Το ΚΚΕ νους, ψυχή και αιμοδότης της ΕΑΜικής αντίστασης

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Στις 27 Σεπτέμ­βρη 1941 ιδρύ­θη­κε το Εθνι­κό Απε­λευ­θε­ρω­τι­κό Μέτω­πο (ΕΑΜ) που συσπεί­ρω­σε τη συντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία του λαού μας στον αγώ­να ενά­ντια στους κατα­κτη­τές και τους ντό­πιους συνερ­γά­τες τους. Η δρά­ση του ΕΑΜ έχει κατα­γρα­φεί στην Ιστο­ρία- όχι την δια­στρε­βλω­μέ­νη ιστο­ρία των αστι­κών επι­τε­λεί­ων αλλά την αλη­θι­νή, αυτήν που χαρά­κτη­κε στην ψυχή του λαού μέσα από την ταξι­κή πάλη- ως εκεί­νη η πολι­τι­κή οργά­νω­ση που καθο­δή­γη­σε το λαϊ­κο-αντι­φα­σι­στι­κό απε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώ­να την περί­ο­δο 1941–1944.

Νους, ψυχή, καθο­δη­γη­τής και αιμο­δό­της του ΕΑΜ υπήρ­ξε το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα Ελλά­δας. Είναι πέρα για πέρα ξεκά­θα­ρο ότι χωρίς το ΚΚΕ δεν θα υπήρ­χε ούτε το ΕΑΜ, ούτε ο ΕΛΑΣ και η ΕΠΟΝ. Άλλω­στε, τα χρό­νια που προη­γή­θη­καν της ίδρυ­σης του ΕΑΜ, μέσα στη δίνη της μετα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας, μέσα σε εξαι­ρε­τι­κά αντί­ξο­ες συν­θή­κες διώ­ξε­ων και φυλα­κί­σε­ων, είχε απο­δει­χθεί η ετοι­μό­τη­τα της εργα­τι­κής τάξης να πρω­το­στα­τεί, να παλεύ­ει, να αντι­στέ­κε­ται. Να θυμη­θού­με τους χιλιά­δες διω­κό­με­νους κομ­μου­νι­στές την περί­ο­δο των αστι­κών κυβερ­νή­σε­ων Βενι­ζέ­λου, Πάγκα­λου, Γού­να­ρη. Να θυμη­θού­με την αντι­κομ­μου­νι­στι­κή φρε­νί­τι­δα επί επο­χής Μετα­ξά-Μανια­δά­κη, και τον αιμα­το­βαμ­μέ­νο Μάη του ’36. Να θυμη­θού­με, επί­σης, την ίδρυ­ση του Εργα­τι­κού ΕΑΜ (ΕΕΑΜ) τον Ιού­λη του 1941. 

Η έναρ­ξη του πολέ­μου βρή­κε τις κομ­μα­τι­κές οργα­νώ­σεις του ΚΚΕ, όπως και οργα­νώ­σεις της ΟΚΝΕ βαριά “τραυ­μα­τι­σμέ­νες” από το φασι­στι­κό καθε­στώς του Μετα­ξά. Ένας πολύ μεγά­λος αριθ­μός στε­λε­χών του ΚΚΕ και άλλων αγω­νι­στών βρι­σκό­ταν στα μπου­ντρού­μια της μετα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας- ο γραμ­μα­τέ­ας της ΟΚΝΕ Χρή­στος Μαλ­τέ­ζος είχε δολο­φο­νη­θεί στη φυλα­κή το 1938, ενώ ο γραμ­μα­τέ­ας του κόμ­μα­τος Νίκος Ζαχα­ριά­δης παρέ­με­νε φυλα­κι­σμέ­νος στη Γενι­κή Ασφά­λεια. Από τον Αύγου­στο του 1936 έως τις 28 Οκτώ­βρη 1940, όταν κηρύ­χθη­κε ο πόλε­μος, το φασι­στι­κό μετα­ξι­κό καθε­στώς είχε συλ­λά­βει, φυλα­κί­σει, βασα­νί­σει και εξο­ρί­σει 45.000 κομ­μου­νι­στές. Ωστό­σο, παρά το γεγο­νός ότι η ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­ση παρέ­δι­δε τους φυλα­κι­σμέ­νους κομ­μου­νι­στές στους Γερ­μα­νούς, μέλη και στε­λέ­χη του ΚΚΕ κατά­φε­ραν, μέσα σ’ αυτές τις συν­θή­κες, να ανοί­ξουν δρό­μο για την οργά­νω­ση της αντίστασης. 

Η ανα­συ­γκρό­τη­ση του Κόμ­μα­τος μέσα σε συν­θή­κες πολέ­μου και κατο­χής συνο­δεύ­ε­ται με τη δημιουρ­γία μικρών ενό­πλων τμη­μά­των. Έτσι αρχί­ζει να γίνε­ται πρά­ξη η προ­τρο­πή του Γραμ­μα­τέα Νίκου Ζαχα­ριά­δη στο πρώ­το του γράμ­μα: «ο κάθε βρά­χος, η κάθε ρεμα­τιά, το κάθε χωριό, καλύ­βα με καλύ­βα, σπί­τι με σπί­τι, πρέ­πει να γίνει φρού­ριο του εθνι­κού απε­λευ­θε­ρω­τι­κού αγώ­να…». Στην οργα­νω­μέ­νη πρω­το­πο­ρία της εργα­τι­κής τάξης, η φτω­χο­λο­γιά της πόλης και του χωριού βρή­κε το ανα­γκαίο στή­ριγ­μα και, ταυ­τό­χρο­να, την καθο­δή­γη­ση για τη δημιουρ­γία ενός πραγ­μα­τι­κά παλ­λαϊ­κού μετώ­που αντί­στα­σης. Ενός μετώ­που αντί­στα­σης που βρή­κε απέ­να­ντι του τόσο τους ξένους κατα­κτη­τές όσο και το ντό­πιο καθε­στώς της άρχου­σας τάξης.

Για το ρόλο των κομ­μου­νι­στών στη δημιουρ­γία της πλα­τιάς λαϊ­κής αντί­στα­σης αξί­ζει να παρα­θέ­σου­με την άπο­ψη του Χαρί­λα­ου Φλωράκη:

«Ο πόλε­μος έγι­νε το αμό­νι που πάνω του σφυ­ρη­λα­τή­θη­κε το πνεύ­μα της Εθνι­κής Αντί­στα­σης. Αλλά υπήρ­ξε- όπως λένε οι λόγιοι- και η Λυδία λίθος, που, πάνω της, δοκι­μά­στη­κε ο άδο­λος πατριω­τι­σμός των κομ­μου­νι­στών. Ο Λαός έβλε­πε από τη μια μεριά τις θηριω­δί­ες και τη μικρο­ψυ­χία του καθε­στώ­τος ενά­ντια στους κομ­μου­νι­στές και από την άλλη μεριά έβλε­πε, ότι οι κομ­μου­νι­στές, παρά τις ανή­κου­στες ταλαι­πω­ρί­ες τους, πρώ­τοι σήκω­σαν τη σημαία του πατριω­τι­κού αγώ­να. Ο πόλε­μος, δηλα­δή, και η στά­ση των κομ­μου­νι­στών απέ­να­ντι του, ξεγύ­μνω­νε τις συκο­φα­ντί­ες του φασι­στι­κού καθε­στώ­τος ενα­ντί­ον τους, όχι, τάχα, απερ­γά­ζο­νται το δια­με­λι­σμό της χώρας. Δεν θα ήταν υπερ­βο­λή αν έλε­γα, ότι η στά­ση των κομ­μου­νι­στών στον πόλε­μο, τους φόρε­σε φωτο­στέ­φα­νο και τους έκα­με σεβα­στούς σε ευρύ­τα­τες μάζες του Λαού μας. […] Ύστε­ρα, μη λησμο­νά­τε και τού­το: Το ΚΚΕ, παρά τα σκλη­ρά χτυ­πή­μα­τα που δέχθη­κε από τη δικτα­το­ρία, χάρη στην πατριω­τι­κή και αντι­φα­σι­στι­κή στά­ση του, ανέ­βη­κα στη συνεί­δη­ση του λαού. Κι αυτό το βοή­θη­σε να ξεφύ­γει από τους μηχα­νι­σμούς του χαφιε­δι­σμού. Έτσι, κατόρ­θω­σε να δια­τη­ρεί μικρές οργα­νώ­σεις- δηλα­δή κομ­μα­τι­κή και αγω­νι­στι­κή μαγιά- σε πολ­λές περιο­χές της ηπει­ρω­τι­κής και νησιω­τι­κής χώρας. Αυτές οι μικρές οργα­νώ­σεις ήταν καλό προ­ζύ­μι. Διό­τι, αμέ­σως μετά την εισβο­λή των φασι­στών και την επι­στρο­φή των στρα­τευ­μέ­νων κομ­μου­νι­στών, άρχι­σαν να ανα­πτύσ­σο­νται και να απλώ­νο­νται παντού- στις πόλεις και στα χωριά. Αυτή η απί­στευ­τα γρή­γο­ρη ανα­συ­γκρό­τη­ση απο­τε­λεί μια ξεχω­ρι­στή επο­ποι­ία του ΚΚΕ, η οποία καρ­τε­ρεί τον ιστο­ρι­κή της: να την ανα­δεί­ξει, να τη φωτί­σει και να τ ην παρα­δώ­σει, ως παρα­κα­τα­θή­κη, στις νέες γενιές…». (Χρ.Θεοχαράτου, Χαρί­λα­ος Φλω­ρά­κης και Λαϊ­κό Κίνη­μα, σελ.137–138, Σύγ­χρο­νη Εποχή).

Με τους κομ­μου­νι­στές να πρω­το­στα­τούν, το ΕΑΜ πλαι­σιώ­θη­κε από ένα πλή­θος αντι­στα­σια­κών οργα­νώ­σε­ων που η κάθε μια είχε το ρόλο και την συμ­βο­λή της στην αντί­στα­ση: ο θρυ­λι­κός ΕΛΑΣ ως ένο­πλο τμή­μα του ΕΑΜ με καπε­τά­νιο τον Άρη Βελου­χιώ­τη, η ηρω­ι­κή ΕΠΟΝ, η ΟΠΛΑ, η Εθνι­κή Αλλη­λεγ­γύη, το ΕΛΑΝ, η ΟΕΝΟ των ναυ­τερ­γα­τών και άλλες. Πέραν της ένο­πλης αντί­στα­σης, από τις οργα­νώ­σεις του ΕΑΜ χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν όλες οι δυνα­τές μορ­φές πάλης ενά­ντια στον κατα­κτη­τή και τα ντό­πια τσι­ρά­κια του: Απερ­γί­ες, δια­δη­λώ­σεις, σαμπο­τάζ, ενώ ταυ­τό­χρο­να, οργα­νώ­θη­κε η προ­σπά­θεια να αντι­με­τω­πι­στούν οι συνέ­πειες του λιμού και της πεί­νας που είχε δημιουρ­γή­σει ο πόλεμος.

Λίγους μόλις μήνες μετά την ίδρυ­ση του, δεν υπήρ­χε μέρος της ελλη­νι­κής επι­κρά­τειας που να μην δρα επι­τρο­πή του ΕΑΜ που ανέ­πτυσ­σε πολυ­σχι­δή δρά­ση για: την έγκαι­ρη προει­δο­ποί­η­ση του λαού, την φυγά­δευ­ση αγω­νι­στών, την κατα­πο­λέ­μη­ση της πεί­νας, την στή­ρι­ξη και τον εφο­δια­σμό των αντάρ­τι­κων ομά­δων, τον εντο­πι­σμό και την κατα­στο­λή χαφιέ­δων του αστι­κού μηχα­νι­σμού, την προ­στα­σία της παρα­γω­γής, τη δια­κί­νη­ση αγα­θών, την πολι­τι­σμι­κή ανά­πτυ­ξη των ελεύ­θε­ρων περιο­χών και πολ­λά άλλα. Ο βρε­τα­νός ταγ­μα­τάρ­χης Κρίς Γου­ντ­χά­ουζ παρα­δέ­χθη­κε το έργο του ΕΑΜ γρά­φο­ντας: «Τα οφέ­λη του πολι­τι­σμού και της κουλ­τού­ρας εισέ­ρευ­σαν στα βου­νά για πρώ­τη φορά. Σχο­λεία, τοπι­κή κυβέρ­νη­ση, δικα­στή­ρια και υπη­ρε­σί­ες κοι­νής ωφέ­λειας, των οποί­ων η λει­τουρ­γία είχε δια­κο­πεί με τον πόλε­μο, επα­να­λει­τούρ­γη­σαν. Θέα­τρα, εργο­στά­σια, κοι­νο­βου­λευ­τι­κές συνε­δριά­σεις άρχι­σαν για πρώ­τη φορά» (Μ.Μαϊλη, Από την 4η Αυγού­στου ως τις μέρες μας, Σύγ­χρο­νη Επο­χή, 2009).

Τις μέρες της απε­λευ­θέ­ρω­σης, η οργα­νω­μέ­νη δύνα­μη του ΚΚΕ ξεπερ­νού­σε τις 430.000 μέλη ενώ τα μέλη του ΕΑΜ έφτα­ναν το 1.500.000. Στις εκλο­γές για την ανά­δει­ξη της ΠΕΕΑ (κυβέρ­νη­σης του Βου­νού), παρό­τι δεν ήταν εφι­κτό να πραγ­μα­το­ποι­η­θούν σε ολό­κλη­ρη την Ελλά­δα, ψήφι­σαν περισ­σό­τε­ρα από 1.800.000 άτο­μα άνω των 18 ετών, ενώ για πρώ­τη φορά στην Ελλά­δα υπήρ­ξε το δικαί­ω­μα ψήφου για τις γυναίκες.

Τον πρω­το­πό­ρο ρόλο του στην ΕΑΜι­κή αντί­στα­ση, το ΚΚΕ την κατέ­κτη­σε με αίμα και ηρω­ϊ­κές θυσί­ες. Τα παρα­δείγ­μα­τα των 200 κομ­μου­νι­στών της Και­σα­ρια­νής, του Κούρ­νο­βο, του Χαϊ­δα­ρί­ου, του Άη-Στρά­τη είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κές περι­πτώ­σεις της ηρω­ι­κής στά­σης των κομ­μου­νι­στών. Την ίδια στιγ­μή που οι κομ­μου­νι­στές υπε­ρα­σπί­ζο­νταν τη λευ­τε­ριά του λαού και της πατρί­δας «με την καρ­διά τους και με το αίμα τους»- όπως έλε­γε λίγα χρό­νια αργό­τε­ρα ο Νίκος Μπε­λο­γιάν­νης- η αστι­κή τάξη της χώρας είτε έκα­νε «αντί­στα­ση» από το… Κάϊ­ρο, είτε επι­χει­ρού­σε να υπο­νο­μεύ­σει και να πολε­μή­σει το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μέσω των δικών της μηχα­νι­σμών (ΕΔΕΣ, ΠΑΟ, Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας κλπ). Ακό­μα και οι Βρε­τα­νοί ιμπε­ρια­λι­στές- που έπαιρ­ναν μέτρα για να αντι­με­τω­πί­σουν το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ- παρα­δέ­χο­νταν ποιοί πραγ­μα­τι­κά αντι­στά­θη­καν στη φασι­στι­κή-ναζι­στι­κή κατο­χή. Να τι έγρα­φε, μετα­ξύ άλλων, σχε­τι­κή έκθε­ση του βρε­τα­νι­κού υπουρ­γεί­ου εξω­τε­ρι­κών στις 27 Ιού­λη 1943: «Την ίδια στιγ­μή που τα εθνι­κι­στι­κά και συντη­ρη­τι­κά στοι­χεία σπα­τα­λού­σαν τον χρό­νο τους στην αδρά­νεια, το ΕΑΜ τρά­βη­ξε μπρο­στά φτά­νο­ντας στο σημείο στο οποίο μπο­ρεί να ισχυ­ρι­στεί πως είναι ο κύριος αντι­πρό­σω­πος της ελλη­νι­κής αντί­στα­σης… Δεν υπάρ­χει καμιά αμφι­βο­λία ότι το ΕΑΜ είναι ο ηγε­τι­κός παράγοντας». 

Κομ­βι­κό σημείο της περιό­δου της ΕΑΜι­κής αντί­στα­σης, όλης της περιό­δου του απε­λευ­θε­ρω­τι­κού αγώ­να, υπήρ­ξε το ζήτη­μα της εξου­σί­ας. Ένα ζήτη­μα που αντι­κει­με­νι­κά προ­έ­κυ­πτε από την ασί­γα­στη ταξι­κή πάλη μετα­ξύ της αστι­κής τάξης και των ιμπε­ρια­λι­στών συμ­μά­χων της από τη μια πλευ­ρά και, από την άλλη, της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρω­μά­των. Στο ζήτη­μα, λοι­πόν, της εξου­σί­ας το ΚΚΕ δεν κατά­φε­ρε να αντι­με­τω­πί­σει τον εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώ­να ως κρί­κο για την επα­να­στα­τι­κή κατά­κτη­ση της εργα­τι­κής εξου­σί­ας, αλλά εφάρ­μο­σε τη στρα­τη­γι­κή της «εθνι­κής ενό­τη­τας». Μια σει­ρά στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας απο­φά­σεις- από την υπα­γω­γή του ΕΛΑΣ στο στρα­τη­γείο της Μέσης Ανα­το­λής μέχρι τις υπο­γρα­φές των συμ­φω­νιών του Λιβά­νου, της Καζέρ­τας και, εν τέλει, της Βάρ­κι­ζας- απο­δει­κνύ­ουν ότι το ΚΚΕ δεν εκτί­μη­σε σωστά την σύμπλε­ξη μετα­ξύ του κοι­νω­νι­κο­τα­ξι­κού περιε­χο­μέ­νου της λαϊ­κής πάλης με το εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό περιε­χό­με­νο της αντί­στα­σης. Ασφα­λώς, στη δια­μόρ­φω­ση της στρα­τη­γι­κής του κόμ­μα­τος έπαι­ξαν σημα­ντι­κό ρόλο οι ευρύ­τε­ρες αντι­φά­σεις που ενυ­πήρ­χαν στην στρα­τη­γι­κή του διε­θνούς κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος της επο­χής (π.χ. για τον χαρα­κτή­ρα του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, την πολι­τι­κή των «αντι­φα­σι­στι­κών μετώ­πων» κλπ.).

Σήμε­ρα, με επί­κε­ντρο την περί­ο­δο της ΕΑΜι­κής αντί­στα­σης (1941–1944), το ΚΚΕ δέχε­ται επί­θε­ση από δύο κυρί­ως πλευ­ρές: Από τη μια πλευ­ρά, οι ανα­θε­ω­ρη­τές της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας που επι­χει­ρούν να συκο­φα­ντή­σουν το ΚΚΕ και την ταξι­κή πάλη για λογα­ρια­σμό των συμ­φε­ρό­ντων του κεφα­λαί­ου και, από την άλλη, οι οπορ­του­νι­στές γνω­στών φρα­ξιο­νι­στι­κών σελί­δων που με λαθρο­χει­ρί­ες και επαί­σχυ­ντη «κοπτο­ρα­πτι­κή» παρα­χα­ράσ­σουν την ιστο­ρία με σκο­πό να χτυ­πή­σουν την σημε­ρι­νή στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ. Ματαιο­πο­νούν όμως!

Όπως ανα­φέ­ρε­ται στο εξαι­ρε­τι­κό πόνη­μα του Τμή­μα­τος Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ για τα τρία γράμ­μα­τα του Ν.Ζαχαριάδη («Το ΚΚΕ στον ιτα­λο­ελ­λη­νι­κό πόλε­μο 1940–41», Σύγ­χρο­νη Επο­χή), «η προ­σέγ­γι­ση από το ΚΚΕ της ιστο­ρί­ας του και συνο­λι­κά της ιστο­ρί­ας του διε­θνούς κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος αντι­μά­χε­ται το μηδε­νι­σμό και τη λαθο­λο­γία που μετέρ­χε­ται ο ταξι­κός εχθρός και οι οπορ­του­νι­στές. Ταυ­τό­χρο­να, αντι­μά­χε­ται και τον οπορ­του­νι­στι­κό εξω­ραϊ­σμό που συνο­δεύ­ε­ται από αδυ­να­μία και άρνη­ση εξα­γω­γής διδαγ­μά­των, χαρα­κτη­ρι­στι­κά που εκ των πραγ­μά­των επί­σης βοη­θούν τον ταξι­κό εχθρό». 

Το ΚΚΕ έχει πολ­λα­πλώς απο­δεί­ξει- και συνε­χί­ζει να απο­δει­κνύ­ει- ότι μελε­τά την ιστο­ρία του, επι­χει­ρώ­ντας να εξά­γει χρή­σι­μα συμπε­ρά­σμα­τα από την εμπει­ρία του παρελ­θό­ντος, έτσι ούτως ώστε να ενι­σχύ­ει τα μεθο­δο­λο­γι­κά εργα­λεία ανά­λυ­σης για το παρόν και το μέλ­λον των ταξι­κών αγώνων.

Ν. Μπε­λο­γιάν­νης Ν. Πλου­μπί­δης – Στο σπί­τι των ηρώων