Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης //
Οι γυναικοκτονίες δεν είναι ένα πρόσκαιρο φαινόμενο αλλά μια κατάσταση στην οποία οφείλουμε να εστιάσουμε με ιδιαίτερη προσοχή, όχι μόνο γιατί αυξάνονται αλλά και γιατί αποκαλύπτονται όλο και πιο συχνά πλέον. Δεν έχουμε το περιθώριο να χάνονται ανθρώπινες ζωές και γυναίκες που δεν επιθύμησαν τίποτα περισσότερο από το να είναι ο εαυτός τους.
Ως γυναικοκτονία αναφέρεται το έγκλημα μίσους που βασίζεται στο φύλο, το οποίο γενικά ορίζεται ως «η σκόπιμη θανάτωση των γυναικών (ή κοριτσιών) επειδή είναι γυναίκες». Οι γυναικοκτονίες διαπράττονται ή γίνονται ανεκτές τόσο από ιδιώτες όσο και από δημόσιους φορείς. Ο όρος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής» και λοιπές μορφές δολοφονίας, τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, και περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών. Στην Ελλάδα η πιο συνηθισμένη μορφή γυναικοκτονίας είναι η ενδοσυντροφική δολοφονία όμως έχουμε και δολοφονίες ηλικιωμένων γυναικών από συγγενείς και άλλου τύπου γυναικοκτονίες καθώς πρόκειται για ένα σύνθετο έγκλημα με διάφορες μορφές και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πολιτισμικό πλαίσιο. Συγκεκριμένα, οι γυναικοκτονίες, και γενικά ο σεξισμός, βρίσκουν στήριγμα στο χυδαίο ιδεολόγημα του «πατρίς – θρησκεία – οικογένεια»: οι γυναίκες δεν έχουν δικαίωμα επιλογής ούτε για το σώμα τους, ούτε για τη ζωή τους.
Ο όρος γυναικοκτονία καταγράφηκε πρώτη φορά σε νομικό λεξικό του 1801 ως «femicide» από τον Joh Corry. Ωστόσο στη σύγχρονη εποχή αποδίδεται στην κοινωνιολόγο Dianna Russell, η οποία τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το 1976 στο πρώτο Διεθνές Δικαστήριο για τα Εγκλήματα κατά των γυναικών υπογραμμίζοντας χαρακτηριστικά ότι «χρειάζεται να φθάσουμε σε μία συναίνεση προκειμένου να περιγράψουμε αυτό το σύνθετο, πολυεδρικό και πολιτισμικά εξαρτώμενο έγκλημα». Το 1848, αυτός ο όρος δημοσιεύθηκε στο λεξικό νομικών όρων του Wharton’s. ενώ έγινε ευρέως γνωστός και υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992, χάρη στο βιβλίο με τίτλο «Femicide: the politics of woman killing», μια συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκαν από κοινού η εγκληματολόγος Jill Radford και η Diana Russell.
Όπως σημειώνει ο Νίκος Σκοπλάκης «Η λέξη, για την οποία στο μεγάλο λεξικό Robert του 2014 υπάρχει συνοπτικό λήμμα, χρησιμοποιείται στον γαλλικό τύπο και τη γαλλική γραμματεία από τα τέλη της δεκαετίας του 1820. Είναι η εποχή κατά την οποία στον παρισινό τύπο αφθονούν και διαβάζονται βουλιμικά τα «κοινωνικά», τα λεγόμενα faits divers, όπου οι δολοφονίες γυναικών δεν είναι καθόλου σπάνιο θέμα.» Στη συνέχεια αναφέρει ότι «Η λέξη féminicide, λοιπόν, εντοπίζεται συχνότατα σε τέτοια ρεπορτάζ του γαλλικού τύπου, ιδίως από το 1850 κι έπειτα, για να περιγράψει δολοφόνους γυναικών από ερωτικούς συντρόφους, πατεράδες κι αδερφούς, προαγωγούς, εκμεταλλευτές κάθε είδους, στρατιώτες, βιαστές.»
Ο όρος (femicidio) χρησιμοποιείται εκτενώς στη Λατινική Αμερική ως χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της ανησυχητικής κλιμάκωσης των πολύ βίαιων δολοφονιών γυναικών και κοριτσιών. Εισήχθη παράλληλα η λέξη «feminicidio» προκειμένου να αποτυπωθεί το στοιχείο της ατιμωρησίας και της θεσμικής βίας λόγω έλλειψης λογοδοσίας και επαρκούς ανταπόκρισης από την πλευρά του κράτους, όταν διαπράττονται τέτοιες δολοφονίες. Ο δεύτερος όρος χρησιμοποιείται όταν διακυβεύεται η ευθύνη του κράτους. Ο όρος της «γυναικοκτονίας» χρησιμοποιείται στο νομικό σύστημα χωρών της Λατινικής Αμερικής όπως είναι η Αργεντινή, η Χιλή, η Κόστα Ρίκα, το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα, το Μεξικό και η Δομινικανή Δημοκρατία. Καθοριστικό ρόλο για τη συγκεκριμένη εξέλιξη είχε το γυναικείο κίνημα που ξεσηκώθηκε ενάντια στις δολοφονίες.
Η μάχη ενάντια στις γυναικοκτονίες και παρά την αναγνώριση του όρου συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, 300.000 γυναίκες συγκεντρώθηκαν στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής στις 3 Ιουνίου του 2015 και διαδήλωσαν με αφορμή τη δολοφονία της 14χρονης Chiara Paez από τον 16χρονο σύντροφό της διεκδικώντας να μπει τέλος στις γυναικοκτονίες. Το κεντρικό τους σύνθημα ήταν «Ni una menos» (Ούτε μία λιγότερη). Καμία ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν έχει συμπεριλάβει στο ποινικό της δίκαιο τη γυναικοκτονία ως αυτοτελές έγκλημα. Εξαίρεση στον κανόνα αποτελεί η Κύπρος όπου με 38 ψήφους υπέρ και 4 κατά, η Βουλή των Αντιπροσώπων ψήφισε την θέσπιση της «γυναικοκτονίας» ως ιδιώνυμου αδικήματος, ενσωματωμένου στον ειδικό νόμο για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας προς τις γυναίκες και της ενδοοικογενειακής βίας. Στην Κύπρο το 2019 σημειώθηκαν 9 γυναικοκτονίες, το 2020, 5, ενώ 5 έγιναν και το 2021 και 1 το 2022.
Η δολοφονία της Τοπαλούδη, της Κάρολαϊν και όλων των θυμάτων εντάσσεται σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο. Όπως αναφέρει η Αναστασία Γκόνη-Καραμπότσου: «Στην Ελλάδα, ο βιασμός και η δολοφονία της 21χρονης φοιτήτριας, Ελένης Τοπαλούδη, τον Νοέμβριο του 2018 στη Ρόδο αποτέλεσε μια υπόθεση που συνέβαλε καθοριστικά στο να εισαχθεί δυναμικά ο όρος στον δημόσιο λόγο και έκτοτε άρχισε να υιοθετείται, από επίσημους φορείς, όπως η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, από ΜΜΕ καθώς και οργανώσεις με πεδίο δράσης τα ανθρώπινα δικαιώματα, χωρίς, ωστόσο, να έχουν υπάρξει σημαντικά βήματα με σκοπό την πρόληψη, την προστασία και στήριξη των θυμάτων έμφυλης βίας.» (Syntagma Watch) Στη χώρα μας το 2018, 3.815 ενήλικες γυναίκες ήταν θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Το 2019, 4.171. Δεκατρείς γυναικοκτονίες καταγράφηκαν το 2018 ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Γυναικοκτονίες (European Observatory on Femicide) τα έτη 2019-2020 τελέστηκαν στην Ελλάδα τουλάχιστον 39 γυναικοκτονίες. Η ομάδα Femicide.gr στη σελίδα της έχει καταγράψει 19 γυναικοκτονίες για το 2020 και 30 το 2021, αντίστοιχα.
Όλο τα παραπάνω, δείχνουν ότι είναι περισσότερο αναγκαία από κάθε άλλη φορά η κατάργηση του σεξισμού στην οικογένεια, στους χώρους εργασίας, στις ανθρώπινες σχέσεις με οδηγό τους αγώνες του γυναικείου κινήματος χωρίς «ναι μεν αλλά» και διάφορες δικαιολογίες που μόνο εμπόδια βάζουν στους αγώνες. Κατά τη γνώμη μου, σε αυτή τη δύσκολη μάχη δεν χωράει η αντίληψη ότι κάθε γεγονός το αντιμετωπίζουμε σα να είναι η πρώτη φορά και χωρίς άμεση σύνδεση με τον τρόπο που οι νέες εργαζόμενες και οι νέοι εργαζόμενοι έρχονται σε επαφή με τις ιδέες της γυναικείας καταπίεσης. Κάθε γυναικοκτονία, κάθε σεξιστικό έγκλημα συνδέεται άμεσα με τον τρόπο που το κράτος επιχειρεί να ελέγξει τις ζωές χιλιάδων γυναικών, το σώμα, την ψυχή τους και την εργασία τους, που επιβάλλει πρότυπα και συμπεριφορές. Το υπόβαθρο τέτοιων αποκαλύψεων που μέχρι χθες έμεναν στο σκοτάδι, είναι οι πλούσιοι αγώνες ενάντια στη γυναικεία καταπίεση που έφτασαν να ακυρώσουν το σεξιστικό «συνέδριο γονιμότητας», το οποίο οργάνωνε ο σκληρός πυρήνας του κράτους κάτω από την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας.
Από τη μια μεριά, η μακρόσυρτη οικονομική κρίση έχει σημάνει επιθέσεις σε βάρος της εργατικής τάξης παντού και με χειρότερες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης για τις γυναίκες καθώς και νέους νόμους που επιχειρούν να κανονικοποιήσουν τις βίαιες συμπεριφορές, την εξουσία του συζύγου πάνω στη γυναίκα και τα παιδιά μετά το χωρισμό, ακόμα και τους βιασμούς. Είναι οι πολιτικές της κυβέρνησης της Ν.Δ. που εντείνουν την ενδοοικογενειακή και σεξιστική βία. Πολιτικές διάλυσης των εργασιακών σχέσεων, επισφάλειας και καταπάτησης των εργασιακών δικαιωμάτων, διάλυσης του κράτους πρόνοιας, που δυσκολεύουν την απόφαση των γυναικών –από τις οποίες συνήθως εξαρτώνται τα αδύναμα οικογενειακά μέλη– για διαζύγιο και τις κάνουν ευάλωτες στους εκβιασμούς των εργοδοτών ή των προϊστάμενών τους. Ταυτόχρονα, οι εργατικοί αγώνες ενάντια σε αυτά τα χτυπήματα φέρνουν εμπειρίες που ανεβάζουν τη συλλογικότητα και την αυτοπεποίθηση των γυναικών που αντιδρούν στην καταπίεση. Και μαζί ανεβάζουν την πολιτική ριζοσπαστικοποίηση σε πρωτοπόρα κομμάτια που συνδέουν αυτές τις μάχες με την αντίσταση σ’ ένα σύστημα που βάζει το κέρδος πάνω από τις ανθρώπινες ζωές.
~
Περισσότερα στοιχεία για τις γυναικοκτονίες όπου αξιοποιήθηκαν στο κείμενο θα βρείτε στους συνδέσμους που ακολουθούν:
1. Γυναικοκτονία, Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων
2. Γυναικοκτονία: Το «ανύπαρκτο» έγκλημα. Παγκόσμια δεδομένα & μια σύγκριση νομικών πλαισίων μεταξύ Ελλάδας και Χιλής, Crime Times
3. Οι πρώτες χρήσεις του όρου «γυναικοκτονία», Αυτολεξεί
4. Γυναικοκτονία: η έμφυλη διάσταση του αδικήματος της ανθρωποκτονίας, Syntagma Watch
5. Μελέτη για τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τη Γυναικοκτονία (ηχητικό), ΕΡΤ NEWS
6. Οι γυναικοκτονίες στο μικροσκόπιο των ειδικών – Πέντε επιστήμονες μιλούν στην «Κ», Καθημερινή
7. Έμφυλη βία στην Ελλάδα, Βικιπαιδεία
8. Ιδιώνυμο αδίκημα οι γυναικοκτονίες στην Κύπρο, Deutsche Welle
9. Femicide.gr
(Το κείμενο βασίζεται σε παλαιότερη παρέμβαση μου σχετικά με τη γυναικοκτονία στα Γλυκά Νερά που είχε δημοσιευτεί στο Ατέχνως στις 18/6/2021)
