Επιμέλεια Ηρακλής Κακαβάνης //
Η Μαρίκα Κοτοπούλη, το ιερό τέρας του θεάτρου, γεννήθηκε κυριολεκτικά πάνω στη σκηνή και για τη σκηνή στα 1887. Οι γονείς της Ελένη και Δημήτριος Κοτοπούλης είχαν έναν από τους σημαντικότερους θιάσους («Πρόοδο) στα τέλη του 18ου αιώνα. Την Ελένη Κοτοπούλη την έπιασαν οι πόνοι την ώρα της παράστασης πάνω στη σκηνή. Ηταν 3 Μαΐου 1887.
Μια μικροκαμωμένη γυναίκα, με ταλέντο τόσο σπάνια φωνή κυριάρχησε στη θεατρική σκηνή όπου είχε αδιάλειπτη παρουσία για 50 χρόνια. Είναι ταυτισμένη με ένα σημαντικό κομμάτι της θεατρικής μας ιστορίας. Αυτή μαζί με την Κυβέλη ανέβασαν το πολιτιστικό επίπεδο του τόπου.
Ξεκίνησε στα 15 της όταν και έγινε δεκτή στο Βασιλικό Θέατρο. Στα 1905 -σε ηλικία μόλις 18 ετών- η Μαρίκα Κοτοπούλη πρωταγωνίστησε, ως Ηλέκτρα, στην Ορέστεια του Αισχύλου, σε μια παράσταση που δόθηκε στην Αλεξάνδρεια. Ανάμεσα στους θεατές ήταν ο Ίων Δραγούμης και ο Κωνσταντίνος Καβάφης.
Τρία χρόνια αργότερα ο Ίων Δραγούμης και η Μαρίκα Κοτοπούλη θα γνωριστούν και θα ερωτευτούν παράφορα. Μετά τη δολοφονία του Ιωνα Δραγούμη, παντρεύτηκε τον Γιώργο Χέλμη.
Στα 21 της είναι πλέον θιασάρχης και καθορίζει πλέον μόνη της το ρεπερτόριο. Πρωταγωνίστησε σε ποικίλα είδη του θεατρικού λόγου (τραγωδία, κομεντί, ψυχολογικό δράμα κλπ.)
Ιχνογραφώντας το πορτρέτο της Μαρίκας Κοτοπούλη γράφει ο Μιλτιάδης Μαλακάσης (στο περιοδικό ΕΣΤΙΑ, 1/1/1940):
Ο τόνος της φωνής της μου άρεσε πάντα, όσο και το μέτρο της στις κινήσεις. Σπάνια, νομίζω, ξεχνιέται κι αυτό ποτέ σε έργα δραματικά και τραγικών υποθέσεων. Σε αυτά το δίκαιο μέτρο έμπαινε αδιατάρακτο και αν κάποτε ξέφευγε, ευσταθούσε υπέρ αυτής. Αλλωστε η τραγωδία και το δράμα ήτανε και είναι το αναμφισβήτητο φόρτε της. Διασκεδάζει κανείς, βέβαια, μαζί της και σε ελαφρά έργα τέχνης, γιατί μια μεγάλη αρτίστα, είναι παντού και πάντα εξαιρετική, αλλά εδώ είναι που, όπως είπα παραπάνου, ξεχνιέται κάποτε (…)
Αν διαβάσει κανείς μερικά του Ντιντερό και του Αριστοτέλη περί θεάτρου, περί ηθοποιΐας και μημητικής, θα δει πως τόσο στη μία, όσο και στην άλλη, η Κοτοπούλη παίρνεται σα μοντέλο πρωθύστερο, να πούμε έτσι, και από τις δύο. Τόσο είναι η Κοτοπούλη ο τύπος της μεγάλης γυναίκας του θεάτρου. Ο ένας μας λέει, ανάμεσα στα άλλα, πως ο ηθοποιός δεν αρκεί να καταλαβαίνει το ρόλο του, πρέπει και να τον αισθάνεται, κι ο Αριστοτέλης πως κάθε κίνηση αρκεί να είναι καλά εκτελεσμένη, για να χρειάζεται απόλυτα.
Η τελευταία Παράσταση της Μαρίκας Κοτοπούλη ήταν το 1952. Δύο χρόνια αργότερα στις 11 Σεπτεμβρίου 1954 πέθανε. Από το πέρασμά της δεν έχουμε τίποτε άλο παρά μόνο φωτογραφίες. Τελευταία έγινε γνωστό ένα μονόλεπτο απόσπασμα με τη φωνή της μεγάλης κυρίας του θεάτρου.
***
Η Κοτοπούλη ήταν ένας τύπος λαϊκός κι ας σύχναζε στο παλάτι. Η αντίληψή της για το παλάτι ήταν ιερή. Δεν ήθελε να συζητήσει την παράδοση ενός θεσμού που σέβονταν πολλά σημαντικά κράτη. Ήταν παραδεκτή απ’ όλους για την τέχνη της και την βαθύτητά της. Άσχετο αν δήλωνε βασιλικιά. Έκανε παρέα μ’ όλο τον κόσμο ασχέτως κομμάτων. Όταν ο ηθοποιός Γιώργος Παππάς αναζητήθηκε σ’ εκείνη από τους χίτες, η Κοτοπούλη είπε: «Δεν ξέρω πού κρύβεται, αλλά κι αν ήξερα δε θα σας έλεγα. Δε θα καταδιώξω ποτέ καταδιωκομένους». Τους αριστερούς ηθοποιούς πάντοτε προστάτεψε και βοήθησε στα κυνηγητά τους από χίτες και Γερμανούς. Τηλεφωνούσε εδώ κι εκεί για να τους ελευθερώνει μετά τις συλλήψεις τους. «Είναι απαραίτητοι στο θέατρο», έλεγε. Έτσι καμουφλάριζε την ανθρωπιά της, με τη δικαιολογία του θεάτρου.
Αποσπάσματα από κείμενο του Γιάννη Τσαρούχη για την Μ. Κοτοπούλη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό η λέξη, τεύχος 68
