Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας* //
Νοέμβρης του 1980. Οι μέρες για τον γιορτασμό του Πολυτεχνείου είχαν φτάσει. Πρωτοετής φοιτητής -που είχε προλάβει να ζήσει από τα μαθητικά του χρόνια οργανωμένος στην ΚΝΕ τους πρώτους γιορτασμούς του στην μικρή επαρχιακή του πόλη- ήταν έτοιμος για την πρώτη του συμμετοχή στην μεγάλη συγκέντρωση της πρωτεύουσας. Με πραγματική αγωνία αλλά και δίψα για να ζήσει στιγμές από το μεγαλείο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, εκεί στον τόπο και στο χώρο που συνέβησαν τα γεγονότα που συγκλόνισαν και που σημάδεψαν και τη δική του γενιά, αυτής της μεταπολίτευσης.
Φυσικά το «βάπτισμα του πυρός» το είχε πάρει ήδη συμμετέχοντας δραστήρια στις «μάχες» της εποχής εκείνης. Τόσο στα φοιτητικά αμφιθέατρα με τις πολυήμερες αντιπαραθέσεις σχετικά με τις πολύμηνες καταλήψεις που είχαν προηγηθεί, όσο και στις συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις που «επέμεναν» να τους χτυπούν κάθε φορά που η πορεία τους ξεκινώντας από τα Προπύλαια, περνούσε παρά την απαγόρευσή της, από την Παλαιά Βουλή, στο άγαλμα του Κολοκοτρώνη. Για να τους θυμίζει έστω και με βάναυσο τρόπο ότι «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία»…
Στην κυβέρνηση πρωθυπουργός έχει αναλάβει ο Γ. Ράλλης, ενώ στις 21 Οκτώβρη είχε ανακοινωθεί η επανένταξη της χώρας μας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, μετά το «διάλειμμα» της εξόδου (;) από αυτό που είχε πραγματοποιήσει ο Κ. Καραμανλής. Η πολιτική κατάσταση είναι ιδιαίτερα θερμή με το ΠΑΣΟΚ, όπως όλα έδειχναν, να είναι στα πρόθυρα κατάληψης της κυβερνητικής εξουσίας.
Η κυβέρνηση του «ανήκομεν εις την Δύσιν» θέλοντας να δώσει για μία ακόμη φορά εξετάσεις στον αμερικάνικο παράγοντα, αποφασίζει να απαγορεύσει την καθιερωμένη πορεία.
Γεγονός που με τη σειρά του προκαλεί μεγάλες αντιδράσεις στον πολιτικό κόσμο, ενώ έντονες συζητήσεις γίνονται στο φοιτητικό κίνημα σχετικά με τη στάση που έπρεπε να κρατήσει. Από τη μια δυνάμεις της «εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς» και του λεγόμενου «αναρχοαυτόνομου χώρου» που επιμένουν ότι η πορεία θα πρέπει να φτάσει μέχρι την αμερικανική πρεσβεία αγνοώντας (;) ότι η απόφαση της κυβέρνησης είναι να την επιβάλει αιματοκυλώντας την διαδήλωση. Από την άλλη οι υπόλοιπες δυνάμεις που δρούσαν στο φοιτητικό κίνημα, που ήδη είχαν πληροφορίες για τον κίνδυνο εκτεταμένων επεισοδίων με στόχο την αμαύρωση της επετείου και την κατασυκοφάντηση του νεολαιίστικου κινήματος, που προέκριναν μια πιο «διαλλακτική» και ρεαλιστική στάση σ’ εκείνη τη συγκυρία. Τα πηγαδάκια στις σχολές, αλλά και στα καθιερωμένα «πηγαδάκια» γύρω από το χώρο του Πολυτεχνείου, όπου παραδοσιακά στήνονται τα τραπεζάκια των παρατάξεων, έντονες. Η επαναστατική λογοκοπία στο φόρτε της, όπως και οι ποικιλόμορφες κατηγόριες ενάντια στην «συμβιβασμένη αριστερά» που δήθεν «ξεπουλά το κίνημα», ενώ η αντιπαράθεση φτάνει μέχρι και στο Αφγανιστάν που οι εκεί εξελίξεις είναι ραγδαίες. Και αυτός παρών, να προσπαθεί να απαντήσει στις κατηγόριες αυτές και κυρίως να πείσει για την ορθότητα των θέσεων της παράταξής του.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα η πορεία πραγματοποιείται στις 16 Νοέμβρη, την Κυριακή. Από το πρωί χιλιάδες κόσμος που κατά το μεσημέρι γίνεται εκατοντάδες χιλιάδες, παίρνει θέση γύρω από το Πολυτεχνείο, συμμετέχοντας ο καθένας στο δικό του «μπλοκ» των φοιτητικών συλλόγων, των φορέων, των κομμάτων και των νεολαιών τους σε ένα πολύχρωμο, πολύβουο ποτάμι. Έτοιμοι να φωνάξουν για μια ακόμη χρονιά με δύναμη: «ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΖΕΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ». «ΕΞΩ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ», ΕΞΩ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΤΟ».
Παίρνει και αυτός θέση, στην κεφαλή της πορείας, συμμετέχοντας στα μπλοκ των φοιτητικών συλλόγων. Με γεμάτα τα στήθη από περηφάνια, με τα χέρια δεμένα με τους διπλανούς συμφοιτητές του σε μία ατέλειωτη αλυσίδα. Η παρουσία της αστυνομίας κάθε άλλο παρά διακριτική. Κατά χιλιάδες έχουν πάρει θέση μάχη όχι μόνο στη Βουλή αλλά και μέχρι την Αμερικάνικη Πρεσβεία, ενώ η παρουσία «κρυμμένων» στα διάφορα στενά «αυρών» (των οχημάτων καταστολής της εποχής εκείνης εξοπλισμένων με μάνικες για νερό, αλλά και με εξοπλισμό για ρίψη δακρυγόνων), προειδοποιούν τι πρόκειται να ακολουθήσει…
Γι’ αυτό και οι οδηγίες που δόθηκαν από την αρχή στους φοιτητικούς συλλόγους είναι ξεκάθαρες τόσο για την περιφρούρηση της πορείας όσο και για την αποφυγή προκλήσεων, μιας κι ο κίνδυνος να στηθούν κάθε είδους προβοκάτσιες είναι ορατός.
Το πέρασμα των μπλοκ των φοιτητικών συλλόγων από τη Βουλή γίνεται σχετικά ήρεμα. Η απόφαση όμως προέβλεπε, να κάνει και δεύτερη φορά την πορεία, συμμετέχοντας πλέον στα μπλοκ της ΚΝΕ-ΚΚΕ που έκλειναν την πορεία και ακολουθούσαν αυτά του «Ρήγα».
Εκεί επικρατεί έντονη ανησυχία, παρά το «ήσυχο» πέρασμα των φοιτητικών συλλόγων, αλλά και των φορέων που ακολούθησαν. Υπάρχει εκτίμηση ότι το χτύπημα της αστυνομίας θα γίνει την ώρα που θα περνούν δυνάμεις της «εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς» που θα επιχειρήσει πιθανά το σπάσιμο των αστυνομικών μπλόκων. Παίρνονται πρόσθετα μέτρα για την περιφρούρηση της πορείας. Φτιάχνονται πολλαπλές «αλυσίδες», δεξιά και αριστερά της πορείας με τη συμμετοχή των πιο γεροδεμένων ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά μπαίνουν στο εσωτερικό της πορείας. Τα ξύλα των πανό είναι έτοιμα για κάθε χρήση…
Στο ύψος της Κλαυθμώνος, η κατάσταση γίνεται έκρυθμη. Αρχίζουν να πέφτουν τα πρώτα δακρυγόνα, ενώ οι πληροφορίες που φτάνουν, είναι πως στο Σύνταγμα έχουν ξεκινήσει οι πρώτες «οδομαχίες». Παρ’ όλα αυτά η πορεία συνεχίζεται.
Φτάνοντας κάτω από τη Βουλή, στην πλατεία Συντάγματος, η επίθεση των ΜΑΤ στις δυνάμεις του «Ρήγα» έχουν αρχίσει με ιδιαίτερη βαρβαρότητα. Αμέσως σχηματίζονται πολλαπλές «αλυσίδες», ενώ τα ξύλα των πανό μπαίνουν μπροστά για περισσότερη προστασία. Οι επιθέσεις των ΜΑΤ ξεκινούν στα μπλοκ της ΚΝΕ-ΚΚΕ. Αντέχουν. Τα γόνατα του μπορεί στο αντίκρισμά τους, να είχαν αρχίσει να τρέμουν, όμως μετά το πρώτο χτύπημα ξεχνιέται ο κάθε φόβος και η αντιμετώπισή τους γίνεται αποφασιστικά.
Πολύς κόσμος από άλλα μπλοκ που κυνηγιέται και χτυπιέται αλύπητα βρίσκει καταφύγιο στην «υγειονομική ζώνη» που έχει φτιαχτεί. Η φήμη ότι οικοδόμοι, είναι αυτοί που βρίσκονται στις «αλυσίδες» προκαλεί δέος ακόμη και στις αστυνομικές δυνάμεις που έχουν «κακή εμπειρία» από παλιότερες αναμετρήσεις τους. (Πού να ήξεραν ότι πολλοί της περιφρούρησης ήταν 18χρονοι φοιτητές…).
Ο «αύρες» που έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους ρίχνουν σωρηδόν τα δακρυγόνα τους κάνοντας την παραμονή στο χώρο της πλατείας Συντάγματος επικίνδυνη και μάταιη.
Παίρνεται η απόφαση για να υποχωρήσουν τα μπλοκ συντεταγμένα προς την περιοχή του τότε Υπουργείου Παιδείας (Μητροπόλεως) και όχι μόνο. Ήδη έχει βραδιάσει. Χωρίζονται σε ομάδες, με στόχο μέσα από τα στενά να επιστρέψει το κάθε μπλοκ στη «βάση» του. Οι πληροφορίες για πολλούς τραυματίες και ίσως και νεκρούς επιτείνει την ανησυχία που υπάρχει έκδηλη.
Μπαίνοντας επικεφαλής μιας μεγάλης ομάδας κυρίως από πρωτοετείς φοιτητές και πολλές φοιτήτριες κατευθύνεται μέσω στενών προς την πλατεία Βικτώριας με απώτερο στόχο να φτάσουν στα τότε γραφεία της ΚΝΕ (Σολωμού 25), που βρισκόταν κοντά στο Πολυτεχνείο. Το κέντρο όμως της Αθήνας, μέχρι την πλατεία Αμερικής έχει ουσιαστικά καταληφθεί από τις αστυνομικές δυνάμεις ενώ οι αύρες συνεχίζοντας την ρίψη δακρυγόνων το έχουν μετατρέψει σε κόλαση. Ο σχεδιασμός αλλάζει και επιστρέφει πάλι η ομάδα στην πλατεία Αττικής περιμένοντας να «κοπάσει» η επίθεση.
Μετά τις 2 τα χαράματα, ξεκινά μια νέα προσπάθεια να προσεγγιστεί ο αρχικός στόχος. Μετά από ένα μεγάλο κύκλο, και αφού είχαν χωριστεί σε μικρότερες ομάδες, ξεπερνώντας τα αστυνομικά μπλόκα που είχαν ήδη χαλαρώσει καταλήγουν στα γραφεία, 12 ώρες μετά την πραγματοποίηση της πορείας. Μία εμπειρία αξέχαστη, που έμεινε βαθειά χαραγμένη στην μνήμη όλων μας.
Για την ιστορία θα πρέπει να αναφέρουμε πως υπήρχαν στην επέτειο αυτή δύο νεκροί, χτυπημένοι από τις αστυνομικές δυνάμεις. Η 20χρονη εργάτρια Σταματίνα Κανελλοπούλου που χτυπιέται βάναυσα στην Πανεπιστημίου και μεταφέρεται νεκρή στο «Ιπποκράτειο» και ο 26χρονος Κύπριος φοιτητής Ιάκωβος Κουμής ο οποίος μεταφέρεται στο «Λαϊκό» και πεθαίνει μετά από λίγες μέρες. Οι φυσικοί αυτουργοί επτά χρόνια μετά αθωώνονται…
(* Ο γράφων ήταν τότε μέλος του Κ.Σ της ΕΣΕΕ)
