Γράφει η Βασιλική Παπαγεωργίου //
Εθνολόγος-Κοινωνική Ανθρωπολόγος, Δρ
Εργασιακή Σύμβουλος Ανέργων, ΟΑΕΔ
Καθώς η συζήτηση για την αναθεώρηση του άρθρου 16 και το επικείμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας βρίσκεται σε εξέλιξη, μονοπωλεί το ενδιαφέρον η ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Αλλά ο δημόσιος χαρακτήρας του πανεπιστημίου βάλλεται ισχυρά, και εκ των έσω, εδώ και χρόνια μέσω της διαδικασίας της εταιρικοποίησης, κι αυτή είναι μια συνθήκη που δε θα πρέπει να βάζουμε κατά μέρος μιλώντας για τον γενικότερο δομικό μετασχηματισμό της τριτοβάθμιας προς μια νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.
Ωστόσο, ενώ, η ιδιωτικοποίηση, είναι πιο φανερή σε ό,τι αφορά την στοχοθεσία, τις προθέσεις και τα συμφέροντα αυτών που την προωθούν, η εταιρικοποίηση είναι πιο ασαφής και θολή διαδικασία, και θαρρείς σαν “δούρειος ίππος” εγκαθιστά την εταιρική κουλτούρα εντός του πανεπιστημίου, καθιστώντας το, σχεδόν, επιχείρηση. Επιστρατεύοντας το λόγο, τη γλώσσα και τις αντίστοιχες πρακτικές σύμφυτες στη λογική της αγοράς, η εταιρικοποίηση μετασχηματίζει το πανεπιστήμιο, αφαιρώντας του την αυτονομία του, (η οποία στηρίζεται στον αυστηρά νοούμενο δημόσιο χαρακτήρα του), αποσκοπώντας στο να διολισθαίνει αυτό σε μια κατάσταση μεσάζοντος για τα ιδιωτικά συμφέροντα.
Το δρόμο της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης επιτάχυναν ιδιαίτερα οι σχετικοί πρόσφατοι νόμοι της παρούσας κυβέρνησης, ο 4653/2020 («Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, Ερευνητικών και Τεχνολογικών Φορέων και άλλες διατάξεις», βλ. σχετικά εδώ), και ο 4957/2022, («Νέοι Ορίζοντες στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα: Ενίσχυση της ποιότητας, της λειτουργικότητας και της σύνδεσης των ΑΕΙ με την κοινωνία και λοιπές διατάξεις», βλ. εδώ).
Το θέμα βέβαια δεν μπορεί να εξαντληθεί στα όρια ενός άρθρου, παρά χρειάζεται συστηματική και συνεκτική καταγραφή, έρευνα, παρακολούθηση τού τι γίνεται και πώς διαμορφώνεται το τοπίο της τριτοβάθμιας στο σύνολό της. Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε βάσιμα να εντοπίσουμε, ήδη, ενδεικτικά στοιχεία που αποτυπώνουν τις απορρέουσες από τα ως άνω νομοθετήματα αλλαγές που καταμαρτυρούν τη δρομολόγηση μιας εταιρικοποίησης δομικά επιζήμιας για το δημόσιο πανεπιστήμιο. Για παράδειγμα, χαρακτηριστική είναι η συγκρότηση ακαδημαϊκών διοικητικών συμβουλίων με τη συμμετοχή στη σύνθεσή τους (ως εξωτερικών μελών) παραγόντων της αγοράς και των επιχειρηματικών ομίλων, ή η υπογραφή μνημονίων συνεργασίας μεταξύ τμημάτων και εταιρειών, όπου οι τελευταίες αποκτούν – μέσω αυτών των συμφωνητικών– ουσιαστικό ρόλο στην κατεύθυνση της εκπαίδευσης και της έρευνας (βλ. ενδεικτικά Μνημόνιο Συνεργασίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και της εταιρείας INTERSPORT ATHLETICS, εδώ).
Έχει αρχίσει, πράγματι, ήδη, να καλλιεργείται μια γλώσσα που παραπέμπει ευθέως στο “πανεπιστήμιο -ως- επιχείρηση”, και στη δημόσια σφαίρα ο κυρίαρχος λόγος είναι διαποτισμένος από τις έννοιες του management, της μετρησιμότητας/ αξιολόγησης, του εκσυγχρονισμού νοούμενου ως η ακαδημαϊκή επίδοση σε συνάρτηση με την συμβολή της στους αναπτυξιακούς στόχους της κυβέρνησης/ της ΕΕ κλπ. Οι νόμοι που ψηφίστηκαν ή θα ψηφιστούν, θέτουν άμεσα το πανεπιστήμιο στη σφαίρα του ανταγωνισμού, της διασύνδεσης με την αγορά, της απόδοσης μετρήσιμων αποτελεσμάτων βάσει έργων που υπηρετούν πρακτικά εταιρείες και επιχειρηματικούς ομίλους και βάσει έρευνας που αποδίδει οικονομικά και προσελκύει επενδύσεις [βλ. ενδεικτικά εδώ].
Η επικείμενη ιδιωτικοποίηση και τα επερχόμενα επαχθή αποτελέσματά της, (όπως η ενδεχόμενη υποχρηματοδότηση του δημόσιου πανεπιστημίου), θα πρέπει να ιδωθεί σε συνάφεια με την εταιρικοποίηση, αν θέλουμε μια ειλικρινή συζήτηση για το διακύβευμα του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης. Είναι ανάγκη να εντοπιστούν από την ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά και από το σύνολο όσων ενδιαφέρονται να διασφαλίζεται το δημόσιο αγαθό, οι σταδιακές μετατοπίσεις, αλλαγές, παραχωρήσεις και ρωγμές που διευκολύνουν την προσαρμογή του πανεπιστημίου στην καπιταλιστική αγορά. Η εταιρικοποίηση στοχεύει στο να πολεμήσει ένα πανεπιστήμιο-προμαχώνα της κριτικής, προοδευτικής σκέψης, και γι’ αυτό παραμορφώνει τη γνώση, επηρεάζοντας, π.χ., και κατευθύνοντας τα προγράμματα σπουδών, το είδος της έρευνας, των διατριβών και των θεματικών τους, λογοκρίνοντας και υπονομεύοντας αυτό που δεν είναι σύστοιχο με τα κριτήρια της κερδοφορίας (χαρακτηριστική η θέσπιση των βιομηχανικών διδακτορικών, βλ. εδώ).
Η εταιρική κουλτούρα αποτελεί μια πολιτισμική ηγεμονία που σε παγκόσμιο επίπεδο έχει εισβάλει στην τριτοβάθμια σε έναν σφοδρό αγώνα ενάντια στην αυτονομία της ακαδημαϊκής γνώσης. Τα σχετικά με την εκπαίδευση νομοσχέδια των τελευταίων ετών δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να υπηρετούν αυτούς τους νεοφιλελεύθερους σχεδιασμούς, που θα εγκαθιδρύσουν το έθος ενός νέου ακαδημαϊκού μοντέλου και θα οδηγήσουν αυταρχικά την πανεπιστημιακή κοινότητα στην πειθάρχηση και τη συμμόρφωση με τις νόρμες της αγοράς.
Σημείωση
Σχετικές θεωρητικές παραπομπές:
- Εξαιρετική, για τη διερεύνηση της γενικότερης τάσης προς τη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση στον ακαδημαϊκό χώρο, η συζήτηση που παρουσιάζεται στο συλλογικό Audit Cultures. Anthropological Studies in Accountability, Ethics and the Academy, (επιμέλεια Marilyn Strathern), 2000, New York: Routledge.
- Επίσης η μελέτη του Jamie Brownlee πάνω στην Καναδική περίπτωση Academia, Inc.: How Corporatization Is Transforming Canadian Universities, 2015, Fernwood Publishing, ξετυλίγει με αναλυτική εμβρίθεια τις έννοιες της εταιρικοποίησης και της εταιρικής κουλτούρας και, μέσω αυτών, τις διαδικασίες που μεταμορφώνουν την ακαδημαϊκή αυτονομία.
- Για την εταιρικοποίηση του πανεπιστημίου έχει αναπτύξει σφοδρή κριτική με το έργο του και ο μαχητικός μαρξιστής θεωρητικός David Harvey. Για μια πρόσφατη παρουσίασή του βλ. εδώ (The Corporatization of Academia, επεισόδιο στη σειρά podcast/ video, “Anti-Capitalist Chronicles”).
