Παρουσιάστηκε με επιτυχία το βιβλίο «Ιστορία και κομμουνισμός» του Περικλή Παυλίδη στη Βέροια
Με μεγάλη συμμετοχή κόσμου και σε κλίμα ουσιαστικού και έντονου προβληματισμού παρουσιάστηκε το βιβλίο του Περικλή Παυλίδη «Ιστορία και κομμουνισμός» στο πολυχώρο «ΕΛΙΑ» της Βέροιας το απόγευμα της Κυριακής 3/12 με πρωτοβουλία των εκδόσεων ΚΨΜ και του βιβλιοπωλείου ΕΠΙΚΑΙΡΟ της Βέροιας.
Για το βιβλίο μίλησαν η φιλόλογος Ευγενία Καβαλλάρη και ο συγγραφέας Περικλής Παυλίδης επίκουρος καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ.
Στην εισηγητική της παρέμβαση η Ε. Καβαλλάρη αφού αναφέρθηκε στο βιογραφικό και στην εργογραφία του συγγραφέα υπογράμμισε:
« Πρόκειται σίγουρα για ένα βιβλίο που συμβάλει θετικά στον ευρύτερο διάλογο που έχει ανοίξει με αφορμή την επέτειο των100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση.Ο Περικλής Παυλίδης Επίκουρος καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ έχοντας βαθιές γνώσεις τόσο πάνω στην μαρξιστική θεωρία όσο και άμεσες εμπειρίες από την πρώην ΕΣΣΔ (διδάκτορας της Σχολής Φιλοσοφίας του Κρατικού Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας) καταθέτει με επιστημονική επάρκεια και ταυτόχρονα με εκλαϊκευτικό τρόπο τις απόψεις του για την σοσιαλιστική οικοδόμηση εκεί, τις αιτίες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης καθώς και διερευνά τον τρόπο «με τον οποίο μπορεί σήμερα να γίνει κατανοητή η θέση του κομμουνισμού στη ιστορία, η σχέση μεταξύ ιστορίας και κομμουνιστικής προοπτικής».
Στο συγκεκριμένο βιβλίο δεν στέκεται μόνο στο χτες φωτίζοντας πλευρές του και εξάγοντας τα αναγκαία συμπεράσματα, αλλά και ανοίγει δρόμους- μέσω των θεμάτων που θίγει- για το αύριο στην κατεύθυνση πάντα της «κομουνιστικής ενοποίησης της κοινωνίας» που σύμφωνα με τον συγγραφέα «προβάλλει ως το πλέον αναγκαίο και κρίσιμο εγχείρημα της ιστορίας, ως πράξη ανάληψης από τους ανθρώπους του ελέγχου επί των όρων ύπαρξης τους, αποτελώντας γι’αυτούς την πρώτη πράξη αυθεντικής ελευθερίας». Πρόκειται για ένα βιβλίο, που ανεξάρτητα από τις επιμέρους εκτιμήσεις για πλευρές του -που μπορεί να έχει ο καθένας- συμβάλλει δημιουργικά στη σκέψη (αλλά και στη συνέχεια στην απαραίτητη δράση) όλων όσων θέλουν να βάλουν το δικό τους λιθαράκι για να «ανθρωπεύσει ο άνθρωπος». Δίνει εφόδια ακόμη και σε όσους θεωρούν «χαμένη υπόθεση τον κομμουνισμό» μετά την ήττα και την ανατροπή της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Και τελικά είναι ένα βιβλίο που αξίζει να σκύψει κανείς επάνω του και να εντρυφήσει γιατί «το παιχνίδι παίζεται ακόμη»,γιατί ο δρόμος που άνοιξε η μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν μόνο η αρχή!»
Στη συνέχεια ο συγγραφέας στάθηκε τόσο στο περιεχόμενο του βιβλίου όσο και σε γενικότερα ζητήματα, ενώ απάντησε και σε πλήθος ερωτήσεων που ακολούθησαν.
Παρουσιάζουμε επιγραμματικά τις απόψεις που κατέθεσε:
«1. Το εκπληκτικό στην ιστορία της ΕΣΣΔ δεν είναι μόνο ότι τελικά ηττήθηκε, αλλά ότι κατάφερε να έχει ως νέο σοσιαλιστικό καθεστώς μια ιστορία 70 χρόνων ξεπερνώντας μεγάλα εμπόδια και νικώντας πανίσχυρους εχθρούς.
Η σοβιετική ιστορία μας έδωσε μάλιστα εξαιρετική ανάπτυξη του πολιτισμού, στον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία, τη μουσική, το τραγούδι, τις επιστήμες.
Με την Οκτωβριανή Επανάσταση και το σοβιετικό καθεστώς η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων του μόχθου απέκτησε αισιόδοξη προοπτική.
Η εμφάνιση και ανάπτυξη της σοβιετικής κοινωνίας καθώς και των άλλων σοσιαλιστικών κοινωνιών αποτέλεσε μια εξαιρετικής σημασίας ανίχνευση από την εργαζόμενη ανθρωπότητα των δυνατοτήτων και προϋποθέσεων χειραφέτησης της εργασίας στις συνθήκες του 20ού αιώνα.
2. Στις συζητήσεις αναφορικά με κοσμοϊστορικά, συγκλονιστικά και εξαιρετικά συγκρουσιακά γεγονότα όπως είναι η Οκτωβριανή Επανάσταση έχει σημασία να εξετάζεται κάθε φορά ποιος ομιλεί, από ποια κοινωνική και πολιτική οπτική ομιλεί, ποια κοινωνική προοπτική υπηρετεί -άμεσα ή έμμεσα- η οπτική του, η κοινωνική του στάση.
Η διευκρίνιση αυτού του ζητήματος επιτρέπει να γίνει κατανοητό σε τι εστιάζει την προσοχή και σε τι όχι όταν εξετάζει τέτοια γεγονότα, τι βλέπει και τι παραγνωρίζει, τι αναδεικνύει και τι αποσιωπά και γιατί.
3. Δεδομένου ότι σε τόσο μεγάλα και μαζικά γεγονότα όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση και η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ μπορεί κανείς να εντυπωσιαστεί από πάρα πολλές, δραματικές και συγκλονιστικές στιγμές τους, για να μη χαθεί και βουλιάξει στην πληθώρα των επιδερμικών εντυπώσεων, των επιμέρους συμβάντων και των ατομικών –βιωματικών θεωρήσεών τους χρειάζεται να διακρίνει θεωρητικά τις κομβικές –ουσιώδεις σχέσεις-αντιθέσεις που καθόρισαν την εμφάνιση και εξέλιξη αυτής της κοινωνίας, τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις-παρατάξεις που συγκρούστηκαν και την κατεύθυνση κοινωνικής ανάπτυξης την οποία υπηρετούσε η κάθε δύναμη.
4. Μεθοδολογική απαίτηση να εξετάζουμε το σοσιαλισμό του 20ου αιώνα στην αντιφατική σχέση των θεμελιωδών δυνατοτήτων, τάσεων, δυνάμεων και πτυχών που των χαρακτήρισαν,
με δεδομένη την αρχή ότι
«οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι όπως τους αρέσει, όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν».
Αποφυγή της μηχανιστικής απόσπασης των καλών πλευρών από τις κακές.
Έμφαση στην κατανόηση των αντικειμενικών –πραγματικών συνθηκών εκδήλωσης και επίλυσης των αντιφάσεων της πρώτης σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Το περιεχόμενο του βιβλίου
Το βιβλίο «Ιστορία και κομμουνισμός» είναι αφιερωμένο στο ζήτημα του κομμουνισμού, όπως αυτό ετέθη από του θεωρητικούς του μαρξισμού, όπως ανεδείχθη από την πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ και όπως τίθεται σήμερα, μετά την ανατροπή του πρώτου σοσιαλιστικού καθεστώτος.
Στο πρώτο μέρος του (Οι θεμελιωτές του μαρξισμού για την κομμουνιστική κοινωνία
και την προλεταριακή επανάσταση) εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεμελίωσαν το εφικτό της κομμουνιστικής κοινωνίας σε συνάρτηση με τα συμπεράσματα στα οποία τους οδήγησε η αλλαγή του χαρακτήρα της εργασίας που παρατηρείται στο στάδιο του βιομηχανικού καπιταλισμού.
Επίσης, παρουσιάζεται η εξέλιξη των απόψεών τους για την προλεταριακή επανάσταση και η επισήμανση από τους ίδιους της μεγάλης πιθανότητας αυτή να ξεσπάσει στη Ρωσία.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου (Η ιστορική πορεία της πρώτης σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής κοινωνίας) παρουσιάζεται η ιστορική διαδρομή της πρώτης σοσιαλιστικής κοινωνίας. Αναλύονται οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που συντέλεσαν στην έναρξη της επαναστατικής διαδικασίας και στην οδήγησή της σε σοσιαλιστική κατεύθυνση με την εξέγερση του Οκτώβρη. Εξετάζονται η πρωταρχική εγκαθίδρυση των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών σχέσεων κατά την περίοδο της πολιτικής του Πολεμικού Κομμουνισμού και τα αδιέξοδά της που οδήγησαν μετά στην αποκαλούμενη Νέα Οικονομική Πολιτική.
Στη συνέχεια εξετάζονται η Νέα Οικονομική Πολιτική, τα επιτεύγματά της όσο και οι περιορισμοί της, όσον αφορά την διασφάλιση της βιωσιμότητας και ανάπτυξης του σοβιετικού καθεστώτος.
Μετά αναλύεται η μεγάλη περίοδος που εγκαινιάζεται με την εκβιομηχάνιση και κολεκτιβοποίηση της σοβιετικής οικονομίας και χαρακτηρίζεται από την κεντρικά σχεδιασμένη εκτατική ανάπτυξη της σοσιαλιστικής οικονομίας.
Ως θριαμβική επιβεβαίωση της σημασίας των κοινωνικών αλλαγών της δεκαετίας του 1930 παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο η ΕΣΣΔ κατάφερε να νικήσει στον φονικό πόλεμο εναντίον της χιτλερικής Γερμανίας και των συμμάχων της.
Αξιοσημείωτο σημείο του δεύτερου μέρους του βιβλίου είναι η αναφορά στην κατάσταση της σοβιετικής οικονομίας μετά τον πόλεμο και στην εμφάνιση προς το τέλος της δεκαετίας του 1950 των ορίων του μοντέλου εκτατικής ανάπτυξης της οικονομίας.
Γίνεται αναφορά στις διαφορετικές αντιλήψεις για την υπέρβασή τους που εμφανίστηκαν στην ΕΣΣΔ, όπως η αποκαλούμενη «μεταρρύθμιση του Κοσύγκιν» και το «σχέδιο του Γκλουσκόφ».
Επίσης εξετάζονται τα κρισιακά φαινόμενα στη σοβιετική οικονομία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και η κλιμάκωσή τους κατά τη διάρκεια της πολιτικής της περεστρόικα, η οποία οδήγησε και στην ανατροπή του σοβιετικού καθεστώτος.
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου (Οι αντιφάσεις της σοβιετικής κοινωνίας ως καθεστώτος «πρώιμου
σοσιαλισμού») επιχειρείται η θεωρητική ανάλυση των αντιφάσεων της σοβιετικής κοινωνίας ως καθεστώτος ‘πρώιμου σοσιαλισμού’.
Η βασική αντίφαση του πρώιμου σοσιαλισμού
Κρατική εξουσία και βία στην ΕΣΣΔ
Οι εργαζόμενοι ως αντικείμενο διεύθυνσης και οι εσωτερικές αντιφάσεις της εργασίας
Η σχεδιοποιημένη διεύθυνση της οικονομίας και τα προβλήματά της
Η διατήρηση των εμπορευματικών-χρηματικών σχέσεων
Εξετάζεται ο χαρακτήρας των σχέσεων παραγωγής στην ΕΣΣΔ σε συνάρτηση με την υλική τους βάση, το ρόλο του κράτους στην οικονομία και την κοινωνία καθώς και το ζήτημα της διεύθυνσης των εργαζομένων ως οργανικό στοιχείο της κοινωνικής διεύθυνσης της παραγωγικής διαδικασίας.
Με την κατάργηση της κεφαλαιοκρατίας και την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών μορφών ιδιοκτησίας δεν εξαφανίζεται πλήρως ο κοινωνικός ανταγωνισμός μεταξύ των εργαζομένων, αν και οπωσδήποτε περιορίζεται, δεδομένου ότι διατηρούνται σημαντικές αντιθέσεις στο εσωτερικό της εργασίας.
Επίσης παρουσιάζεται ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος σχεδιοποιημένης διεύθυνσης της οικονομίας, οι διαδικασίες συγκρότησης των παραγωγικών πλάνων, με έμφαση στις αδυναμίες αυτού του συστήματος και στα προβλήματα που εμφανίζονταν ως συνέπειά τους.
Επιπροσθέτως, εξετάζεται ο ρόλος των εμπορευματικών σχέσεων στη σοβιετική οικονομία, τα αίτια της διατήρησής τους, οι διαφορετικές αντιλήψεις γι’ αυτές που διατύπωσαν οι σοβιετικοί θεωρητικοί.
Στο τελευταίο μέρος το βιβλίου (Ο κομμουνισμός ως ιστορική προοπτική)
1. Το ζήτημα του κομμουνισμού: από τον Ιστορικό Υλισμό στη Λογική της Ιστορίας
1.1.Ο κομμουνισμός υπό το πρίσμα της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας
1.2. Η κομμουνιστική προοπτική στη Λογική της Ιστορίας
2. Για τη σοσιαλιστική αλλαγή της εργασίας
Εξετάζεται ο κομμουνισμός ως προοπτική της κοινωνίας. Γίνεται αναφορά και πάλι στις ιδέες του Μαρξ και του Ένγκελς για τον κομμουνισμό, οι οποίες αναλύονται υπό το πρίσμα της εμπειρίας οικοδόμησης της πρώτης σοσιαλιστικής κοινωνίας. Επισημαίνεται ότι ο Μαρξ, για λόγους ιστορικά αναπόδραστους, εξέταζε την κομμουνιστική κοινωνία του μέλλοντος ως άρνηση της κεφαλαιοκρατίας χωρίς να έχει τη δυνατότητα να την εξετάσει ως διαδικασία μετασχηματισμού όλης της προηγούμενης ιστορικής εξέλιξης της ανθρωπότητας.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά οι ιδέες του σοβιετικού στοχαστή Βίκτορα Βαζιούλιν για την ιστορία και τον κομμουνισμό, αναδεικνύεται η άποψη του τελευταίου ότι η γενική πορεία της ιστορίας, διαμέσου πληθώρας τυχαίων γεγονότων, κατατείνει στον κομμουνισμό, με την έννοια ότι ο κομμουνισμός αποτελεί το στάδιο στο οποίο οι κοινωνικές σχέσεις φτάνουν στην ωριμότητά τους.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τη διατύπωση ορισμένων ιδεών αναφορικά με το ζήτημα της αλληλεπίδρασης των σχέσεων σχεδιομετρικής διεύθυνσης της οικονομίας με τις εμπορευματικές σχέσεις σε μια σοσιαλιστική κοινωνία.
Το εγχείρημα σοσιαλιστικής αλλαγής των σχέσεων παραγωγής, εγκαθίδρυσης δηλαδή σχέσεων σχεδιοποιημένης διεύθυνσης της οικονομίας, σε συνάρτηση με την αντιμετώπιση του ζητήματος των εμπορευματικών-χρηματικών σχέσεων (του βαθμού κατάργησης ή διατήρησής τους) καθορίζεται από το βαθμό στον οποίο έχει αναπτυχθεί ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας και των συντελεστών της παραγωγής στο σύνολό τους.
Τέλος αναφερόμενος στο μεγαλείο της «εφόδου στον ουρανό» και της απήχησης της στον πνευματικό κόσμο σημείωσε τα λόγια του (μη κομμουνιστή) Αντρε Ζιντ, στο βιβλίο του «Επιστροφή από τη Σοβιετική Ένωση Ολκός, 2011, σελ. 29.)
«…πουθενά αλλού όσο στη Σοβιετική Ένωση δεν είχα τέτοια επαφή με όλους και με καθέναν ξεχωριστά, άνετη, άμεση, βαθιά, θερμή … Ναι, δεν πιστεύω ότι οπουδήποτε αλλού, πέρα από τη Σοβιετική Ένωση μπορείς να νιώσεις τόσο βαθιά και τόσο δυνατά το αίσθημα της ανθρωπιάς. Παρά τις διαφορές της γλώσσας, δεν είχα νιώσει ακόμα και σε κανένα μέρος τόσο έντονα τη συντροφικότητα και την αδερφοσύνη· και θα έδινα τα ωραιότερα τοπία του κόσμου γι’ αυτό.»
