Μια διεθνής παραγωγή εμπνευσμένη από τον πίνακα του διάσημου Φλαμανδού ζωγράφου Pieter Bruegel, “ο Xριστός φέρων τον σταυρό”.

σσ.
Υπάρχουν σωσμένα περίπου 45 έργα του Bruegel, το ένα τρίτο των οποίων, βρίσκονται στο Μουσείο Ιστορίας Τέχνης της Βιέννης. Εκεί βρίσκεται και ο συγκεκριμένος πίνακας (ή αλλιώς «Ο δρόμος για τον Γολγοθά»), που απεικονίζει τα πάθη του Χριστού, αλλά το θέμα είναι τοποθετημένο στη Φλάνδρα, υπό Ισπανική κυριαρχία το έτος 1564. Στον πίνακα περιλαμβάνονται περίπου 500 ανθρώπινες φιγούρες, που γεμίζουν τον καμβά, που με τα διάφορα επεισόδιά τους, αποπροσανατολίζουν τον θεατή από το κεντρικό θέμα, που είναι ο Χριστός που οδεύει προς τον Γολγοθά _τον λόγο μας εξηγεί μέσα στην ταινία, ο ίδιος ο Φλαμανδός δημιουργός, που τον υποδύεται ο διάσημος Ολλανδός ηθοποιός Ρούτγκερ Χάουερ.
Αυτό το στοιχείο είναι σκόπιμα έτσι, σε μια ευφυή σύλληψη από τον ζωγράφο. Με αυτόν τον τρόπο, ο Bruegel σχολιάζει τις πολιτικές εξελίξεις: όπως σε πολλά έργα του, έτσι και εδώ προσπαθεί να κρύψει το εμφανές, γεμίζοντας την εικόνα με περισπασμούς. Έτσι, ενώ το κεντρικό θέμα του πίνακα είναι το μαρτύριο του Χριστού, το γεγονός αυτό είναι κυριολεκτικά κρυμμένο ανάμεσα σε άλλα, πολυάριθμα επεισόδια, που συμβαίνουν μέσα σε έναν πολυπληθή, τεράστιο καμβά. Με αυτό το τέχνασμα, ο δημιουργός δείχνει την ουσία και τη μοναχικότητα του πόνου, την ασημαντότητα της ύπαρξης αλλά και τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που συνέβαιναν τότε, που εμπόδιζαν να παρατηρήσεις ακόμα και κάτι τόσο σημαντικό, πόσο απορροφημένοι είναι όλοι στην δική τους ζωή και στον αγώνα τους για αυτήν. Μια ζωή που συνεχίζει έτσι κι αλλιώς, μέσα από φωτιά, πάθος και πόνο…

Γράφει ο \\ Αστέρης Αλαμπής _Μίδας

Η ταινία

Η τέχνη στην υπηρεσία της τέχνης! Ο Πολωνός σκηνοθέτης Lech Majewski, εικαστικός και ο ίδιος εκτός από σκηνοθέτης, κάνει μια ταινία πάνω στην τέχνη της ζωγραφικής, χρησιμοποιώντας όλη του τη σκηνοθετική μαεστρία, όλο του το μεράκι και την αγάπη για το είδος αλλά και την τελευταία λέξη της ψηφιακής τεχνολογίας! Το αποτέλεσμα είναι πραγματικά ένας άθλος, ένα τεχνολογικό επίτευγμα αλλά και ένα σκηνοθετικό κατόρθωμα, υψηλής αισθητικής.

Όλα ξεκίνησαν τον 2005, όταν ο συγγραφέας και κριτικός τέχνης Michael Francis Gibson είδε την ταινία «Angelus» του Majewski σε ένα σινεμά στο Παρίσι. Ενθουσιασμένος με το εικαστικό όραμα του σκηνοθέτη, τον συνάντησε και του έδωσε ένα αντίγραφο του βιβλίου του «the mill & the cross», (σσ. “Way to Calvary” Hardcover –) 2000 που αποτελεί ανάλυση του πίνακα του Bruegel. Ο Majewski, του οποίου το δημιουργικό ταξίδι είχε ξεκινήσει με την ζωγραφική και την ποίηση, θαύμασε την αναλυτική ικανότητα του Gibson και ανέλαβε την πρόκληση να δημιουργήσει ένα οπτικοακουστικό ανάλογο του έργου του Φλαμανδού ζωγράφου-αυθεντία.

The Procession to Calvary “ο Χριστός φέρων τον σταυρό” λάδι σε πάνελ από τον Ολλανδό καλλιτέχνη της Αναγέννησης Pieter Bruegel _ένας γέροντας του Χριστός που κουβαλά τον σταυρό σε ένα μεγάλο τοπίο, ζωγραφισμένο το 1564. Βρίσκεται στο Μουσείο Kunsthistorisches στη Βιέννη

σσ. σχετικά με το βιβλίο: Το οξυδερκές μάτι και η διαυγής πρόζα του Michael Gibson οδηγούν τον θεατή αβίαστα στην ιστορία των παθών του Χριστού, όπως λέγεται στο Way to Calvary του Peter Bruegel – ένα έργο, γεμάτο νύξεις στο σκληρό πολιτικό _κατ΄επίφαση θρησκευτικό, κλίμα που επέβαλε ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ της Ισπανίας στην ιθαγενή του καλλιτέχνη γη. Έχοντας σκιαγραφήσει το ιστορικό υπόβαθρο, ο Gibson συνεχίζει να υποστηρίζει τη συνάφεια του πίνακα με τον σύγχρονο κόσμο και μ΄αυτόν τον τρόπο, αναπτύσσει μια καινοτόμο θεωρία εικόνας και μύθου.

Ένας υπέροχος τόμος, υπέροχα καλογραμμένος, όμορφα κατασκευασμένος και με εξαιρετική εικονογράφηση _The Irish Eyes, Δεκέμβριος 2000, Ann Cremin
Τόσο ευανάγνωστο και καθηλωτικό όσο ένα πρώτης τάξεως κατασκοπευτικό θρίλερ… Στην παράδοση ιστορικών καλών τεχνών όπως ο Erwin Panofsky και ο Meyer Schapiro_New York Times Book Review, 20 Μαΐου 2001 – Nicholas Fox Weber
_Ο Γκίμπσον καταγράφει τις εντυπώσεις του με ευχέρεια και οξυδέρκεια_Ha’aretz, 7 Φεβρουαρίου 2001, Dan Kedar
Είναι η πρώτη φορά που ο Bruegel λαμβάνει την πραγματική προσοχή που του αξίζει_The Catholic Herald, 30 Μαρτίου 2001 – Patrick Reyntiens
Από τον Εκδότη: Το οξυδερκές βλέμμα και η διαυγής πρόζα του Michael F. Gibson οδηγούν τον θεατή αβίαστα στην ιστορία των Παθών του Χριστού. Έχοντας σκιαγραφήσει το ιστορικό υπόβαθρο, ο Gibson συνεχίζει να υποστηρίζει τη συνάφεια του πίνακα με τον σύγχρονο κόσμο και μ΄ αυτόν τον τρόπο αναπτύσσει μια καινοτόμο θεωρία εικόνας και μύθου. Ποτέ πριν, ίσως, δεν έχει εξεταστεί τόσο προσεκτικά και εξαντλητικά ένα έργο του Μπρούγκελ _κλείνοντας αυτό το οξυδερκές βιβλίο τόσο γεμάτο δυνατά συναισθήματα και δημιουργικές ιδέες, συνειδητοποιεί κανείς ότι ο Μπρέγκελ είναι πράγματι μια σημαντική μορφή της δυτικής τέχνης, μια δημιουργική ιδιοφυΐα αληθινά σαιξπηρικής απεραντοσύνης.
Από τον συγγραφέα: Οι πίνακες του Μπρούγκελ πάντα με γοήτευαν, γιατί ο καθένας τους περιέχει έναν κόσμο – εξ ου και η πολύ άξια σύγκριση με τον Σαίξπηρ. Αυτοί οι πίνακες είναι στην πραγματικότητα μινιατούρες σε τεράστια κλίμακα. Αυτό σημαίνει ότι ο θεατής δεν μπορεί ποτέ να τους δει αρκετά κοντά για να τους δει όπως ο ίδιος ο καλλιτέχνης – ένα μειονέκτημα που έχει ξεπεράσει ο εκδότης προσφέροντας μεγάλο αριθμό λεπτομερειών του πίνακα (100 εικονογραφήσεις, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγάλου ολόκληρου του πίνακα). Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο πίνακα του Μπρέγκελ «Ο δρόμος προς τον Γολγοθά» περικλείει έναν κόσμο. Προσφέρει επίσης μια βαθιά ποιητική κοσμική άποψη σε ένα σπιτικό ιδίωμα. Γιατί η εγκάρδια, γήινη λαϊκή ποιότητα της τέχνης του δεν εμποδίζει τον Μπρέγκελ να έχει μια πινελιά υπέρτατου – όπως φαίνεται στην ομάδα που περιβάλλει την λιποθυμική Μαρία στο προσκήνιο. Διαβάζοντας όλα αυτά σταδιακά μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι μια εικόνα σαν αυτή είναι πολύ περισσότερο από μια αναπαράσταση ενός γεγονότος (ένα διπλό γεγονός, αφού σχετίζεται τόσο με τα Πάθη του Χριστού όσο και με τη θρησκευτική και πολιτική καταστολή της Φλάνδρας την εποχή του Μπρούγκελ). Είναι πάνω απ’ όλα μια εξαιρετικά εύγλωττη έκφραση του εύρους και του βάθους της αντίληψης του ίδιου του Bruegel για την ανθρώπινη εμπειρία με τις δοκιμασίες και τις ελπίδες της.
Σχετικά με τον συγγραφέα: Ο Michael Francis Gibson είναι _μεταξύ άλλων εκκδότης της Επιθεώρησης Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Για τον Lech, αυτή η πρόκληση δεν ήταν καινούργια, μια και είχε ήδη βασίσει αρκετά κινηματογραφικά έργα του σε ζωγράφους. Είχε ήδη γράψει το σενάριο για την ταινία «Basquiat», που περιγράφει τη ζωή του ομώνυμου αμερικανού ζωγράφου, ενώ η ταινία του, «the garden of earthly delights», με φόντο έναν διάσημο πίνακα _αριστούργημα του Ιερώνυμου Μπος, χαρακτηρίστηκε από το περιοδικό sight & sound. Τώρα, ήταν σειρά και για το επικό αριστούργημα του Bruegel να πάρει σάρκα και οστά. Παρακολουθούμε έτσι τον Χάουερ/Bruegel καθώς οραματίζεται τον πίνακά του, φαντάζεται τη δημιουργία του, κάνει τα προσχέδιά του, βιώνει τη θρησκευτικότητα του θέματός του αλλά και τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής τριγύρω του, καθώς συμβαίνουν βίαια γεγονότα.

Η ταινία εστιάζει σε μια ντουζίνα από τους 500 χαρακτήρες, που οι ιστορίες τους μπλέκονται με τον πίνακα. Κεντρικοί είναι η μητέρα ενός νέου, που τον θανατώσανε στον τροχό, ο ίδιος ο νέος που μαρτύρησε αλλά και ένας μυλωνάς, που ο μύλος του, βρίσκεται στην κορυφή ενός ψηλού βράχου, που έχει θέα σε όλη την πεδιάδα. Ο πίνακας προσφέρει μια πανοραμική θέα όλων αυτών των γεγονότων αλλά η ταινία, παρουσιάζει και την καθημερινότητα πολλών απλών χωρικών που σιγά σιγά θα ενσωματωθούν στην εικόνα του πίνακα.

Μέσα από εξαιρετικά ακριβείς λεπτομέρειες, βλέπουμε πώς ντύνονταν εκείνη την εποχή οι άνθρωποι, τα χρώματα και τα υφάσματά των ρούχων τους, τα σκεύη που χρησιμοποιούσαν, τα όργανα που έπαιζαν, τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν, πώς περνούσαν τον χρόνο τους, τις αγροτικές ασχολίες τους…
Η ταινία αποτελεί μια εκπληκτική καταγραφή της καθημερινής ζωής των ανθρώπων εκείνης της εποχής, αποτελεί ένα πραγματικά ζωντανό ανοιχτό παράθυρο στο χρόνο, από το οποίο ο θεατής μπορεί να δει, να καταλάβει και να φανταστεί την ζωή τότε. Παράλληλα, τα ιστορικά γεγονότα διαπλέκονται με τις απλές ζωές των ανθρώπων και βρίσκουν απεικόνιση στον τελικό πίνακα του ζωγράφου. Ο θεατής, έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει μια ζωή περασμένων εποχών, να στοχαστεί πάνω σε θέματα τέχνης, ηθικής και ιστορίας. Η ταινία προσκαλεί τον θεατή, να αναπλάσει στο μυαλό του το βαθύτερο νόημα των σκηνών. Ακολουθώντας τα στοιχεία που αφήνει ο ζωγράφος πάνω στο χαρτί, ο θεατής συναρμολογεί μια επική ιστορία κουράγιου, αντίστασης και θυσίας, και σαν ένα ντεντέκτιβ που ακολουθεί ένα μονοπάτι από στοιχεία, πετυχαίνει να αναγνώσει την κρυμμένη γλώσσα των συμβόλων.

Από τους πιο τολμηρούς και εμπνευσμένους σύγχρονους καλλιτέχνες και σκηνοθέτες, ο Lech Majewski καταφέρνει να μεταφράσει τον πίνακα σε κινηματογραφική εικόνα, ώστε να παρακολουθούμε τον πίνακα την ώρα της δημιουργίας του. Ταυτόχρονα, συνδέει τη δημιουργία του πίνακα με τα τραγικά γεγονότα της εποχής, καθώς οι Ισπανοί καταπνίγουν αιματηρά την άνοδο του προτεσταντισμού στις Κάτω Χώρες. Άνθρωποι κατηγορούνταν ως αιρετικοί, σταυρώνονταν, γυναίκες θάβονταν ζωντανές… Εφιαλτικά γεγονότα, τα οποία ζούσε από κοντά ο ζωγράφος, και για τα οποία βρίσκει την ευκαιρία να κάνει ένα σχόλιο στον πίνακά του. Ο Majewski, με κοντινά πλάνα στους ήρωες της ταινίας του, που θυμίζουν Αναγέννηση, δημιουργεί ένα αντίστοιχο του πίνακα.

Σημαντικό ρόλο στην ταινία παίζει και ο μυλωνάς και ο μύλος. Ο μύλος στέκεται πάνω σε ένα βράχο, σε περίοπτη θέση και ο μυλωνάς παρατηρεί από απόσταση τα δρώμενα, σαν ένας άλλος Θεός. Ο ίδιος ο μύλος κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην ταινία, είναι σαν ένας «Γαργαντούας», που όλα τα αλέθει, τρίζοντας με τα ξύλινα εξαρτήματά του. Ο μύλος αποτελεί ψηφιακό επίτευγμα και αλλά και αριστοτεχνική ξυλουργική δουλειά. Οι ήχοι που βγάζει όταν αλέθει, αποτελούν σχεδόν κομμάτι από το σάουντρακ της ταινίας, με όλους τους χτύπους και τους θορύβους που κάνει, εντάσσεται στους ήχους της εποχής.

Ο ήχος από τα ξύλινα παπούτσια, τις οπλές των αλόγων, τα τσεκούρια των ξυλοκόπων και τα σφυριά, όλα εξυπηρετούν, σπρώχνοντας την αφήγηση παραπέρα, κάνοντας παράλληλα και ένα φιλοσοφικό σχόλιο. Όλα αυτά τα μικρά στοιχεία σπρώχνουν την πλοκή μπροστά και κλιμακώνουν προς την βασική σκηνή πλήθους, τη στιγμή που αυτή «παγώνει» μέσα στον πίνακα του Bruegel και την οποία ο Majewski αναπαράγει.

Ο Μύλος κι ο Σταυρός
The Mill and the Cross

Φιλόδοξο, οπτικά εντυπωσιακό πείραμα που «ζωντανεύει» έναν κλασσικό πίνακα και την εποχή του, σε μια ταινία οτιδήποτε άλλο εκτός από «κλασσική».

Φλάνδρα, 1564. Ο Φλαμανδός ζωγράφος Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος, ετοιμάζεται να δημιουργήσει τον νέο του πίνακα. Ο Πίτερ έχει ένα μεγάλο όραμα να υλοποιήσει. Εχει φανταστεί έναν πίνακα με 500 ανθρώπινες φιγούρες, που να πλαισιώνουν τη διαδρομή του Χριστού προς τον Γολγοθά. Ομως ο Μπρίγκελ δεν θέλει να κάνει έναν απλό θρησκευτικό πίνακα. Σκοπός του είναι να βάλει το κεντρικό θέμα, το μαρτύριο του Χριστού, χαμένο κάπου ανάμεσα στο πλήθος. Οι άλλοι φαίνονται απορροφημένοι από τα δικά τους προβλήματα και βάσανα. Και όχι άδικα. Ο Μπρίγκελ φτιάχνει τον πίνακα μέσα σε μια ταραχώδη εποχή, καθώς ο πόλεμος των θρησκειών βράζει στη Δυτική Ευρώπη, σκορπίζει μαρτυρικό θάνατο και πυροδοτεί τη μισαλλοδοξία, την έχθρα και τα μίση ανάμεσα στους λαούς. Η Φλάνδρα βρίσκεται υπό ισπανική κατοχή. Ο αυστηρός βασιλιάς της Ισπανίας, Φίλιππος ο Β’, ένθερμος καθολικός, επιβάλλει τη θρησκεία του στις περιοχές που έχουν προσφάτως ασπαστεί τον προτεσταντισμό. Ο Μπρίγκελ βλέπει γύρω του απλούς ανθρώπους να αρπάζονται, να φυλακίζονται, να βασανίζονται και να θανατώνονται με φριχτό τρόπο, ως αιρετικοί. Ο ζωγράφος λοιπόν ενσωματώνει τέτοιους ανθρώπους στα σκίτσα του, που δίνουν μορφή στους χαρακτήρες του πίνακά του και αποκαλύπτει το διπλό θρησκευτικό μαρτύριο: τα πάθη του Χριστού αλλά και τα πάθη των συνανθρώπων του, που υποφέρουν από έναν αμείλικτο κατακτητή. Δίπλα του βρίσκεται ο φίλος του και συλλέκτης έργων τέχνης, Γιόνγκελινγκ, ένας άνθρωπος με ανοιχτό πνεύμα, που βλέπει κι αυτός με βαθιά δυσαρέσκεια όσα συμβαίνουν στη χώρα του. Η τραγική μητέρα ενός νέου που εκτελέστηκε θα δώσει την έμπνευση για την απεικόνιση της Παρθένου Μαρίας. Ενας μυλωνάς, θα πάρει τη θέση του Θεού που τα πάντα θωρεί, καθώς ο μύλος του βρίσκεται πάνω σε έναν ψηλό βράχο, βλέποντας κάτω τα όσα άσχημα συμβαίνουν στην πεδιάδα. Και σιγά σιγά, ο πίνακας αρχίζει να σχηματίζεται και ο Μπρίγκελ να δημιουργεί ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης…

H εξιστόρηση της δημιουργίας ενός πίνακα, ακόμη κι όταν αυτός μοιάζει τόσο μεγαλειώδης όσο ο συγκεκριμένος του Μπρίγκελ, δεν ακούγεται ως το υλικό που θα μπορούσε να γεννήσει ένα συναρπαστικό σινεμά. Κι όμως το φιλμ του Μαγιέφσκι κατορθώνει να μιλήσει τόσο για τον ίδιο τον πίνακα και τη σύνθεσή του, όσο και για τη διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ή για την εποχή και τις συνθήκες της, χτίζοντας συχνά εικόνες που μοιάζουν απλά… ζωγραφιστές.

Γιατί ακόμη κι αν έχετε βυθιστεί πολλές φορές σε έναν πίνακα, σπάνια έχετε τη δυνατότητα να το κάνετε κυριολεκτικά, όπως μας επιτρέπει εδώ ο Μαγιέφσκι. Μέσα από ένα σχεδόν ποιητικό ζωντάνεμα των εικόνων, μέσα από εντυπωσιακά ταμπλό και ηθοποιούς που μοιάζουν να ζουν μέσα στις πινελιές του Μπρίγκελ, ο σκηνοθέτης κατορθώνει να μας φέρει σε ένα γόνιμο διάλογο με τον πίνακα και τη σημασία του. Αλλά και με το ίδιο το σινεμά.