παραπλεύσει την ερημόνησον Καβαλλιάνοι, ευρισκόμενον εις απόστασιν ενός και ήμίσεως μιλίου απ΄αυτής.
Ο φάρος της νησίδος Βεργούδι εφαίνετο καθαρώτατα εις απόστασιν ολιγωτέραν του μιλίου.
Την στιγμήν εκείνην το πλοίον συνεταράχθη ολόκληρον.
Ανεπήδησε με βίαν και επανέπεσεν εις την θάλασσαν ενώ ένας τρομακτικός κρότος ηκούσθη από τα ύφαλά του.
Τα φώτα έσβησαν, οι κεντρικοί αυλοί του ατμού έσπασαν και ζεματιστό νερό άρχισε να χύνεται μεταβαλλόμενον εις ατμόν, που επέτεινε το σκότος.

  Η καταβύθισις της «Χειμάρρας»

Έτσι ήτο αδύνατος πλέον ή εκπομπή τον σήματος κινδύνου καθώς και οιοσδήποτε χειρισμός ώστε να δύναται το τραυματισμένον σκάφος να προσαράξη εις την πλησιεστάτην νησίδα Βερδούγι.
Εξ άλλου ο επακολουθήσας πανικός από τον οποίον δεν εξέφυγε ούτε το πλήρωμα, κατέστησεν αδύνατον πάσαν ωργανωμένην προσπάθειαν χρησιμοποιήσεως των ολίγων άλλως τε ναυαγοσωστικών μέσων, τα οποία το πλοίον διέθετε. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω…
Αυτή ήταν η σκέψις όλων, με ελαχίστας εξαιρέσεις. Αποτέλεσμα δε της τοιαύτης καταστάσεως, η απώλεια εκατοντάδων ανθρώπων.
Κατά τας αφηγήσεις των διασωθέντων ημίσειαν ώραν ή τρία τέταρτα μετά την έκρηξιν, το πλοίον εβυθίσθη με την πρώραν κάτω και την πρύμναν επάνω.

Αι πρώται βοήθειαι προς τους ναυαγούς

Όπως φαίνεται το πλοίον βυθισθέν συμπαρέσυρεν αρκετόν αριθμόν επιβατών των α΄και β΄ κυρίως θέσεων, οι οποίοι δεν κατάφεραν να εξέλθουν από τις καμπίνες, διότι με το τίναγμα εκ της εκρήξεως οι πόρτες εμάγκωσαν.
Ναυαγοί αφηγούνται ότι είδαν πολλούς επιβάτας να βγάζουν τα κεφάλια από τα φινιστρίνια και να εξορκίζουν  απελπισμένοι δια βοήθειαν την οποίαν όμως κανείς δεν ημπορούσε, αλλά ούτε και ήτο διατεθειμένος να παράσχει.
Όλοι αυτοί οι δυστυχείς ηκολούθησαν το πλοίον, βυθισθέν εις βάθος 17 οργιών.
▪️  Το σκάφος μη δυνηθέν να εκπέμψει ουδ΄ άπαξ το S.O.S., έμεινεν αβοήθητον. Πρώτοι αντελήφθησαν το δυστύχημα οι επιβαίνοντες μικρών πετρελαιοκινήτων σκαφών, τα οποία εξυπηρετούν την συγκοινωνίαν και τας μεταφοράς μεταξύ Ευβοίας και Αττικής.
Το πρώτον πλοιάριον που αντελήφθη το ναυάγιον και έσπευσεν εις βοήθειαν έφθασεν εις τον τόπον του δράματος τέσσαρας ώρας μετά το δυστύχημα ήτο το «Έχει ο Θεός». Εν τω μεταξύ, μερικοί από τους ναυαγούς, κολυμβώντες, είχαν κατορθώσει να φτάσουν εις τας πλησίον ακτάς, καθώς και άλλοι επιβαίνοντας των δυο ναυαγοσωστικών λέμβων της «Χειμάρρας» και ειδοποίησαν περί της συμφοράς.
Οι πολλοί όμως των επιβατών, όσοι δεν εφονεύθυσαν, ερρίφθησαν εις την θάλασσαν με ατομικά σωσίβια ή και χωρίς, κρατηθέντες από επιπλέοντα συντρίμματα ή έπιπλα …

Η ανθρωπιά

Κάποτε εις τον τόπον αυτόν, ήσαν ιεροί δι’ όλους οι αδύνατοι (ΣΣ |> κλαυσίγελως…).
Και υπερήφανοι και αμεί­λικτοι προς τους εαυτούς των οι ισχυροί (κλαυσίγελως ^2 = στο τετράγωνο).
Και ή ζωή εκυλούσε γεμάτη ανθρωπιά καί ή δύναμις ήτο παράγων ηθικής ανυψώσεως. Όσοι την είχαν την εχαίροντο και ως αγαθόν καί ως χρέος. Ήτο ιπποτικός εις το σύνολόν του ο ελληνικός λαός. Τώρα έχει κανείς το αί­σθημα ότι συνετρίβησσν υπό το πέλμα τις οίδε ποίου γί­γαντος, ενσαρκωτού της καταπτώσεως όλαι μαζί αι πλά­κες των εθνικών αξιών.
Εξετυλίχθη προχθές εις τον Ευβοϊκόν κόλπον, μέσα εις την παγεράν νύκτα, μία φρικτή τραγωδία. Ένα σκάφος μέ 550 περίπου επιβάτας εβυθίσθη. Έπεβαινον αυτού πολίται άνδρες, γυναίκες και παιδιά, χωροφύλακες και στρατιώται. Είχε και τούς αξιωματικούς του το σκάφος και το πλήρωμά του· τριακόσιοι περίπου επνίγησαν. Και έρχονται τώρα οι διασωθέντες πολίται και καταθέτουν:

▪️  Επαίσχυντος, υπήρξεν η συμπεριφορά των χωροφυλάκων και των στρατιωτών. Ήσαν οι «άνδρες». Καί ήσαν ένοπλοι – Πυροβολούντες ημπόδιζον τα γυναικόπαιδα να επιβιβασθούν των λέμβων. Τας ήρπασαν κυριολεκτικώς και τας επεφύλαξαν διά τούς εαυτούς των και μόνον. Δεν εδέχθησαν να επιβιβασθεί αυτών ούτε είς του πληρώματος διά να τας επαναφέρη εις τον τόπον του δυστυχήματος, ώστε να σωθούν και άλλοι Και αι λέμβοι έμειναν έτσι αχρησιμοποίητοι, αφού έσωσαν τα τομάρια των οι ένοπλοι.

▪️  Έχει μίαν παράδοσιν ηρωικήν το ελληνικόν ναυτικόν. Γεμάτην ανδρισμόν και αυτοθυσίαν και πρωτοβουλίαν. Έσπασε και αυτή; Από τας αρχαιοτέρας είναι. Ας ελπίσωμε ότι συμπτωματικόν είναι τό φαινόμενον, που παρουσίασεν ή διοίκησις του σκάφους. Διότι ή α­νεπάρκεια της υπήρξε τραγική. Ο πλοίαρχος είναι ό ανώτα­τος άρχων κάθε σκάφους εν πλώ. Και δικτάτωρ του, με δικαίωμα ζωής ή θανάτου, έ­ναντι όλων, εις περίπτωσιν κινδύνου.
Ημπορούσε και είχε χρέος να εκτελέση επί τόπου τον πρώτον χωροφύλακα, που επεχείρησε να επιβεί λέμβου, προτού εξασφαλισθούν τα γυναικόπαιδα. Καί ώφειλαν και αυτός και όλοι οι άλλοι αξιωματικοί του σκάφους να μείνουν μέχρι τέλους επ’ αυτού…

Είναι πολλά, πάρα πολλά τελευταίως τά κρούσματα μιας ανησυχητικής ηθικής πωρώσε­ως. Εκφράζουν πώρωσιν ολο­κλήρου του έθνους; Τρέμει κα­νείς και να το αναλογισθή ακόμη.
Διότι τότε θα πρέπη να κατάληξη εις απελπιστικά δια το μέλλον της Ελλάδος συμπεράσματα
▪️  Όχι! Δεν εί­ναι οι δειλοί και οι άνανδροι και οι ταπεινοί και οι χυδαίοι —Έλληνες.
▪️  Αυτοί αποτελούν  τα απορρίμματα τού έθνους, είς οιανδήποτε και αν ευρίσκονται βαθμίδα και ό,τι δήποτε και άν διακηρύσσουν.