Γράφει η Μαριάνθη Αλειφεροπούλου Χαλβατζή //
Δεν θα προσεγγίσω το βιβλίο, από τη σκοπιά κάποιου ειδικού πχ φιλολόγου η κριτικού , γιατί δεν είμαι. Θα ακούσετε τις σκέψεις μιάς αναγνώστριας, που απλά αγαπάει τα βιβλία και τη λογοτεχνία. Με την οπτική των δικών μου εμπειριών και ιδεών στο πολιτικό-κοινωνικό γίγνεσθαι, καθώς το βιβλίο έχει πολιτικές και κοινωνικές αναφορές και χαρακτηριστικά.
Το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας , η μυθοπλασία του βιβλίου, εκτυλίσσεται με τη μορφή αναμνήσεων, σε ένα απογευματινό μπάνιο, στην αρχή στην ηρεμία της θάλασσας και μετά μέσα σε μια καταιγίδα που ξέσπασε, μεταξύ ζωής και θανάτου- πνιγμού της βασικής,θα έλεγα, γυναίκας, όχι ηρωίδας, του μυθιστορήματος, της Καλυψώς.
Συμβολική και ψυχολογικά μελετημένη επιλογή. Μέσα σε λίγες ώρες συμπυκνώνεται μια ολόκληρη ζωή σαν καταιγίδα, μέ όλες τις αλήθειες που ήταν καταχωνιασμένες στη μνήμη, μέσα σε μια καταιγίδα στη θάλασσα, γιατί τέτοιες ώρες αποκαλύπτονται όλες οι αλήθειες. Τέτοιες ώρες, μεταξύ ζωής και θανάτου, δεν μπορεί ο εαυτός μας να κοροιδέψει, να παραπλανήσει τον εαυτό του.
Σε αυτή την καταιγίδα βρίσκετα συμπτωματικά και ένα άλλο βασικό προσωπο της ιστορίας, ο Αντώνης. Αυτή η καταιγίδα, εκείνη τη βραδιά συνέβαλε ουσιαστικά στο να προσπαθήσουν να διορθώσουν και οι δύο τη “φάλτσο πορεία” που είχαν ακολουθήσει, προς άλλη κατεύθυνση, βέβαια, ο καθένας και για τους δικούς του λόγους στη ζωή τους.
Το βιβλίο με κράτησε σε μια ζωντανή αγωνία και ενδιαφέρον για την εξέλιξη των γεγονότων. Με εξέπληξε με τις εναλλαγές και τις εκπλήξεις του (τα σασπένς) του. Με τα πρόσωπα που διαπλέκονται. Με την πολυπολιτισμικότητα που εκφράζει με πολλούς τρόπους. Με τις εναλλαγές των χωρών και των τοπίων που μας ταξιδεύει. Των ιστορικών γεγονότων, που αναφέρονται χωρίς χρονολογική σειρά, από τη Μικρασιατική καταστροφή μέχρι τις ημέρες μας τον 21 αιώνα. Με τις αποκαλύψεις της διαφθοράς και της διαπλοκής πανεπιστημιακών και πολιτικών με το κεφάλαιο και τους κατόχους του, στον κόσμο της αγοράς και της εκμετάλλευσης. Με τις επιστημονικές γνώσεις, που δίνει σε κάθε ευκαιρία, με τους κοινωνικούς προβληματισμούς και διεκδικήσεις που αναδεικνύει , όπως π.χ. την ισοτιμία των φύλων. Διαβάζοντάς το ευχαριστιέσαι, ξεκουράζεσαι , σκέπτεσαι και μαθαίνεις.
Θα προσπαθήσω μια σύντομη προσέγγιση όλων αυτών των χαρακτηριστικών του βιβλίου.
Οι αναμνήσεις, της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, της Καλυψώς μιας μεσήλικης γυναίκας, εκτυλίσσονται μέσα στην απογευματινή γαλήνη της θάλασσας, αφημένη στα κύματα που την τραβούν στα βαθιά μακριά από την ακτή, αδιαφορώντας για τα σύννεφα, που πυκνώνουν στον ορίζοντα και απειλούν με καταιγίδα. Ακριβώς όπως και στη ζωή, εκείνη την εποχή των εφηβικών ονείρων και αναζητήσεων.
Στο χωριό του παππού, του Μπάρμπα Στέφανου, την άνοιξη με τον επιτάφιο και την Ανάσταση, ή το καλοκαίρι και σε γιορτές, όπου και τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα και των φιλοδοξιών για τη ζωή.
Η καταιγίδα που ξεσπάει αργότερα, βρίσκει την Καλυψώ μακριά από τη σιγουριά της ακτής. Μαζί με την καταιγίδα των αναμνήσεων από τη δικτατορία στην Ελλάδα και μετά στη Γαλλία στην προσπάθεια να φτιάξει τη δική της ζωή. Η επιθυμία της να βρεθεί κοντά στον αγαπημένο της στο Παρίσι την οδηγεί στο πρώτο φάλτσο βήμα, στην πρώτη ανήθικη, απαράδεκτη υποχώρηση στη χούντα, για να αποκτήσει το πολυπόθητο διαβατήριο, που της στερούν λόγω του ιστορικού των γονιών της. Η άκρατη φιλοδοξία της για επιστημονική εξέλιξη και αναγνώριση, η φάλτσο πορεία που ακολουθεί, την υποχρεώνει να χωρίσει από τον αγαπημένο της, που έχει χαράξει ακριβώς αντίθετη πορεία. Να παντρευτεί με ένα διεφθαρμένο πολιτικό και πανεπιστημιακό, να αναμειχθεί και η ίδια στη βρωμιά και στην ανηθικότητα. Να προδώσει τους αντιστασιακούς εξόριστους γονείς της, να θάψει τη καθαρή και σίγουρη φωνή του παππού, να συνεχίσει χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς τη φιλόδοξη εγωκεντρική, αντικοινωνική εξέλιξή της.
Στην ίδια θάλασσα, στην ίδια καταιγίδα και ο Αντώνης, μεσήλικας πια τώρα και αυτός, με τις δικές του αναμνήσεις. Νεολαίος τότε, την εποχή του πραξικοπήματος στην Κύπρο, της εισβολής των Τούρκων, της διχοτόμησης και όλων την τραγικών επακόλουθων, ευαίσθητος, αλλά αδύναμος δεν άντεξε σε μια τέτοια καταιγίδα. Παράτησε, μνήμες, υποχρεώσεις απέναντι στον χαμένο αδελφό και στην ταλαίπωρη μάνα και αναζήτησε απάγκιο στη ζωγραφική και στη ζωή που έδειχνε να τον καλεί στο Παρίσι. Συνδέθηκε με τα άλλα πρόσωπα του βιβλίου. Δεν αναμείχθηκε σε βρωμιές. Αντίθετα ονειροπόλος, μοναχικός, παρορμητικός, αγνόησε, έφτυσε, θα έλεγα, πλαστές ευκαιρίες, ανάδειξης.
Δεν πάλεψε όμως, δεν μπήκε μες την κοινωνία, στους προβληματισμούς και τους αγώνες της εποχής. Βούλιαξε στη μοναξιά του, μέχρι που ύστερα από χρόνια, μέσα στην ίδια καταιγίδα, της ίδιας θάλασσας και αυτός, έβαλε στόχο, με όποια θυσία, να σώσει κάποιον άγνωστο που έβλεπε μακριά να κινδυνεύει.
Στην αντίθετη όχθη ο Δημοσθένης. Παιδί με αστικές ρίζες, είχε αρχίσει τη δική του επανάσταση στη προδικτατορική εποχή, με τη συμμετοχή του στους μαθητικούς αγώνες. Η δολοφονία του Λαμπράκη, συντάραξε προβλημάτισε τη νεολαία. Υπήρξε σταθμός για χιλιάδες νέους τότε μεταξύ των οποίων θυμάμαι και εμένα. Η δικτατορία τον βρίσκει για μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Συμμετείχε στις φοιτητικές κινητοποιήσεις του Μάη του ’68. Μπολιάστηκε με τις καινούργιες ιδέες και αξίες της εποχής και έβαλε ανάλογους στόχους για την επαγγελματική του εξέλιξη και γενικότερα τη ζωή του. Μέσα σε κείνη τη φουρτούνα των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων χώρισαν οι δρόμοι τους με την Καλυψώ.
Τα πρόσωπα του βιβλίου αρκετά. Γυναίκες και άνδρες, με τα δικά τους χαρακτηριστικά και κοινωνική τάξη. Πρόσωπα με επιστημονικές και κοινωνικές ανησυχίες και δράσεις. Η ζωή τους διαπλέκεται. Αναδεικνύονται χαρακτήρες, πολιτισμοί , ιδεολογίες, στάσεις ζωής.
Ο μπάρμπα Στέφανος διαπερνάει με τη διακριτική παρουσία του όλο το βιβλίο συμβολίζοντας τον απλό ακέραιο άνθρωπο, τη μικρή φλόγα που μου έλεγε η μάνα μου, στη ζωή της Καλυψώς, αλλά και του κάθε αναγνώστη, που η Καλυψώ την αγνόησε .
Η πολυπολιτισμικότητα εκφράζεται με πολλούς τρόπους. Ένας απ’ αυτούς, είναι τα ίδια τα πρόσωπα και η προέλευσή τους. Η Καλυψώ και ο Δημοσθένης Έλληνες. Ο Αντώνης Κύπριος. Η Λουτσία η “γκραικάνα” γόνος Ιταλών μεταναστών στην Αυστραλία. Η Μισλίν Γαλλίδα παιδί εργατικής οικογένειας, που προσπαθεί να σπουδάσει και να ζήση. Ο Άνταμ Αμερικάνος επιστήμονας από τη Βιρτζίνια, η Σούζαν Σκωτσέζα, που τελικά θα ζήση στην Κύπρο. Ο Παριζό, ο Ζενλού Γάλλοι διεφθαρμένοι πανεπιστημιακοί, ο Παρβενύ Ελληνογάλλος κι αυτός διεφθαρμένος πολιτικός. Λεμπλάν θύμα , η Ευρυδίκη, γονείς, παππούδες και η ζωή συνεχίζεται με τα παιδιά των πρωταγωνιστών στον αιώνα μας. Η Ελένη Ελληνογαλλίδα, η Άλμα από τη Χιλή, ο Τομ, ο Άλεξ Ελληνοαμερικανόπουλα . Οι άνθρωποι και οι πολιτισμοί αναμειγνύονται, γίνονται ομορφότεροι με αυτό που έχει ανάγκη ο άνθρωπος , την αγάπη, τη φιλία και τη συνεργασία. Όχι με τον ανταγωνισμό και τον πόλεμο που τους αδειάζουν τις ψυχές και τους παραμορφώνουν.
Αυτή η πολυπολιτισμικότητα των προσώπων δίνει την ευκαιρία στη συγγραφέα να μας ταξιδέψει με φυσικότητα σε πολλές χώρες. Άλλοτε περιγράψει τη φύση, όπως γίνεται στις Άλπεις, άλλοτε τους πολιτισμούς , αλλά κυρίως αναδεικνύει τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου, δίνοντας αντικειμενικά στοιχεία. Αυτή κατά τη γνώμη μου, είναι μια σημαντική και ενδιαφέρουσα πλευρά του βιβλίου. Να αναφερθώ σε ορισμένα.
Μέσα από τις σημειώσεις του Δημοσθένη περιγράφονται τα γεγονότα του Μάη στο 68. Γίνεται πολιτική εκτίμηση, όχι μόνο των γεγονότων του Μάη, αλλά και άλλων που ακολουθούν, με μια διαλεκτική μαρξιστική προσέγγιση. Χρήσιμο, γιατί η διαστρέβλωση της ιστορίας από τους, προσωρινούς σίγουρα, νικητές συνεχίζεται. Διαβάζουμε γα τη δικτατορία στην Ελλάδα το 1967, το κυνηγητό των κομμουνιστών και αριστερών, τα γεγονότα του πολυτεχνείου το ’73. Για την εισβολή των Τούρκων, τη διχοτόμηση και την κατοχή της Κύπρου το 74. Για το ρόλο των Αμερικάνων και του ΝΑΤΟ με σημαντικές αντικειμενικές πληροφορίες. Το καθοδηγούμενο από τη CIA πραξικόπημα του Πινοσέτ στη Χιλή. Τη Μικρασιατική καταστροφή , την κατοχή, τη μεταβαρκιζιανή Ελλάδα, τις εξορίες κλπ κλπ.. .
Βασισμένη πιστεύω και στην προσωπική της εμπειρία και γνώση για όσα συμβαίνουν στο χώρο του Πανεπιστημίου και της έρευνας, κρατώντας σωστά το τιμόνι η ίδια, αποκαλύπτει τη διαφθορά και την διαπλοκή που υπάρχει σε αυτό το χώρο, αλλά και στην πολιτική με το κεφάλαιο και τους κατόχους του, στο σύστημα του καπιταλισμού , της αγοράς και της εκμετάλλευσης. Ο ανταγωνισμός, το προσωπικό όφελος, το κέρδος είναι οι κινητήριες δυνάμεις αυτού του κόσμου.
Η συγγραφέας, ερευνήτρια η ίδια, βρίσκει την ευκαιρία να εμπλουτίσει και αυτό το βιβλίο με επιστημονικές , αλλά και γενικότερες γνώσεις, πχ για καλλιτέχνες και ρεύματα της τέχνης. Να τις κάνει αξιόπιστες με υποσημειώσεις στο τέλος του βιβλίου. Με την ευκαιρία πχ του Επιτάφιου μαθαίνουμε για το συμβολισμό της σταύρωσης και της ανάστασης σε πολλούς θρύλους και θρησκείες από την αρχαιότητα. Για τη λειτουργία του νευρικού συστήματος, για την έρημο Ατακάμα των Χιλιανών Άνδεων και τις “Φωτεινές βιοϋπογραφές” στο διάστημα, τελευταίο επίτευγμα στην αστρονομία, με την ευκαιρία της παρακολούθησης μιάς διάλεξης στη Χιλή.
Τέλος, λόγω και της δικής μου συμμετοχής στο ριζοσπαστικό γυναικείο κίνημα, δυο λόγια για τις αναφορές του βιβλίου. Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία και η προσπάθειά της να κατακτήσει την ισοτιμία της και ότι άλλο της στερούν, αναδεικνύεται έμμεσα σε πολλά μέρη του βιβλίου , αλλά σε ορισμένα σημεία και άμεσα με αναφορές στο γυναικείο κίνημα, το Μάη του 68 στο Παρίσι, αλλά και στη εποχή μας στην Ελλάδα και στη Γαλλία. Η Καλυψώ προσπαθεί μέσα από την προσωπική φιλοδοξία, την διαφθορά, την καταπάτηση αξιών, την επαγγελματική αναγνώριση, την υποβάθμιση της μητρότητας, μακριά από τον προβληματισμό για τις αιτίες (αυτή μια ερευνήτρια) μέσα στο ευνοϊκό κλίμα των κοινωνικών διεργασιών εκείνης της εποχής. Οι άλλες, η Λουτσία μετανάστρια, η Μισλίν από εργατική οικογένεια, μέσα από την κοινωνική συμμετοχή, από τη δουλειά, τους στόχους, τη σωστή σχέση με το σύντροφο, την προσωπική αξιοπρέπεια και κυρίως τους αγώνες. Η Ελένη που εκπροσωπεί τη νέα γενιά, αλλά και την άλλη πορεία από τη μάνα της, οργανωμένα και πιο καθαρά μέσα και από το ριζοσπαστικό γυναικείο κίνημα στην Ελλάδα στην εποχή μας.
Και ενώ όλα αυτά διαπλέκονται και το μυθιστόρημα κυλάει, μέσα στην καταιγίδα εκείνης της νύχτας, άλλαξαν πορεία και οι δύο παρασυρμένοι από την καταιγίδα στη ζωή. Με μια θα έλεγα αστυνομικής πνοής συμπτώσεις ξαναβρέθηκαν τα κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου πολλά χρόνια μετά, στην εποχή μας.. Οι σχέσεις τους δομήθηκαν πάνω σε νέες βάσεις. Η Καλυψώ, ο Αντώνης και η Σκοτζέζα, ο Δημοσθένης και η Λουτσία. Η Μισλίν και ο Ανταμ, σε άλλη πορεία από εκείνη που την έκανε να χωρίσουν στην Αμερική, γιατί “δεν θα ήθελε να συνεχίσει να αργοπεθαίνει” όπως ομολόγησε ο ίδιος. Το αισιόδοξο μήνυμα όμως έρχεται από τη νέα γενιά, από τη στάση ζωής και την αληθινή σχέση των παιδιών τους, της Ελένης και του Άλεξ, του Τομ και της Αλμας. Με βασικό κρίκο στη σχέση τους την αγάπη, με ενδιαφέροντα επιστημονικά , επαγγελματικά, καλλιτεχνικά και κυρίως με τη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι και στους αγώνες.
Γιατί δυστυχώς, ή ευτυχώς, όπως φαίνεται από τη ζωή του Αντώνη, στο άδειασμα της ψυχής , στην απαξίωση μιας ζωής που μας ανήκει, δεν οδηγεί μόνο η εξαγορά συνειδήσεων και η συμμετοχή σε ανήθικες και βρώμικες επιλογές, (άσχετο αν το καταλαβαίνουν η όχι αυτοί που υποκύπτουν) αλλά και η απόσυρση, η παραδοχή αμαχητί των δεινών αυτού του κόσμου.
Το βιβλίο έχει κοινωνικό και πολιτικό προσανατολισμό, όχι μόνο από τη στάση ζωής των πρωταγωνιστών, αλλά και από την εκτίμηση των ιστορικών γεγονότων που αναφέρονται, το ρόλο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και του ΝΑΤΟ διαχρονικά, κλπ. Προσβλέπει σε μιά κοινωνία που θα οικοδομείται χωρίς ανταγωνισμούς και ατομικές επιδιώξεις, χωρίς την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Σε μια κοινωνία που η εργασία και η επιστήμη θα εξυπηρετούν τον άνθρωπο και όχι τους κεφαλαιοκράτες. Οι συμβολισμοί και τα γεγονότα διαπλέκονται και μιλούν. Θα κλείσω με το διάλογο του αγωνιστή παππού της Ελένης με τη συνεξόριστη τότε, συντρόφισσά του και τον τελευταίο λόγο της συγγραφέα. Παππούς: “Πήρε τη σκυτάλη η εγγονούλα μας, ύψωσε την κόκκινη σημαία……” Συγγραφέας: “Ο μπάρμπα Στέφανος απομακρύνθηκε διακριτικά , στρίβοντας το μουστάκι του. Δυο διαμαντάκια λαμπύριζαν στα καλοσυνάτα μάτια του.”
25/5/2016
