Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας
Παρουσιάζουμε σήμερα (σε αρκετή πιστή μετάφραση) ένα από τα πρώτα ντοκουμέντα για τα ζήτημα αυτά πρόκειται για επιστολή του Ανατόλι Βασίλιεβιτς Λουνατσάρσκι προς όλους τους μαθητές που δημοσιεύτηκε στον αριθμό 11 της εφημερίδας της Προσωρινής Κυβέρνησης Εργατών και Αγροτών της 16ης Νοεμβρίου 1917.
(Πηγή: Συλλογή κυβερνητικών νόμων και κανονισμών για το 1917-1918. Διαχείριση των υποθέσεων του Sovnarkom της ΕΣΣΔ Μ. 1942, σσ. 71-73)
Στο ντοκουμέντο αυτό καθορίζονται σε αδρές γραμμές ο ιδεολογικός προσανατολισμός της νέας σοσιαλιστικής Παιδείας, καθώς και δίνονται απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούν τον ρόλο των δασκάλων-διανόησης στο χτες αλλά και στο σήμερα της επαναστατικής διαδικασίας.
Το ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ
«Παράρτημα αριθ. 1.
Από τον Λαϊκό Επίτροπο Παιδείας.
Σε όλους τους μαθητές.
Σύντροφοι!
Επί δεκαετίες το καλύτερο μέρος της ρωσικής διανόησης υπηρετούσε τον λαό και ήταν υπερήφανο για την υπηρεσία αυτή. Θεωρούσε την υπόθεση του διαφωτισμού, την υπόθεση της αφύπνισης της συνείδησης των λαϊκών μαζών, ως ένα ιδιαίτερα σημαντικό καθήκον.
Οι καλύτεροι της διανόησης δεν φαντάζονταν τους εαυτούς τους ως τους εκλεκτούς σοφούς και φορείς του ανώτερου πολιτισμού, που καλούνταν να κηρύξουν κάποιο έτοιμο ευαγγέλιο στους “βαρβάρους”.
Αντίθετα, περίμεναν από τις αφυπνισμένες μάζες τη δημιουργικότητα, την αυτοδυναμία και τη δημιουργία ενός νέου κοινωνικού, ηθικού και καλλιτεχνικού κόσμου.
Οι διανοούμενοι άσκησαν σημαντική επιρροή στην αφύπνιση του λαού, στη διαδικασία με την οποία η ενστικτώδης δίψα των καταπιεσμένων για δικαιοσύνη μετατράπηκε σε επαναστατική συνείδηση, σε έντονη κοινωνική δραστηριότητα.
Τον Φεβρουάριο του 1917, ο λαός, σαν σε μισοκοιμισμένο ύπνο, σπρωγμένος από την ανάγκη, ανέτρεψε τον σάπιο θρόνο και σταμάτησε, ένας μισότυφλος γίγαντας, χωρίς να ξέρει τι να κάνει στη συνέχεια.
Ανέθεσε την τύχη του, τη νίκη του, στους άξιους αγωνιστές της επανάστασης, σε ένα μεγάλο μπλοκ από τα πιο ηχηρά ονόματα του επαναστατικού κόσμου.
Αλλά μεταξύ αυτών των ντόπιων διανοουμένων επικρατούσαν δύο ιδέες: η ανάγκη να συνεχιστεί ο πόλεμος και η ανάγκη να συνεχιστεί η κοινωνική ειρήνη με τη δική τους αστική τάξη.
Και οι δύο αυτές ιδέες ήταν βαθιά αντιλαϊκές. Όμως οι μάζες πείστηκαν – παρά τις ακόμα αμυδρές προειδοποιήσεις του κόμματος, το οποίο είχε αντιληφθεί το νόημα των γεγονότων, το επερχόμενο εύρος τους, τις κρυφές προσδοκίες της λαϊκής ψυχής.
Ο δρόμος που η διανόηση, συγκεντρωμένη στο Κόμμα Άμυνας, οδηγούσε τη χώρα μαζί με την αντεπαναστατική αστική τάξη, οδηγούσε τη Ρωσία στο χείλος της καταστροφής. Οι μάζες έκαναν μια σπασμωδική προσπάθεια να σώσουν τον εαυτό τους, να σώσουν τη Ρωσία και την επανάσταση.
Δεν ήταν μόνο η συνείδηση της επικίνδυνης κατάστασης που ώθησε τις μάζες στην τρίτη επανάσταση, στην εξέγερση της 25ης Οκτωβρίου, η οποία ανέτρεψε την κυβέρνηση συνασπισμού, αλλά και η δίψα για κοινωνική δικαιοσύνη, η οποία δυνάμωσε και εκφράστηκε με τη θέληση για ριζικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, για την άμεση εφαρμογή ορισμένων από τα πρώτα βήματα του σταδιακού σοσιαλιστικού προγράμματος.
Για πρώτη φορά στη Ρωσία, οι μάζες ξεσηκώθηκαν μόνες τους, με το δικό τους πρόγραμμα και με την επιθυμία να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους.
Πώς υποδέχτηκε η διανόηση την ηρωική προσπάθεια του προλεταριάτου, στο χείλος του θανάτου, να δημιουργήσει μια ισχυρή, βαθιά εξουσία, να οργανώσει τη χώρα, να βάλει τέλος στον πόλεμο.
Αντιμετώπισε αυτή την προσπάθεια με μίσος. Όχι μόνο αρνείται να βοηθήσει το προλεταριάτο, αλλά χαίρεται με κάθε συζήτηση εναντίον του, θλίβεται όταν ο νεαρός ήρωας συνθλίβει ξανά και ξανά το νικηφόρο πέμπτο κεφάλι του φιδιού. Με δηλητηριασμένη χαιρεκακία διαπιστώνει την αδυναμία του στρατηγείου της μη προνομιούχου τάξης, που έχει τόσο λίγους αξιωματικούς πιστούς σ’ αυτήν σε όλους τους τομείς.
Περιμένει με ανυπομονησία τις συμφορές. Αυτή, μαζί με τον Μιλιούκοφ, είναι έτοιμη να προτιμήσει την ήττα από τη συνέχιση της μεγάλης λαϊκής επανάστασης, μαζί με τον Ριαμπουσίνσκι να περιμένει με ανυπομονησία το κοκάλινο χέρι της πείνας που βρίσκεται ήδη στο λαιμό του λαού.
Και για να μην ντρέπεται αυτή – η λαοφιλής, αυτή – η σοσιαλιστική και επαναστατική διανόηση – καταφεύγει ασυνείδητα σε μια χιλιοειπωμένη θεωρία πίσω από την οποία κάποτε κρύφτηκε από τον εαυτό της και από τις εκφράσεις των λαϊκών αιτημάτων που είχε οργανώσει στο παρελθόν – την απολυταρχία. Βλέπετε – η μεγάλη επανάσταση που έθεσε τη μισή Ρωσία, ή και περισσότερο, στα χέρια των Σοβιέτ είναι έργο των κακών Μπολσεβίκων.
Όλα καταλήγουν στους υποκινητές, στους ταραχοποιούς, στους δημαγωγούς!
Και οι Μπολσεβίκοι έμειναν μόνοι τους με το προλεταριάτο. Μόνο αυτοί είχαν το συντριπτικό καθήκον να εκπροσωπήσουν το σύνολο της διανόησης του νέου λαϊκού κράτους. Λάθη. Πράγματι.
Αλλά αν γίνονται λάθη, αν η κατάσταση στη χώρα γίνεται όλο και χειρότερη, γιατί δεν πάτε να βοηθήσετε τη χώρα να τα διορθώσει; Δεν συμφωνείτε με τις πολιτικές του προλεταριάτου. Πολύ καλά. Κριτική. Δεν είναι αλήθεια ότι έχετε στερηθεί την ελευθερία της προπαγάνδας σας: οι σοσιαλιστικές εφημερίδες των Υπερασπιστών καλούν ανοιχτά σε ένοπλη μάχη ενάντια στη διαφώτιση του λαού και συνεχίζουν να βγαίνουν.
Ποτέ καμιά εφημερίδα των Μαύρων Εκατόνταρχων δεν κυκλοφόρησε με τον τόνο της φρενίτιδας με τον οποίο οι δεξιοί σοσιαλιστές κυκλοφορούν τις εφημερίδες τους. Και όσον αφορά την πιο μετριοπαθή και επιχειρησιακή κριτική, μόνο ένας συνειδητά αδίστακτος μπορεί να μιλήσει για την απουσία της.
Αλλά ας αφήσουμε στο πεδίο της πολιτικής, εκτός από την πιο αυστηρή καταδίκη και εκτός από τον αγώνα, η διανόηση δεν μπορεί να δώσει τίποτα στο προλεταριάτο, στο κράτος του – τι σημαίνει το μποϊκοτάζ ολόκληρου του οικονομικού, ολόκληρου του διατροφικού μηχανισμού της χώρας; Μόνο για να αναστατώσει τους Μπολσεβίκους; Ας χαθεί ο κόσμος, όσο οι μισητοί “δημαγωγοί” θάβονται κάτω από τα ερείπιά του.
Αλλά έχουμε συνηθίσει να μπορούμε να μεταφράζουμε τέτοιες αντιπάθειες σε ταξική γλώσσα. Η διανόηση, που δούλεψε σε ουδέτερες περιοχές με τους στραγγαλιστές των Ρομανόφ, που οδήγησε τη χώρα φιλικά στην καταστροφή μέσω ενός παρατεταμένου πολέμου και της αστικής κερδοσκοπίας μαζί με τους καπιταλιστές, βρέθηκε ανίκανη να συνεργαστεί με το προλεταριάτο! Επίσης, θα μπορούσατε να δώσετε τον κόπο σας, τη σκέψη σας, τη ζωή σας για το λαό, αλλά μόνο όσο μπορούσατε να τον πατρονάρει, και δεν βρήκατε τίποτε άλλο παρά μοχθηρά σοφίσματα για το προλεταριάτο στη φοβερή ώρα της ριψοκίνδυνης και αναγκαστικής πρώτης εξέγερσης και πορείας προς την εξουσία στη Ρωσία.
Τι είναι αυτό; Είναι η απελπιστική αντίθεση της μικροαστικής τάξης με τις εργατικές μάζες! Είναι όντως ένα μέσο που κάνει τη διανόηση, σοσιαλιστική στα λόγια, να είναι στην πραγματικότητα περισσότερο προσηλωμένη στους εκμεταλλευτές παρά στους εκμεταλλευόμενους;
Ναι. Στην ουσία της, η διανόηση είναι μικροαστική στις μάζες. Αλλά είναι επίσης ο φορέας των ειδικών λειτουργιών της κοινωνίας, ο υπηρέτης και το όργανο της κοινωνικής γνώσης και του κοινωνικού συναισθήματος. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Lassalle, η συμμαχία μεταξύ της επιστήμης και της τέταρτης εξουσίας είναι κάτι φυσικό. Γιατί ο αληθινός καλλιτέχνης πρέπει να είναι ευαίσθητος στην αλήθεια, στην ομορφιά του ηρωισμού και στη θέληση για ελευθερία. Γιατί ο δάσκαλος, ο αληθινός δάσκαλος, ο δάσκαλος όπως πρέπει να είναι – πρέπει πάνω απ’ όλα να είναι μαζί με τους ανθρώπους σε όλες τους τις εμπειρίες, ακόμη και στις περιπλανήσεις τους.
Ελάτε να τον βοηθήσετε. Είναι γεμάτος δύναμη, αλλά περιτριγυρισμένος από προβλήματα. Δόξα σ’ αυτούς που στη δύσκολη ώρα της δοκιμασίας από φωτιά – βρίσκονται με τους ανθρώπους όπως είναι.
Ντροπή σ’ αυτούς που τον εγκαταλείπουν. Και να ξέρετε ότι η εξέγερση – η άσχημη εξέγερση της διανόησης ενάντια στους εργαζόμενους, αν συνεχιζόταν, θα έστρωνε το ήδη πολύπαθο μονοπάτι της με νέα αγκάθια – αλλά το άρμα της δεν θα την σταματούσε.
Ο λαός σας καλεί να συνεργαστείτε – θα κάνει το έργο του μόνος του με τους πιστούς συνεργάτες και τις εθελοντικές δυνάμεις του.
Δεν υπάρχει επιστροφή στους παλιούς τρόπους.
Λαϊκός Επίτροπος Δημόσιας Εκπαίδευσης A. Lunacharsky.
Δημοσιεύθηκε στο Νο 11 της Εφημερίδας της Προσωρινής Κυβέρνησης των Εργατών και των Αγροτών της 16ης Νοεμβρίου 1917.”
