Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ο βομβαρδισμός της Γκερνίκα

Επι­μέ­λεια Βασί­λης Κρί­τσας //

Η Γκερ­νί­κα είναι μια μικρή Βασκι­κή κωμό­πο­λη, πολύ κοντά στο Μπιλ­μπάο, που αριθ­μού­σε 7 χιλιά­δες κατοί­κους, πριν ξεσπά­σει ο ισπα­νι­κός εμφύ­λιος. Η πόλη φιλο­ξε­νού­σε την ιερή βελα­νι­διά που συμ­βό­λι­ζε τις παρα­δο­σια­κές ελευ­θε­ρί­ες της επαρ­χί­ας της Βιθ­κά­για και την ενό­τη­τα των Βάσκων που έβλε­παν τη Γκερ­νί­κα σαν το πνευ­μα­τι­κό τους κέντρο. Σε αυτό το δέντρο ορκι­ζό­ταν ο πρό­ε­δρος της Βασι­κής βου­λής αλλά και οι Ισπα­νοί βασι­λείς που δεσμεύ­ο­νταν να σεβα­στούν τις ελευ­θε­ρί­ες και τα δικαιώ­μα­τα των Βάσκων.

g06

Στις 26 Απρι­λί­ου 1937 η Γκερ­νί­κα βομ­βαρ­δί­ζε­ται από γερ­μα­νι­κά μαχη­τι­κά αερο­πλά­να (Χάιν­κελς 111 και Γιούν­κερς 52). Η επι­χεί­ρη­ση Επί­πλη­ξη, όπως ήταν η κωδι­κή της ονο­μα­σία, σχε­διά­στη­κε από τον αντι­σμή­ναρ­χο Ριχτ­χό­φεν, στα πλαί­σια της επί­θε­σης των Φραν­κι­στών στην πόλη και την ευρύ­τε­ρη περιο­χή του Μπιλ­μπάο. Ο βομ­βαρ­δι­σμός της πόλης ήταν ανε­λέ­η­τος, έγι­νε κατά κύμα­τα και κρά­τη­σε από τις πέντε παρά είκο­σι ως τις οκτώ παρά τέταρ­το. Το κέντρο καθώς και το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος της Γκερ­νί­κα κάη­κε και κατα­στρά­φη­κε ολο­σχε­ρώς, για να ξανα­χτι­στεί μετά τον πόλε­μο. Το μόνο που, ως εκ θαύ­μα­τος, έμει­νε ανέ­πα­φο ήταν το ιερό δέντρο της πόλης που βρι­σκό­ταν μακριά απ’ το κέντρο της. Οι βασκι­κές αρχές ανα­κοί­νω­σαν το θάνα­το 1650 κατοί­κων. Ο αριθ­μός αυτός αμφι­σβη­τή­θη­κε έντο­να από νεό­τε­ρες έρευ­νες, χωρίς αυτό να μειώ­νει στο παρα­μι­κρό την κτη­νω­δία που συντελέστηκε.

Υπό­ψη πως η Γκερ­νί­κα ήταν ανο­χύ­ρω­τη, απεί­χε τριά­ντα χιλιό­με­τρα από το μέτω­πο των μαχών, και δεν απο­τε­λού­σε στρα­τιω­τι­κό στό­χο. Το πιθα­νό­τε­ρο είναι ότι οι Γερ­μα­νοί (που τυπι­κά δεσμεύ­ο­νταν απ’ το σύμ­φω­νο μη επέμ­βα­σης των ευρω­παϊ­κών δυνά­με­ων στον ισπα­νι­κό εμφύ­λιο) είδαν στην επι­χεί­ρη­ση (όπως και σε άλλες επι­θέ­σεις τους στα πλαί­σια της… μη-επέμ­βα­σής τους), μετα­ξύ άλλων και μια καλή ευκαι­ρία κι ένα πεδίο δοκι­μής, για να δια­πι­στώ­σουν την ισχύ του στρα­τού και των όπλων του, εν όψει των φιλο­δο­ξιών τους για το κοντι­νό μέλ­λον. Την ίδια στιγ­μή, οι εθνι­κι­στές του Φράν­κο προ­σπά­θη­σαν να φορ­τώ­σουν την ευθύ­νη για τις κατα­στρο­φές και τη θηριω­δία στους Δημο­κρα­τι­κούς, στην τακτι­κή της ‘καμέ­νης γης’ που εφάρ­μο­ζαν, υπο­χω­ρώ­ντας και την προ­σπά­θεια να εμφα­νί­σουν φου­σκω­μέ­νες τις συνέ­πειες της επί­θε­σης, για να προ­κα­λέ­σουν την αγα­νά­κτη­ση και τη συμπά­θεια της διε­θνούς κοι­νής γνώμης.

Η διε­θνής κατα­κραυ­γή για τη ναζι­στι­κή θηριω­δία ήταν έντο­νη, αλλά δε θα έφτα­νε ως από­η­χος στις μέρες μας, αν δεν υπήρ­χε η “Γκερ­νί­κα”, το αρι­στούρ­γη­μα του Πάμπλο Πικά­σο ‑που κατά τη διάρ­κεια του εμφυ­λί­ου είχε δεχτεί την τιμη­τι­κή θέση του διευ­θυ­ντή του Μου­σεί­ου Πρά­δο και ενί­σχυε με όποιον τρό­πο μπο­ρού­σε τη δημο­κρα­τι­κή κυβέρ­νη­ση, ενώ το Γενά­ρη έκα­νε μια σει­ρά γελοιο­γρα­φιών με τίτλο “το όνει­ρο και το ψέμα του στρα­τη­γού Φράν­κο”. Ο Πικά­σο είχε ανα­λά­βει να ζωγρα­φί­σει έναν πίνα­κα για το περί­πτε­ρο της ισπα­νι­κής κυβέρ­νη­σης στη Διε­θνή Έκθε­ση του Παρι­σί­ου και ξεκί­νη­σε αμέ­σως να δου­λεύ­ει ένα και­νού­ριο θέμα, εμπνευ­σμέ­νος από τα πρό­σφα­τα τρα­γι­κά γεγο­νό­τα. Λένε πως κατά τη διάρ­κεια της γερ­μα­νι­κής κατο­χής στο Παρί­σι, όπου ζού­σε ο Πικά­σο, είχε ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό διά­λο­γο με κάποιον Γερ­μα­νό αξιω­μα­τού­χο, που τον ρώτη­σε αν ήταν δικό του έργο αυτός ο πίνα­κας. Για να του απα­ντή­σει ο Πικάσο:

-Όχι. Εσείς το κάνατε.

Η ιστο­ρία του πίνα­κα δεν τελειώ­νει εδώ. Το 69′ ο θρα­σύ­τα­τος Φράν­κο ζήτη­σε να εκτε­θεί ο πίνα­κας στην Ισπα­νία, για να συνα­ντή­σει την κατη­γο­ρη­μα­τι­κή άρνη­ση του δημιουρ­γού, που εξου­σιο­δό­τη­σε το Μου­σείο Μοντέρ­νας Τέχνης της Νέας Υόρ­κης (όπου και φυλασ­σό­ταν) να μην πάει ποτέ το έργο του στην πατρί­δα του, προ­τού απο­κα­τα­στα­θεί η δημο­κρα­τία. Όπως και έγι­νε το 1981, μετά από το θάνα­το του Πικά­σο, αλλά και του δικτά­το­ρα Φράν­κο. Τα τελευ­ταία χρό­νια, οι Βάσκοι διεκ­δι­κούν να φέρουν τον πίνα­κα στο Μου­σείο Γκου­γκεν­χάιμ, στο Μπιλ­μπάο, που είναι πολύ κοντά στην Γκερ­νί­κα, αλλά η προ­σπά­θειά τους σκο­ντά­φτει στην άρνη­ση της ισπα­νι­κής κυβέρνησης.

Λέγε­ται επί­σης πως ένα αντί­γρα­φο του πίνα­κα κοσμού­σε για μερι­κά χρό­νια (1985–2009) την είσο­δο του Συμ­βου­λί­ου Ασφα­λεί­ας του ΟΗΕ. Κι όταν ο υπουρ­γός εξω­τε­ρι­κών των ΗΠΑ, Κόλιν Πάου­λε, έκα­νε μια ομι­λία για την επι­κεί­με­νη προ­κή­ρυ­ξη του πολέ­μου στο Ιράκ, το Φλε­βά­ρη του 2003), το αντί­γρα­φο καλύ­φτη­κε με ένα μπλε ύφα­σμα, για να απο­φευ­χθούν οι επι­κίν­δυ­νοι αντι­πο­λε­μι­κοί συνειρμοί.

Ο πίνα­κας του Πικά­σο, αυτή η εμβλη­μα­τι­κή κραυ­γή κατά της θηριω­δί­ας του πολέ­μου, κατά­φε­ρε να γίνει επι­κίν­δυ­νος, ενο­χλη­τι­κός για κάθε ιμπε­ρια­λι­στι­κή εξου­σία, και για αυτό διαχρονικός.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο