Τρείς τρόποι στραμπουλήγματος της ιστορικής πραγματικότητας

(ή πώς να βάλε­τε την ιστο­ρία στο γύψο)

Γρά­φει ο Φρα­γκί­σκος Λαγω­νι­κά­κης //

Αφορ­μή για το άρθρο που ακο­λου­θεί στά­θη­κε μια δημο­σί­ευ­ση της εφη­με­ρί­δας «Το ποντί­κι» με τίτλο «Η αντί­στα­ση ανά­με­σα στο μύθο». Η δημο­σί­ευ­ση αυτή «πατά» πάνω στο βιβλίο «Οι άλλοι καπε­τά­νιοι Αντι­κο­μου­νι­στές — ένο­πλοι στα χρό­νια της Κατο­χής και του Εμφυ­λί­ου» το οποίο έχει την επι­μέ­λεια του –ποί­ου άλλου;- Νίκου Μαραν­τζί­δη, που, μαζί με τον κύριο Καλύ­βα έχουν πάρει εργο­λα­βία το ξανα­γρά­ψι­μο της ιστο­ρί­ας του εμφυ­λί­ου και της κατο­χής. Γενι­κό­τε­ρα η «σχο­λή» αυτή, προ­βάλ­λει το επι­χεί­ρη­μα ότι από την μετα­πο­λί­τευ­ση και πέρα, υπάρ­χει μια ιδε­ο­λο­γι­κή ηγε­μο­νία της αρι­στε­ράς, και έτσι έχου­με μια εξι­δα­νί­κευ­ση της περιό­δου της εθνι­κής αντί­στα­σης υπέρ των αντι­στα­σια­κών αρι­στε­ρών. Κάτι παρό­μοιο δηλα­δή με αυτά που λένε οι λογής — λογής ακρο­δε­ξιοί, από Πλεύ­ρη μέχρι χρυ­σή αυγή.

Το συγκε­κρι­μέ­νο άρθρο, αν και δια­τεί­νε­ται ότι κρα­τά­ει ίσες απο­στά­σεις (αλή­θεια ίσες απο­στά­σεις μετα­ξύ ποιών, των αντι­στα­σια­κών από την μια πλευ­ρά και των ΝΑΖΙ και δοσί­λο­γων από την άλλη;), αυτό που κάνει είναι να ρίχνει λάσπη στους αντι­στα­σια­κούς καπε­τα­ναί­ους του ΕΛΑΣ, αφού δεν διστά­ζει να τους απο­κα­λέ­σει «ψυχο­πα­θείς δολο­φό­νους». Τέσπα, σκο­πός δικός μου ‑που δεν κρα­τάω ίσες απο­στά­σεις, για­τί δεν μπο­ρού­με να βλέ­που­με τους αντι­στα­σια­κούς μέσα από το ίδιο πρί­σμα με τους δοσι­λό­γους, ούτε έναν λαό που αντι­στέ­κε­ται μπο­ρού­με να τον βλέ­που­με μέσα από το ίδιο πρί­σμα με τον κατα­κτη­τή του- είναι να αντι­πα­ρα­τε­θώ όχι με το συγκε­κρι­μέ­νο άρθρο, αλλά με την γενι­κό­τε­ρη «μεθό­δευ­ση» που αφο­ρά στο ξανα­γρά­ψι­μο της ιστο­ρί­ας. Δια­κρί­νω λοι­πόν τρεις μεθό­δους (όχι ότι δεν υπάρ­χουν άλλες) οι οποί­ες χρη­σι­μο­ποιού­νται συχνά από τους επί­δο­ξους παραχαράκτες.

Μέθο­δος πρώ­τη, η ιστο­ρι­κή λήθη

Για να βρει πρό­σφο­ρο έδα­φος να φυτρώ­σει ένας σπό­ρος, είναι καλό πρώ­τα να οργω­θεί το χωρά­φι και να απο­ψι­λω­θεί. Στην περί­πτω­ση της παρα­χά­ρα­ξης της ιστο­ρί­ας, το όργω­μα και η απο­ψί­λω­ση γίνε­ται με το να «αφαι­ρε­θούν» από το χωρά­φι της μνή­μης ή της γνώ­σης όλα εκεί­να τα οποία δεν εξυ­πη­ρε­τούν τον ιδιαί­τε­ρο σκο­πό αυτού που θέλει να την παραχαράξει.

Στο βιβλίο της ιστο­ρί­ας της Γ’ Λυκείου, στο κεφά­λαιο που ανα­φέ­ρε­ται στην αντί­στα­ση κατά την περί­ο­δο της κατο­χής η λέξη ΚΚΕ δεν ανα­γρά­φε­ται που­θε­νά. Για το ΕΑΜ και το ΕΛΑΣ, στο λίγο που ανα­φέ­ρο­νται, δεν γίνε­ται καμία σύν­δε­ση με το ΚΚΕ, παρά μόνο εμφα­νί­ζο­νται σε αντι­πα­ρα­βο­λή με τον ΕΔΕΣ.¹ Παρό­τι γίνε­ται συνε­χώς ανα­φο­ρά με θετι­κό τρό­πο σε συμ­μά­χους, και υπάρ­χουν παρα­θέ­μα­τα για τους Άγγλους και τον Ίντεν, και για τους Γάλ­λους (υπάρ­χει μέχρι και παρά­θε­μα με τίτλο «Ορα­μα­τι­σμός του ευρω­παϊ­κού μέλ­λο­ντος της Ελλά­δας μέσα στις φλό­γες του πολέ­μου»), δεν γίνε­ται καμία θετι­κή ανα­φο­ρά στους σοβιε­τι­κούς. Ανα­φέ­ρε­ται μόνο ο «Ρωσι­κός Χει­μώ­νας» που χρη­σι­μο­ποιεί­ται συχνά πυκνά για να δεί­ξει ότι ήταν αυτός που νίκη­σε τους ναζί και όχι ο σοβιε­τι­κός στρα­τός, οπό­τε και να υπο­τι­μη­θεί η συμ­βο­λή της κομ­μου­νι­στο­μά­νας. Επί­σης γίνε­ται ανα­φο­ρά στις … φιλι­κές σχέ­σεις του Στά­λιν με τον Χίτλερ: «Ενώ εξε­λίσ­σο­νταν οι επι­χει­ρή­σεις στο αλβα­νι­κό μέτω­πο, ο Χίτλερ, διαρ­ρη­γνύ­ο­ντας τις φιλι­κές έως τότε σχέ­σεις του με τον Στά­λιν […]». Για όσους πάντως θέλουν να μάθουν πόσο φιλι­κές ήταν οι σχέ­σεις της ΕΣΣΔ με την ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία, ας δια­βά­σουν το βιβλίο του Ιβάν Μάι­σκι «ποιος βοή­θη­σε τον Χίτλερ» ή το «φασι­σμός και κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση» ‚του Ρ.Π. Ντατ που δεί­χνουν ότι η ΕΣΣΔ προ­σπα­θού­σε για πολύ και­ρό να πεί­σει τη Γαλ­λία και τη Βρε­τα­νία να κάνουν κοι­νό μέτω­πο ενά­ντια στην ναζι­στι­κή επε­κτα­τι­κό­τη­τα, και αυτές της το αρνού­νταν στο όνο­μα του εξευ­με­νι­σμού του θηρί­ου. Ακό­μα και όταν η Γερ­μα­νία είχε αρχί­σει τις προ­σαρ­τή­σεις, Γάλ­λοι και Άγγλοι απέ­κρουαν τις εκκλή­σεις της ΕΣΣΔ, ελπί­ζο­ντας ότι τα πρώ­τα ορε­κτι­κά θα της έκο­βαν την όρε­ξη, ή ότι θα στρέ­φο­νταν μόνο ενά­ντια στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, πράγ­μα που φυσι­κά δεν έγινε.

Τόσο η μη ανα­φο­ρά του ΚΚΕ –που στην ουσία σήκω­σε στους ώμους του το κύριο οργα­νω­τι­κό κομ­μά­τι της εθνι­κής αντί­στα­σης- αλλά και η μη θετι­κή ανα­φο­ρά στην ΕΣΣΔ –που στην ουσία ήταν η χώρα που απα­σχό­λη­σε το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος των δυνά­με­ων του άξο­να στο ανα­το­λι­κό μέτω­πο, που ήταν εκεί­νο που καθό­ρι­σε το απο­τέ­λε­σμα του πολέ­μου- γίνε­ται στα πλαί­σια της μεθό­δου της παρα­χά­ρα­ξης μέσω της ιστο­ρι­κής λήθης. Στα πλαί­σια του μετα­μο­ντέρ­νου ιστο­ρι­κού αφη­γή­μα­τος περί τέλους της ιστο­ρί­ας, η ελλη­νι­κή εθνι­κή αντί­στα­ση πρέ­πει να είναι κάτι το αφη­ρη­μέ­νο, καμία θετι­κή σύν­δε­ση να μη γίνε­ται με το ΚΚΕ και τον κομ­μου­νι­σμό, δεν μιλά­με για αυτό, κανο­νί­ζου­με έτσι ώστε και οι νέες γενιές να μην το μάθουν. Αντι­στοί­χως, η όποια συμ­βο­λή της ΕΣΣΔ στην μεγά­λη αντι­φα­σι­στι­κή νίκη πρέ­πει να υπο­τι­μά­ται. «Βρε δε βαριέ­σαι, το χιό­νι τους στα­μά­τη­σε τους ΝΑΖΙ επει­δή ήτα­νε κρυουλιάρηδες.»

Φυσι­κά για τα παρα­πά­νω, παρά­δειγ­μα δεν είναι μόνο το βιβλίο της ιστο­ρί­ας της τρί­της λυκεί­ου, υπάρ­χουν λόγοι που έχουν γρα­φτεί για να δια­βα­στούν από επί­ση­μα χεί­λη σε εθνι­κές επε­τεί­ους για την αντί­στα­ση και δεν έχουν καμία ανα­φο­ρά στον ΕΛΑΣ ή το ΚΚΕ.

Μέθο­δος δεύ­τε­ρη, η απο­κο­πή των ιστο­ρι­κών γεγο­νό­των από το ευρύ­τε­ρο ιστο­ρι­κό πλαί­σιο στο οποίο συμβαίνουν.

Όταν απο­κό­ψεις τα γεγο­νό­τα μέσα από το ιστο­ρι­κό τους πλαί­σιο, είναι δυνα­τόν να παρου­σιά­σεις μια εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κή ιστο­ρία από αυτή που πραγ­μα­τι­κά υφί­στα­ται. Αν όμως θέλου­με να είμα­στε έντι­μοι απέ­να­ντι στην ιστο­ρία, δεν μπο­ρού­με να κλεί­νου­με μικρά μικρά κομ­μά­τια από αυτή σε ένα εργα­στή­ριο και να την δια­χει­ρι­ζό­μα­στε με τον ίδιο τρό­πο που δια­χει­ρι­ζό­μα­στε ένα πεί­ρα­μα φυσι­κής. Και αυτό για­τί η ιστο­ρία είναι η δια­δι­κα­σία της ανθρώ­πι­νης αλλη­λε­πί­δρα­σης στο χρό­νο, και έτσι μπο­ρεί μεν να περιο­δο­λο­γού­με και να βάζου­με τομές, κανέ­να ιστο­ρι­κό «μετά» όμως δεν μπο­ρού­με τελι­κά να το δού­με ανε­ξάρ­τη­τα από το ιστο­ρι­κό «πριν». Ακό­μα και η τομή αυτή καθαυ­τή που βάζου­με, εκφρά­ζει το σημείο μιας μετα­βο­λής, που δεν έχει κανέ­να νόη­μα αν δεν περι­γρά­ψου­με την ίδια τη μετα­βο­λή, και για να περι­γρά­ψου­με τη μετα­βο­λή πρέ­πει να περά­σου­με μπρος και πίσω τα σύνο­ρα που ορί­ζει η όποια τομή ξανά και ξανά. Συμ­βαί­νει όμως σκό­πι­μα να τεμα­χί­ζο­νται κάποια ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα, ακό­μα και από ιστο­ρι­κούς, προ­κει­μέ­νου να εξυ­πη­ρε­τη­θεί ο σκο­πός της παρα­χά­ρα­ξης της ιστορίας.

Ας πάρου­με για παρά­δειγ­μα την περί­πτω­ση του τρα­γου­διού της EUROVISION για τους διωγ­μούς των Τατά­ρων της Κρι­μαί­ας από τον Στά­λιν. Το τρα­γού­δι κέρ­δι­σε την πρώ­τη θέση στο δια­γω­νι­σμό, περι­γρά­φο­ντας τα πάθη του διωγ­μέ­νου λαού. Αυτό που δεν περι­γρά­φε­ται στο τρα­γού­δι, και δε μνη­μο­νεύ­ε­ται από κανέ­ναν από τους διορ­γα­νω­τές του δια­γω­νι­σμού, είναι ότι οι Τάτα­ροι είχαν προη­γου­μέ­νως συνερ­γα­στεί με τους ΝΑΖΙ κατα­χτη­τές, και ότι αν δεν τους μετα­κι­νού­σε ο Στά­λιν –για το καλό τους- θα είχαν υπο­στεί αντί­ποι­να για τις πρά­ξεις τους από τους άλλους κατοί­κους της Κρι­μαί­ας. Η «Ευρώ­πη» έδω­σε το βρα­βείο στην Ουκρα­νία βέβαια για καθα­ρά πολι­τι­κούς λόγους, αφού στη­ρί­ζει την φασι­στι­κή πρα­ξι­κο­πη­μα­τι­κή κυβέρ­νη­ση του Κιέ­βου με νύχια και με δόντια, απέ­να­ντι στο αντί­πα­λο δέος της Ρωσί­ας. Και αφού σαν «Ευρώ­πη» κάνει τα στρα­βά μάτια για τους σύγ­χρο­νους ναζί της Ουκρα­νί­ας, της είναι ακό­μη πιο εύκο­λο να κάνει τα στρα­βά μάτια για τους «ξε(πε)ρασμένους» πια ναζί, της ναζι­στι­κής Γερμανίας.

Ας εξε­τά­σου­με όμως και την περί­πτω­ση του ιστο­ρι­κού Χάινς Ρίχτερ. Ο κύριος αυτός γρά­φει σε ένα από τα βιβλία του για τη μάχη της Κρή­της, ότι οι Ναζί δεν είχαν κάνει μπρου­τα­λιές πριν από τη μάχη της Κρή­της, και ότι η βίαιη συμπε­ρι­φο­ρά των κρη­τι­κών ήταν που τους ανά­γκα­σε να προ­βούν σε αυτές τις μπρου­τα­λιές. Οι κρη­τι­κοί βλέ­πε­τε, άξε­στοι όπως ήταν, δεν ήξε­ραν να υπο­δε­χθούν τους ιππό­τες κατα­κτη­τές με ανθρω­πιά, ρακή, ξερο­τή­γα­να και κρη­τι­κούς χορούς όπως κάνουν τώρα με τα κρουα­ζιε­ρό­πλοια και τους του­ρί­στες. Αντ’ αυτού, τους τάρα­ξαν στις κου­μπου­ριές και στις μαγκου­ριές, δεν είχαν καν το τακτ να τους περι­μέ­νουν να προ­σγειω­θούν και να αφαι­ρέ­σουν τον εξο­πλι­σμό του αλε­ξι­πτώ­του πριν τους αντι­με­τω­πί­σουν. Πέρα από την προ­σβο­λή απέ­να­ντι στον κρη­τι­κό λαό που δια­πράτ­τει ο Ρίχτερ μέσα από το βιβλίο του, κατη­γο­ρώ­ντας τον ουσια­στι­κά για την αντί­στα­ση του απέ­να­ντι στους ναζί κατα­κτη­τές, λέει και ψέμα­τα. Δηλα­δή αν δεν υπήρ­χε η μάχη της Κρή­της οι Εβραί­οι και οι άλλοι λαοί δεν θα εξο­ντώ­νο­νταν στα στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης; Μήπως φταί­νε οι κρη­τι­κοί και για αυτό; Αναρωτιέμαι…

Μέθο­δος τρί­τη, η αντι­πα­ρά­θε­ση του ειδι­κού με το γενικό.

Αν πάρου­με μόνο έναν κόμπο από ένα μάλ­λι­νο που­λό­βερ και αυτός ο κόμπος είναι μαύ­ρος, νομι­μο­ποιού­μα­στε να πού­με ότι αυτός ο κόμπος προ­έρ­χε­ται από ένα που­λό­βερ που ως κάποιο βαθ­μό είχε και μαύ­ρο χρώ­μα. Αν όμως έχου­με ολό­κλη­ρο ή σχε­δόν ολό­κλη­ρο το που­λό­βερ, που είναι κόκ­κι­νο με μια μαύ­ρη ρίγα, δεν μας νομι­μο­ποιεί τίπο­τα να δια­λέ­ξου­με ένα μαύ­ρο κόμπο, να δεί­ξου­με μόνο αυτόν τον κόμπο, και να προ­σπα­θή­σου­με μέσω αυτού να πεί­σου­με ότι ολό­κλη­ρο το που­λό­βερ είναι τελι­κά μαύ­ρο. Η ιστο­ρία είναι όλο το που­λό­βερ, με την όποια ελα­στι­κό­τη­τα του, με όλους τους κόμπους, και με κάποιους κόμπους ίσως να τους έχει φάει ο σκό­ρος. Πάντως κανείς δεν μας νομι­μο­ποιεί στην ιστο­ρία το ειδι­κό να το κάνου­με γενι­κό χωρίς να έχου­με τα απα­ραί­τη­τα τεκ­μή­ρια γενί­κευ­σης. Το γενι­κό βέβαια απο­τε­λεί μια ερμη­νεία του –σε ιδα­νι­κή περί­πτω­ση- συνό­λου των ειδι­κών, αλλά δεν μπο­ρεί το γενι­κό να απο­τε­λεί την ερμη­νεία ενός ή μονα­χά ενός μέρους από ειδι­κά, και να αγνο­εί τα υπόλοιπα.

Για να ανα­φερ­θού­με στην κατο­χή, όπως και το άρθρο από το Ποντί­κι, υπάρ­χουν ένα σωρό ιστο­ρί­ες σχε­τι­κά με την γερ­μα­νι­κή απαν­θρω­πιά, εγκλη­μα­τι­κό­τη­τα και βαναυ­σό­τη­τα απέ­να­ντι όχι μόνο σε μάχι­μο, αλλά και στον άμα­χο πλη­θυ­σμό. «Ναι αλλά και οι αρι­στε­ροί τα ίδια έκα­ναν» έρχε­ται και μας λέει ο Μαραν­τζί­δης και ο κάθε Μαραν­τζί­δης, φέρ­νο­ντας κάποια παρα­δείγ­μα­τα και κάποιες μαρ­τυ­ρί­ες για γεγο­νό­τα υπαρ­κτά ή ανύ­παρ­κτα. Όμως ακό­μα και υπαρ­κτά να είναι κάποια από αυτά κύριε Μαραν­τζί­δη, τι πραγ­μα­τι­κά αλλά­ζει αυτό στη γενι­κή ισορ­ρο­πία; Για­τί σε περί­ο­δο πολέ­μου και κατο­χής δεν περι­μέ­νεις από καμιά πλευ­ρά, ούτε εκεί­νη του κατα­πιε­στή, ούτε και του κατα­πιε­ζό­με­νου που αντι­στέ­κε­ται, να συμπε­ρι­φέ­ρε­ται με το γάντι, πόσο μάλ­λον όταν έχει χάσει συγ­γε­νείς του, όταν έχει ταλαι­πω­ρη­θεί, φυλα­κι­στεί, εξευ­τε­λι­στεί, εξο­ρι­στεί, όταν του έχει κάψει το σπί­τι ο κατα­κτη­τής. Όμως, πώς, η γενι­κή αντί­στα­ση απέ­να­ντι στον κατα­κτη­τή, και τα κάποια ίσως μεμο­νω­μέ­να περι­στα­τι­κά αδι­καιο­λό­γη­της βίας, σε νομι­μο­ποιούν εσέ­να ως ιστο­ρι­κό να δώσεις μια ερμη­νεία “ίσων απο­στά­σε­ων”; Του­λά­χι­στον στον ΕΛΑΣ, και αργό­τε­ρα στον ΔΣΕ, τα περι­στα­τι­κά απει­θαρ­χί­ας των ΕΛΑΣΙΤΩΝ, οι αδι­καιο­λό­γη­τες βιαιο­πρα­γί­ες, οι βια­σμοί γυναι­κών, κλπ ήταν συμπε­ρι­φο­ρές που όταν γίνο­νταν αντι­λη­πτές επέ­συ­ραν βαριές τιμω­ρί­ες εντός του αντάρ­τι­κου, και δεν ήταν λίγοι αυτοί που είχαν εκτε­λε­στεί για τέτοιους λόγους. Πώς μπο­ρούν να συγκρι­θούν και να μπουν στο ίδιο καλά­θι αυτά τα μεμο­νω­μέ­να περι­στα­τι­κά με τις πρά­ξεις των ναζί και των ντό­πιων συνερ­γα­τών τους; Μιλά­με για συστη­μα­τι­κά ξεκοι­λιά­σμα­τα εγκύ­ων, για αλλε­πάλ­λη­λους βια­σμούς ανη­λί­κων, για τρύ­πη­μα εμβρύ­ων με ξιφο­λόγ­χες, για κάψι­μο ολό­κλη­ρων χωριών μαζί με τους κατοί­κους τους, για δολο­φο­νί­ες –με φρι­κια­στι­κό τρό­πο- γέρων και ανήμπορων!

Το να βρεις‑ή και να επι­νο­ή­σεις- έναν αριθ­μό από άβο­λες πρά­ξεις και στην «άλλη πλευ­ρά», το να στα­θείς μόνο σε αυτές τις πρά­ξεις (ή τις επι­νο­ή­σεις) και να προ­σπα­θή­σεις να δεί­ξεις ότι αυτό το περιο­ρι­σμέ­νο σύνο­λο από ειδι­κά είναι που καθο­ρί­ζουν και το γενι­κό, απο­τε­λεί όχι μόνο επι­στη­μο­νι­κή ανε­ντι­μό­τη­τα αλλά ανε­ντι­μό­τη­τα γενι­κά. Από τους 5.000 κόμπους του που­λό­βερ δεν μπο­ρείς να δια­λέ­ξεις μονα­χά τους 20 για να δεί­ξεις τι χρώ­μα είχε το που­λό­βερ και αυτό να το ονο­μά­σεις ιστο­ρι­κή ερμη­νεία. Μια τέτοια ερμη­νεία δεν μπο­ρεί να στα­θεί ιστο­ρι­κά, παρά μόνο ως ιστο­ρι­κή μυω­πία. Για­τί με την ίδια λογι­κή πρέ­πει να τηρή­σου­με ίσες απο­στά­σεις και στο παλαι­στι­νια­κό, ίσες απο­στά­σεις και στο κυπρια­κό, και πάει λέγοντας…

Κλεί­νο­ντας το άρθρο, να πω ότι οι μέθο­δοι που ανέ­φε­ρα παρα­πά­νω, δεν εξα­ντλούν την περι­γρα­φή της γενι­κό­τε­ρης μεθο­δο­λο­γί­ας μέσω της οποί­ας γίνε­ται η παρα­χά­ρα­ξη της ιστο­ρί­ας, απο­τε­λούν πάντως κάποια βασι­κά και πολυ­χρη­σι­μο­ποι­η­μέ­να αρχέ­τυ­πα. Φαντά­ζο­μαι και ελπί­ζω οι ανα­γνώ­στες να βρουν δια­βά­ζο­ντας το άρθρο καμπό­σα άλλα παρό­μοια παρα­δείγ­μα­τα, προ­ε­κτεί­νο­ντας έτσι τους όποιους συλ­λο­γι­σμούς μου.

Λαγω­νι­κά­κης Φρα­γκί­σκος (Poexania)