Γράφει και επιλέγει ο Ειρηναίος Μαράκης //
Όσα ποιήματα και σχόλια για τον Μπέρτολτ Μπρεχτ να ανεβάσει κάποιος στο διαδίκτυο ποτέ δεν θα είναι αρκετά για να περιγράψουν την εικόνα του αδέσμευτου από εξαρτήσεις, κομμουνιστή ποιητή και θεατρικού συγγραφέα. Η καλύτερη συμβουλή που μπορεί να δοθεί σε αυτή την περίπτωση είναι ο ενδιαφερόμενος να αναζητήσει και να βρει, όσο γίνεται περισσότερο από το έργο του Μπρεχτ, να το διαβάσει και να το διαδώσει στους φίλους και τους συντρόφους του. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε τον Μπρεχτ ως ένα πολιτικό ποιητή αλλά στην πραγματικότητα ήταν και ένας ερωτικός ποιητής ιδιαίτερα αξιόλογος. Σε αυτό το σημείο, μπορούμε να πούμε και δεν θα κάνουμε λάθος ότι η πολιτική ανησυχία, η ερωτική διάθεση και η κοινωνική μαχητικότητα είναι τα τρία – και αξεχώριστα – στοιχεία που κάνουν τον Ποιητή να είναι επίκαιρος.
Στην εποχή μάλιστα που η ποίηση έχει μετατραπεί σε μια ανάρτηση στο Facebook πλαισιωμένη από φωτογραφίες με χαριτωμένα προσωπάκια και αντιλήψεις που αντιμετωπίζουν τους ποιητές λίγο – πολύ ως σύμβουλους ευεξίας και καλύτερης ζωής, έρχεται ο Μπρεχτ να αναδείξει ξανά ότι ο ρόλος της ποίησης είναι κοινωνικός και ότι η καλύτερη ζωή θα έρθει με αγώνα, οι οποίος δεν έχει τελειώσει («Μα λέμε εμείς: Άρχισε τώρα), με δυνατή «κριτική στάση» και με την καθοριστική παρέμβαση του ανθρώπου που αν και «ξέρει να σκοτώνει» γνωρίζεις επίσης και «να σκέφτεται».
Κάτω από αυτό το πρίσμα επιλέχθηκαν και τα ποιήματα που ακολουθούν από τέσσερις διαφορετικές εκδόσεις.
ΜΑΣ ΛΕΝΕ ΟΙ ΕΧΤΡΟΙ ΜΑΣ
Μας λένε οι εχτροί μας: Τέλειωσε ο αγώνας
Μα λέμε εμείς: Άρχισε τώρα.
Μας λένε οι εχτροί μας: Την αλήθεια την απαρνηθήκαν.
Μα λέμε εμείς: Την ξέρουμε ακόμα.
Μας λένε οι εχτροί μας: Και γνωστή ακόμα να γίνει η αλήθεια
Δεν μπορεί άλλο πια να διαδοθεί.
Μα είμαστε εμείς αυτοί που τη διαδίδουν.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ
Φαντάζει άγονη σε πολλούς.
Καταλήγουνε σ’ αυτό, γιατί οι ίδιοι
Δεν μπορούν να φτάσουνε το κράτος με την κριτική τους.
Μα η μοναδική στάση που είναι άγονη
Είναι μοναχά της αδυναμίας η στάση.
Με την κριτική των όπλων
Μπορούν τα κράτη να γίνουνε συντρίμμια.
Η διακανάλωση ενός ποταμού
Το μπόλιασμα ενός φρουτόδεντρου
Η διαπαιδαγώγηση ενός ανθρώπου
Η αλλαγή του χαρακτήρα ενός κράτους
Είναι όλα παραδείγματα γόνιμης κριτικής.
Κι είναι συνάμα
Παραδείγματα απ’ την τέχνη
Ποιήματα του Μπέρτολτ Μπρέχτ, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή (1987)
Μετάφραση και πρόλογος: Νάντια Βαλαβάνη
Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΣΗ ΟΔΟΣ
Σε ανατροπή της καθεστηκυίας τάξεως να καλούμε
φαντάζει φοβερό.
Πλην όμως η καθεστηκυία δεν είναι τάξη.
Να καταφεύγουμε στη βία πάλι
φαντάζει κακό.
Πλην όμως ό,τι σταθερά ασκείται βία είναι,
δεν είναι κάτι το ξεχωριστό και το ιδιαίτερο.
Ο κομμουνισμός δεν είναι το άκρον των άκρων
που μόνο κάτι λίγο απ’ αυτόν μπορεί να εφαρμοστεί,
αλλά
πριν ολόκληρος εφαρμοστεί ολότελα,
δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση να γίνει ανεκτός
από όποιον είναι αναίσθητος.
Ο κομμουνισμός είναι όντως το ελάχιστο αίτημα,
είναι αυτό που βρίσκεται απ’ όλα πιο κοντά μας,
είναι η μέση λογική οδός.
Όποιος του πάει κόντρα, όχι, δεν σκέφτεται αλλιώτικα ‒
όποιος του πάει κόντρα δεν σκέφτεται καθόλου
ή σκέφτεται απλώς και μόνο το τομάρι του.
Είναι εχθρός του ανθρωπίνου γένους, είναι
φριχτός
κακός
αναίσθητος
και πρωτίστως είναι
οπαδός των άκρων, που,
αν εφαρμοζόταν έστω και κάτι λίγο απ’ αυτά,
η ανθρωπότητα μες στον γκρεμό θε να χανόταν.
ΟΤΑΝ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΑΝ ΒΡΟΧΗ ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ
Προσωπογραφία του Μπρεχτ από τον Rudolf Schlichter (1926
Όπως εκείνος που φέρνει μια σημαντική επιστολή στο γκισέ εκτός των ωρών εργασίας του ταχυδρομείου: και το γκισέ είναι κλειστό·
όπως εκείνος που θέλει να προειδοποιήσει την πόλη για την επερχόμενη πλημμύρα ‒ μιλάει ωστόσο ξένη γλώσσα: και κανένας τί λέει δεν καταλαβαίνει·
όπως ο ζητιάνος που χτυπάει για πέμπτη φορά την πόρτα εκείνη που του είχαν ανοίξει τις προηγούμενες τέσσερις: και μένει τώρα, την πέμπτη του φορά, πεινασμένος·
όπως ο πληγωμένος που τρέχει το αίμα του, ενώ περιμένει τον γιατρό: και το αίμα του συνεχίζει να τρέχει,
έτσι ερχόμαστε κι εμείς και γράφουμε και λέμε για τα κακά που έχουμε τραβήξει και για τα εγκλήματα που έχουμε υποστεί.
Την πρώτη φορά που αναφέραμε ότι σφάζανε τους φίλους μας με μέτρο και αραιά-αραιά, βγήκε μια κραυγή απόγνωσης και φρίκης. Είχανε σφάξει, τότε, εκατό. Όταν όμως ύστερα σφαχτήκαν χίλιοι, και τελειωμό δεν είχανε οι σφαγές, απλώθηκε παντού σιωπή.
Όταν έρχονται και πέφτουν σαν βροχή τα εγκλήματα, κανείς τότε δεν βγαίνει να φωνάξει Σταματήστε!
Όταν τα εγκλήματα γίνονται σωρός, γίνονται και αόρατα.
Όταν τα βάσανα είναι αβάσταχτα και θεριεύει ο πόνος, κραυγή από πουθενά δεν ακούγεται.
Γιατί και οι κραυγές… έτσι πέφτουνε κι αυτές… σαν βροχή, σαν βροχή καλοκαιριάτικη.
Η βαβυλωνιακή σύγχυση των λέξεων και άλλα 499 ποιήματα, Εκδόσεις Guttenberg (2014)
Μετάφραση: Γιώργος Κεντρωτής
ΣΟΝΕΤΤΟ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ.15 (Η ΧΡΗΣΗ ΧΥΔΑΙΩΝ ΛΕΞΕΩΝ)
Εγώ ο άμετρος, που ζω μετρίως, στα τρία μου
σας γράφω, φίλοι να το ξέρετε! Σο-
βαρά ποθώ χυδαία να σας ξεχέσω
– ανάγκη δεν σας έχω… μήτε χρεία μου!
Στο πήδημα τα λόγια φτιάχνουν καύλα:
το χαίρεται ο γαμιάς να λέει γ α – μ ή – σ ι
– κι αυτός, που λέξεις έχει να σκορπίσει,
ποτέ του δεν θα κοιμηθεί σε τάβλα.
Γαμίκουλες καλούς η γλώσσα θα ‘χει στέψει,
μόνο όταν το κοράσι τους πιπώσει
στεγνά κι αγρίως -κοντά στο νου κι η γνώση.
Στεγνός στο πνεύμα μόνο μην και μείνω!
Η τέχνη του άντρα λέει: Γ α μ ώ μ ε σ κ έ ψ η∙
κι η πολυτέλεια: ν α γ ε λ ά ω, ό τ α ν χ ύ ν ω!
Σάουνα και συνουσία, Εκδόσεις ‘Ύψιλον (2005)
Μετάφραση: Γιώργος Κεντρωτής
ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΣΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ (1939)
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ την παλιά πρωτεύουσα την Πράγα;
Από την Πράγα της έστειλε ψηλά μποτίνια,
Ένα χαιρετισμό και τα ψηλά μποτίνια
Αυτό της έστειλε δώρο από την Πράγα.
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ τη Βαρσοβία και τις όχθες του Βιστούλα;
Απ’ τη Βαρσοβία της έστειλε δώρο μια λινή μπλούζα,
Παράξενη, πολύχρωμη, μια μπλούζα πολωνέζα!
Αυτό της έστειλε δώρο απ’ τις όχθες του Βιστούλα.
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ το Όσλο και τη Δανία;
Ένα μικρό γουναρικό για το λαιμό,
Με την ελπίδα πως ο γούνινος γιακάς θα της αρέσει.
Αυτό της έστειλε δώρο απ’ τη Δανία και το Όσλο.
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από το Ρότερνταμ το πλούσιο και χορτάτο;
Από το Ρότερνταμ της έστειλε δώρο ένα καπέλο.
Τρέλα της πάει το ολλανδέζικο καπέλο.
Αυτό της έστειλε δώρο από το Ρότερνταμ.
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από το Βέλγιο και τις Βρυξέλες;
Δαντέλες σπάνιες της έστειλε,
Ω, κι αυτή να’ χει σπάνιες δαντέλες!
Αυτό της έστειλε δώρο από το Βέλγιο.
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ το Παρίσι “πόλη του Φωτός”;
Απ΄το Παρίσι της έστειλε μεταξωτό φουστάνι
Να σκάσει από τη ζήλεια η γειτόνισσα.
Αυτό της έστειλε δώρο από το Παρίσι.
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Από την Τρίπολη κει κάτω της Λιβύης;
Από την Τρίπολη της έστειλε δώρο μια καδενίτσα
Με φυλακτό στη χάλκινη αλυσιδίτσα.
Αυτό της έστειλε δώρο από την Τρίπολη.
Και τι έστειλε ο φαντάρος στη γυναίκα του
Απ’ την απέραντη γη της Ρωσίας;
Απ’ τη Ρωσία της έστειλε ένα μαύρο κρέπι
Για το μνημόσυνό του, κρέπι χήρας-
Αυτό της έστειλε δώρο από την Ρωσία.
Απόδοση: Ρίτα Μπούμη Παπά
ΣΤΡΑΤΗΓΕ, ΤΟ ΤΑΝΚ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ (1939)
Θερίζει δάση ολόκληρα, κι εκατοντάδες άντρες αφανίζει
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
χρειάζεται οδηγό.
Στρατηγέ, το βομβαρδιστικό σου είναι πολυδύναμο.
Πετάει πιο γρήγορα απ’ τον άνεμο, κι απ’ τον ελέφαντα σηκώνει
βάρος πιο πολύ
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Χρειάζεται πιλότο.
Στατηγέ, ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ.
Ξέρει να πετάει, ξέρει να σκοτώνει.
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:
Ξέρει να σκέφτεται.
Απόδοση: Μάριος Πλωρίτης
ΚΑΠΟΤΕ, ΣΑ ΒΡΕΘΕΙ ΚΑΙΡΟΣ
Κάποτε, σα βρεθεί καιρός
Πάνω στις σκέψεις όλων των μεγάλων διανοητών όλων των εποχών
θα στοχαστούμε
Όλους τους πίνακες όλων των ζωγράφων θα θαυμάσουμε
Με όλους αυτούς που κάνουν πλάκα θα γελάσουμε
Όλες τις γυναίκες θα φλερτάρουμε
Όλους τους άντρες θα διδάξουμε.
Απόδοση: Νάντια Βαλαβάνη
Ποιήματα του Μπέρτολτ Μπρέχτ, Σε ανθολόγηση του Κώστα Μηλτιάδη από την δίγλωσση έκδοση σε γερμανικά και ελληνικά των εκδόσεων Κορόντζη (2009)
