Υπάρχει το σύστημα — Αμερικάνικες Εκλογές: Α’ μέρος

Γρά­φει το Λαϊ­κό Στρώ­μα //

Στις 8 Νοεμ­βρί­ου, ο ελεύ­θε­ρος κόσμος (sic) θα απο­κτή­σει νέο ηγέ­τη. Ο νέος αυτός ηγέ­της θα λέγε­ται Ντό­ναλντ Τραμπ ή Χίλα­ρυ Κλί­ντον. Απ’ τη μια ο ανά­γω­γος πολε­μο­κά­πη­λος σεξι­στής και απ’ την άλλη μια γυναί­κα, υπέρ­μα­χος των ανθρω­πί­νων δικαιω­μά­των και περι­στέ­ρι της ειρήνης.

Όχι ακρι­βώς.

Για να κατα­νο­ή­σου­με καλύ­τε­ρα το πολι­τι­κό γίγνε­σθαι στις ΗΠΑ, χρειά­ζε­ται πρώ­τα να πού­με λίγα λόγια όσον αφο­ρά α) το εκλο­γι­κό του σύστη­μα και β) την «γεω­γρα­φία» του γ) τα θέμα­τα που απα­σχο­λούν περισ­σό­τε­ρο τη δημό­σια σφαίρα.

Στις ΗΠΑ το πολι­τι­κό σύστη­μα είναι προ­ε­δρι­κό, που σημαί­νει ότι διε­ξά­γο­νται ξεχω­ρι­στές εκλο­γές για πρό­ε­δρο (που συγκε­ντρώ­νει την εκτε­λε­στι­κή εξου­σία και επι­λέ­γει εξω­κοι­νο­βου­λευ­τι­κούς υπουρ­γούς της αρε­σκεί­ας του) και δια­φο­ρε­τι­κές εκλο­γές για το Κον­γκρέ­σο (νομο­θε­τι­κό σώμα με δύο «Βου­λές», τη «Βου­λή των Αντι­προ­σώ­πων» και τη «Γερου­σία»). Η μεν Βου­λή απαρ­τί­ζε­ται από 435 μέλη που εκλέ­γο­νται κάθε 2 χρό­νια σε μονο­ε­δρι­κές περι­φέ­ρειες, ανά­λο­γα με τον τόπο κατοι­κί­ας, με σχε­τι­κή πλειο­ψη­φία σε ένα γύρο. Οι έδρες που αντι­στοι­χούν σε κάθε πολι­τεία είναι ανά­λο­γες του πλη­θυ­σμού. Η Γερου­σία απο­τε­λεί­ται από 100 μέλη, που εκλέ­γο­νται κάθε 6 χρό­νια σε επί­πε­δο πολι­τεί­ας με πλειο­ψη­φι­κό σύστη­μα σε δύο γύρους. Ανε­ξάρ­τη­τα απ’ το μέγε­θος της πολι­τεί­ας, αυτή έχει 2 γερου­σια­στές (2x50=100). Πχ. η Καλι­φόρ­νια των 40 εκα­τομ­μυ­ρί­ων και η Νεμπρά­σκα των 2 εκ, έχουν τον ίδιο αριθ­μό γερου­σια­στών. Αυτό σύμ­φω­να με το Σύνταγ­μα «δια­σφα­λί­ζει τον ομο­σπον­δια­κό χαρα­κτή­ρα του κρά­τους». Για να γίνει νόμος ένα νομο­σχέ­διο χρειά­ζε­ται να ψηφι­στεί και από τα δύο σώμα­τα του Κον­γκρέ­σου και να υπο­γρα­φεί απ’ τον πρό­ε­δρο. Ο πρό­ε­δρος δύνα­ται να ασκή­σει βέτο, αλλά αν το Κον­γκρέ­σο ξανα­ψη­φί­σει τον σχε­τι­κό νόμο με αυξη­μέ­νη πλειο­ψη­φία 2/3, τότε ο πρό­ε­δρος υπο­χρε­ού­ται να υπο­γρά­ψει το νόμο. Να σημειω­θεί ότι τα (δυο μεγά­λα) αμε­ρι­κα­νι­κά κόμ­μα­τα δεν έχουν το βαθ­μό εσω­τε­ρι­κής πει­θαρ­χί­ας που έχου­με συνη­θί­σει στην Ελλά­δα και την Ευρώ­πη. Τα περισ­σό­τε­ρα νομο­σχέ­δια μάλι­στα περ­νά­νε με μικτές πλειο­ψη­φί­ες (πχ. στη Γερου­σία 40 δημο­κρα­τι­κοί και 25 ρεπου­μπλι­κά­νοι ένα­ντι 20 δημο­κρα­τι­κών και 15 ρεπου­μπλι­κά­νων). Ψηφί­ζουν δηλα­δή από­λυ­τα «με βάση τη συνεί­δη­σή τους» ή για να είμα­στε ακρι­βείς, με βάση το «πακέ­το» που έλα­βαν από κάποιον λομπί­στα, δηλα­δή εντε­ταλ­μέ­νο υπάλ­λη­λο εται­ρειών ή άλλων φορέ­ων με αντι­κεί­με­νο το «καλό­πια­σμα» (βλ. εξα­γο­ρά) βου­λευ­τών. Σε κάθε περί­πτω­ση τυχόν αρνη­τι­κή ψήφος τους, κόντρα στη «γραμ­μή», δεν ισο­δυ­να­μεί με δια­γρα­φή από το κόμ­μα, το οποίο άλλω­στε έχει πολύ χαλα­ρή διάρ­θρω­ση, μοιά­ζο­ντας περισ­σό­τε­ρο με λέσχες επι­δό­ξων πολι­τευ­τών, κόμ­μα «παλαιού τύπου» θα λέγαμε.

Στις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές εκλο­γι­κό σύστη­μα είναι πάλι το πλειο­ψη­φι­κό (First-past-the-post” ή “Winner takes all” το λένε οι Αμε­ρι­κά­νοι, σε αντί­θε­ση με την άπο­ψη του Γ. Αγγε­λά­κα προ­φα­νώς). Αυτό σημαί­νει ότι σε κάθε μια  πολι­τεία ξεχω­ρι­στά νικη­τής ανα­κη­ρύσ­σε­ται αυτός που θα έρθει πρώ­τος, άσχε­τα αν έχει πχ 12% και οι επό­με­νοι υπο­ψή­φιοι 11%, 10%, 9% κλπ. Ο νικη­τής κάθε πολι­τεί­ας, παίρ­νει το σύνο­λο των λεγό­με­νων «εκλε­κτό­ρων». Αυτό το τελευ­ταίο, με τους εκλέ­κτο­ρες, είναι το 2ο καθο­ρι­στι­κό χαρα­κτη­ρι­στι­κό-έκπλη­ξη. Η εκλο­γή λοι­πόν, του προ­έ­δρου, δεν είναι άμε­ση, με βάση την λαϊ­κή ψήφο, αλλά με βάση τους 535 εκλέ­κτο­ρες (που προ­κύ­πτουν… σχε­δόν ανά­λο­γα με τον πλη­θυ­σμό κάθε πολι­τεί­ας, και λέμε σχε­δόν, για­τί μέσω ενός μηχα­νι­σμού οι μικρό­τε­ρες σε πλη­θυ­σμό πολι­τεί­ες πρι­μο­δο­τού­νται ελα­φρώς. Συγκε­κρι­μέ­να ο αριθ­μός των εκλε­κτό­ρων ισού­ται με σύνο­λο των εδρών του Κον­γκρέ­σου, δηλα­δή 435 (Βου­λή) + 100 (Γερου­σία) + 3 (Ουά­σινγ­κτον, που δεν έχει βου­λευ­τές) = 538. Αυτό οδη­γεί σε αλλοιώ­σεις του απο­τε­λέ­σμα­τος αφού αρκεί κάποιος να κερ­δί­σει ορια­κά σε κάποιες πολι­τεί­ες, για να πιά­σει το μαγι­κό αριθ­μό των 270 εκλε­κτό­ρων χωρίς να είναι απα­ραί­τη­το να έχει την πλειο­ψη­φία των ψηφο­φό­ρων σε πανε­θνι­κό επί­πε­δο. Το γεγο­νός αυτό έγι­νε κραυ­γα­λέα αισθη­τό το 2000, όταν ο Αλ Γκορ (Δημο­κρα­τι­κός) έχα­σε από τον Τζωρτζ Μπους (Ρεπου­μπλι­κά­νος) παρ’ ότι είχε 500.000 περισ­σό­τε­ρες ψήφους. Ένα ακό­μη περι­στα­τι­κό κραυ­γα­λέ­ας αδι­κί­ας συνέ­βη στις εκλο­γές του 1992 όταν κόντρα στην παρά­δο­ση, ο Τεξα­νός επι­χει­ρη­μα­τί­ες Ρος Περό κατήλ­θε ως ανε­ξάρ­τη­τος (δεξιών κατα­βο­λών πάντως) και έλα­βε το πρω­το­φα­νές για υπο­ψή­φιο που δεν ανή­κει στο δικομ­μα­τι­σμό, ποσο­στό 19%. Όμως λόγω του καλ­πο­νο­θευ­τι­κού συστή­μα­τος έλα­βε 0 (ολο­γρά­φως «μηδέν») εκλέ­κτο­ρες αφού δεν βγή­κε 1ος σε καμία πολι­τεία. Αυτά συμ­βαί­νουν στο Νο1 εξα­γω­γέα δημο­κρα­τί­ας τον κόσμο, τις ΗΠΑ. Ακό­μη θα πρέ­πει να σημειω­θεί ότι ενώ το εκλο­γι­κό δικαί­ω­μα είναι (μετά από αιμα­τη­ρούς αγώ­νες) καθο­λι­κό και τυπι­κά δεν υπό­κει­ται σε περιο­ρι­σμούς, ορι­σμέ­νες πολι­τεί­ες, κυρί­ως αυτές με μεγά­λο αριθ­μό μη λευ­κών κατοί­κων, απαι­τούν τέτοιο αριθ­μό γρα­φειο­κρα­τι­κών δια­τυ­πώ­σε­ων προ­κει­μέ­νου να εγγρά­ψουν πολί­τες στους εκλο­γι­κούς κατα­λό­γους (η εγγρα­φή δεν είναι αυτό­μα­τη όπως εδώ στα 18 χρό­νια) που στην πρά­ξη καθι­στούν από δύσκο­λή έως αδύ­να­τη τη συμ­με­το­χή μειο­νο­τή­των και λαϊ­κών στρω­μά­των στην ψηφο­φο­ρία. Τέλος είναι ευρύ­τα­τα δια­δε­δο­μέ­νη (στις εκλο­γές για το Κον­γκρέ­σο) η πρα­κτι­κή του λεγό­με­νου «gerrymandering». Ονο­μά­ζε­ται δε gerrymandering η περί­τε­χνη κατά­τμη­ση των εκλο­γι­κών περι­φε­ρειών με τέτοιο τρό­πο έτσι ώστε συγκε­κρι­μέ­νες ομά­δες του πλη­θυ­σμού (πχ. μαύ­ροι, λατί­νοι) να βρί­σκο­νται συνε­χώς μειο­ψη­φού­ντες σε κάθε μια εκλο­γι­κή περι­φέ­ρεια ακό­μα και εάν απο­τε­λούν σχε­δόν το μισό πλη­θυ­σμό της, με απο­τέ­λε­σμα να μη βγά­ζουν ποτέ «δικό τους» βου­λευ­τή. Μάλι­στα καθώς η μόνη παρά­με­τρος που θέτει ο νόμος είναι οι εκλο­γι­κές περι­φέ­ρειες να είναι «ενιαί­ες» και «συνε­χείς», η εφευ­ρε­τι­κό­τη­τα όσον αφο­ρά το τελι­κό σχή­μα πάνω στο χάρ­τη, είναι ανε­ξά­ντλη­τη με μονα­δι­κό (αν και ανο­μο­λό­γη­το) σκο­πό την αλλοί­ω­ση του απο­τε­λέ­σμα­τος. Το παρα­κά­τω γρά­φη­μα είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό της χυδαιό­τη­τας των αμε­ρι­κα­νών εκλογομαγείρων.

Γρά­φη­μα gerrymandering

Μια ακό­μα δια­φο­ρά σε σχέ­ση με την Ευρώ­πη, είναι η πολι­τι­κή «γεω­γρα­φία». Στις ΗΠΑ υπάρ­χουν δύο βασι­κά πολι­τι­κά κόμ­μα­τα, οι Δημο­κρα­τι­κοί (Democrats) και οι Ρεπου­μπλι­κά­νοι (Republicans). Οι Δημο­κρα­τι­κοί αυτο­χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νται Φιλε­λεύ­θε­ροι (Liberals) και τοπο­θε­τού­νται «κεντρο­α­ρι­στε­ρά» και οι Ρεπου­μπλι­κά­νοι Συντη­ρη­τι­κοί (Conservatives) και τοπο­θε­τού­νται «κεντρο­δε­ξιά». Είναι περιτ­τό να ανα­φερ­θεί φυσι­κά ότι και οι δύο είναι ακραιφ­νείς υπο­στη­ρι­κτές του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος, το οποίο δεν αμφι­σβη­τεί­ται σε καμία περίπτωση.

Και… κάπου εδώ αρχί­ζουν οι παρε­ξη­γή­σεις. Στην Ελλά­δα (και σε ένα βαθ­μό στην Ευρώ­πη), οι δύο έννοιες, φιλε­λεύ­θε­ρος και συντη­ρη­τι­κός, ταυ­τί­ζο­νται. Συντη­ρη­τι­κός στα μέρη μας είναι ο φιλε­λεύ­θε­ρος (ελεύ­θε­ρη οικο­νο­μία, λιγό­τε­ρο κρά­τος, ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις κλπ) που απλά έχει μια κάποια μεγα­λύ­τε­ρη προ­σή­λω­ση στην παρά­δο­ση, τη θρη­σκεία κλπ. Η απου­σία ξεχω­ρι­στού φιλε­λεύ­θε­ρου κόμ­μα­τος στην Ελλά­δα (οι περι­θω­ρια­κές από­πει­ρες Βαλια­νά­του, Τζή­με­ρου κλπ δεν μετρά­νε) οδή­γη­σε στην κυριαρ­χι­κή παρου­σία της Νέας Δημο­κρα­τί­ας, ένα κόμ­μα το οποίο με τα Αμε­ρι­κα­νι­κά δεδο­μέ­να θα ήταν χαρα­κτη­ρι­ζό­ταν συντη­ρη­τι­κό. Αυτό λοι­πόν σημαί­νει ότι στις ΗΠΑ, οι Δημο­κρα­τι­κοί είναι κάτι αντί­στοι­χο με το ΠΑΣΟΚ (ή σήμε­ρα πλέ­ον με το Σύρι­ζα); Όχι, σε καμία περί­πτω­ση. Και τα δύο κόμ­μα­τα των ΗΠΑ αν μπο­ρού­σαν (μετα­φυ­σι­κά) να μετα­φερ­θούν στην Ελλη­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, θα ήταν το ένα (Ρεπου­μπλι­κά­νοι) δεξιό­τε­ρο της ΝΔ (κάτι σαν ΛΑΟΣ) και το άλλο (Δημο­κρα­τι­κοί) ορια­κά «αρι­στε­ρό­τε­ρο» της ΝΔ, κάτι σαν Δημο­κρα­τι­κή Συμ­μα­χία» της Ντό­ρας Μπα­κο­γιάν­νη. Στην Αμε­ρι­κά­νι­κη πολι­τι­κή σκη­νή δεν υπάρ­χει, ιδε­ο­λο­γι­κά, πολι­τι­κά και εν τέλει πρα­κτι­κά, χώρος για κάτι αρι­στε­ρό­τε­ρα των Δημο­κρα­τι­κών. Φυσι­κά υπάρ­χουν και λει­τουρ­γούν κόμ­μα­τα «πρά­σι­να» ή σοσια­λι­στι­κής ή και κομ­μου­νι­στι­κής ανα­φο­ράς, όμως είτε δεν κατε­βαί­νουν στις εκλο­γές και «δίνουν γραμ­μή» για ψήφο στους «Δημο­κρα­τι­κούς» (τέτοια ήταν η θέση του λεγό­με­νου ΚΚ ΗΠΑ σε περα­σμέ­νες δεκα­ε­τί­ες), είτε λαμ­βά­νουν αμε­λη­τέα ποσο­στά. Λόγω της ιστο­ρί­ας της χώρας, του ψυχρού πολέ­μου και γενι­κό­τε­ρα των κοι­νω­νι­κών συν­θη­κών οι έννοιες «αρι­στε­ρά», «πρό­ο­δος», «σοσια­λι­σμός» (πόσο μάλ­λον «κομ­μου­νι­σμός») είναι τόσο συκο­φα­ντη­μέ­νες, κατα­κρε­ουρ­γη­μέ­νες, (βια­σμέ­νες θα λέγα­με) στη συλ­λο­γι­κή συνεί­δη­ση των Αμε­ρι­κα­νών (ακό­μα και σε αυτή τον εργα­τών και των λαϊ­κών στρω­μά­των) που στην παρού­σα φάση κάθε ανα­φο­ρά όχι απλά σε άλλο δρό­μο ανά­πτυ­ξης και δια­φο­ρε­τι­κή εξου­σία, αλλά ακό­μα και σε στοι­χειώ­δεις μεταρ­ρυθ­μί­σεις που απο­τε­λούν κοι­νό τόπο επί δεκα­ε­τί­ες στον υπό­λοι­πο καπι­τα­λι­στι­κό κόσμο (παι­δεία, υγεία κλπ), φαντά­ζουν περι­θω­ρια­κές και γρα­φι­κές. Όταν επί εκα­το­ντα­ε­τί­ες σου γανώ­νουν το κεφά­λαιο με «American Dream» και κοι­νω­νι­κό δαρ­βι­νι­σμό δεν μπο­ρείς να έχεις απαι­τή­σεις για κάτι παρα­πά­νω. Θα δού­με στο Β’ μέρος πως μετα­φρά­στη­κε αυτό στην παρού­σα προ­ε­κλο­γι­κή εκστρατεία.

Φαι­νο­με­νι­κά αντι­φα­τι­κό προς τα παρα­πά­νω είναι το σύστη­μα προ­ε­πι­λο­γής των υπο­ψη­φί­ων του κάθε κόμ­μα­τος, το οποίο φαντά­ζει όαση δημο­κρα­τί­ας, αλλά μόνο επι­φα­νεια­κά. Οι υπο­ψή­φιοι πρό­ε­δροι ανα­δει­κνύ­ο­νται μέσω της δια­δι­κα­σί­ας των προ­κρι­μα­τι­κών εκλο­γών, οι οποί­ες είναι είτε «κλει­στές», δηλα­δή συμ­με­τέ­χουν σ’ αυτές μόνο τα μέλη του κόμ­μα­τος, είτε «ανοι­χτές», με συμ­με­το­χή οποιου­δή­πο­τε, κάτι σαν τις εκλο­γές προ­έ­δρου σε ΠΑΣΟΚ και ΝΔ τα τελευ­ταία χρό­νια. Θα λέγα­με λοι­πόν μετα­ξύ σοβα­ρού, αστεί­ου και αστειό­τε­ρου, ότι θα απο­τε­λού­σαν, αν δεν ήταν τόσο μηντια­κό τσίρ­κο, το «απαύ­γα­σμα» της… άμε­σης δημο­κρα­τί­ας. Μιας «δημο­κρα­τί­ας» που βασί­ζε­ται στο ποιος θα βρει τους περισ­σό­τε­ρους και πλου­σιό­τε­ρους χρη­μα­το­δό­τες, ποιος θα λασπώ­σει περισ­σό­τε­ρο τον αντί­πα­λο με μαύ­ρη δια­φή­μι­ση και ποιος θα κάνει τις πιο στη­μέ­νες και άγρια προ­βα­ρι­σμέ­νες εκφω­νή­σεις ατα­κών και εξυ­πνά­δων στα τηλε­ο­πτι­κά δίκτυα.

Τέλος, πρέ­πει να ειπω­θεί ότι ο καθο­ρι­σμός της πολι­τι­κής ταυ­τό­τη­τας κάποιου στις ΗΠΑ, όπως έχει καθιε­ρω­θεί στα ΜΜΕ, γίνε­ται πάνω σε δύο άξο­νες. Τον «οικο­νο­μι­κό» και τον «κοι­νω­νι­κό». Με βάση τον οικο­νο­μι­κό πχ. κάποιος που πιστεύ­ει σε ελεύ­θε­ρη οικο­νο­μία, λιγό­τε­ρους φόρους, απορ­ρύθ­μι­ση εργα­σια­κών σχέ­σε­ων κλπ θεω­ρεί­ται «συντη­ρη­τι­κός-δεξιός». Κάποιος που πιστεύ­ει σε μια μεγα­λύ­τε­ρη παρέμ­βα­ση του κρά­τους, και ένα πλέγ­μα στοι­χειω­δώς, στοι­χειω­δέ­στα­των για την ακρί­βεια παρο­χών, θεω­ρεί­ται «φιλε­λεύ­θε­ρος-αρι­στε­ρός». Στο δεύ­τε­ρο πεδίο, αυτό των «κοι­νω­νι­κών θεμά­των», δεξιός θεω­ρεί­ται ο βαθιά θρη­σκευό­με­νος, ο κατά των εκτρώ­σε­ων, και των γκέι γάμων και υπέρ της οπλο­χρη­σί­ας, ενώ αρι­στε­ρός αυτός που υπο­στη­ρί­ζει τους LGBTQI+, που είναι υπέρ των εκτρώ­σε­ων, της απο­ποι­νι­κο­ποί­η­σης τρων ναρ­κω­τι­κών κλπ. Αυτό φυσι­κά δημιουρ­γεί ένα πρό­βλη­μα ταξι­νό­μη­σης όσων έχουν προ­σω­πι­κές από­ψεις και από τα δύο ρεύ­μα­τα (συντη­ρη­τι­σμού-φιλε­λευ­θε­ρι­σμού). Ο όρος που αντι­στοι­χεί στις ΗΠΑ σε κάποιον που είναι πχ υπέρ της πλή­ρους ελεύ­θε­ρης οικο­νο­μί­ας αλλά και υπέρ της απο­ποι­νι­κο­ποί­η­σης της κάν­να­βης είναι αυτός του Libertarian (ελευ­θε­ρια­κός). Σίγου­ρα… ατυ­χής επι­λο­γή λέξεων.

Είναι αλή­θεια ότι οι δημο­κρα­τι­κοί δεν χρη­σι­μο­ποιούν συχνά για τους εαυ­τούς τους τον όρο αρι­στε­ρός, ενώ οι ρεπου­μπλι­κά­νοι δηλώ­νουν συνή­θως με καμά­ρι ότι είναι δεξιοί. Το αντί­στρο­φο δηλα­δή από αυτό που έχου­με συνη­θί­σει στην Ελλά­δα, όπου λόγω των κανο­νι­κών συν­θη­κών και του ιστο­ρι­κού παρελ­θό­ντος της χωράς (κάποιοι το λένε προ­βο­κα­τό­ρι­κα «ιδε­ο­λο­γι­κή ηγε­μο­νία της Αρι­στε­ράς»), οι δεξιοί χρη­σι­μο­ποιούν όρους όπως πατριώ­της κλπ. Αντί­θε­τα ο κάθε ένας από τις παρυ­φές της αναρ­χί­ας έως το ΠΑΣΟΚ χρη­σι­μο­ποιεί με καμά­ρι τον όρο αρι­στε­ρός, ένδει­ξη ότι θέλει να είναι κάτο­χος κάποιου φαντα­σια­κού (ή και πραγ­μα­τι­κού αλλά σε ξένες πλά­τες) ηθι­κού πλεονεκτήματος.

Αυτά τα ‑τεχνι­κής φύσε­ως- εισα­γω­γι­κά, για τη «μεγα­λύ­τε­ρη δημο­κρα­τία του κόσμου». Στο Β’ Μέρος θα δού­με την κατά­στα­ση όπως δια­μορ­φώ­νε­ται σήμε­ρα, εν όψει των προ­ε­δρι­κών εκλο­γών της 8ης Νοεμ­βρί­ου με διεκ­δι­κη­τές το Ντό­ναλντ Τραμπ εκ μέρους των Ρεπου­μπλι­κά­νων και τη Χίλα­ρυ Κλί­ντον εκ μέρους των Δημοκρατικών.

Δεί­τε:

-Σύντο­μο βίντεο για τον τρό­πο εκλο­γής προέδρου 

-Βίντεο για την πρα­κτι­κή του gerrymandering από την ομά­δα Crash Course