Παρουσίαση βιβλίων του Δρ. Θανάση Ν. Καραγιάννη (16/3/2015) στο Εργαστήρι Γλυπτικής του Μιχάλη Κάσση (Χώρος Ελεύθερης Έκφρασης Πολιτισμού), Τζιροπούλου 15, Ν. Φάληρο [Διοργάνωση εκδήλωσης: «Φίλοι του Μουσείου Μάνης Μιχάλη Κάσση»]
Παρουσιάζει η Μαίρη Δημάκη-Ζώρα, Λέκτορας του Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών
Το Θέατρο για παιδιά και νέους –ή Θέατρο για Ανήλικους Θεατές, όπως διαμορφώνεται πλέον ο όρος στη σύγχρονη βιβλιογραφία– αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή θεατρικής έκφρασης που καθορίζεται και οροθετείται όχι με βάση κοινωνιολογικά, ειδολογικά ή αισθητικά κριτήρια, αλλά με αποκλειστικό γνώμονα τον αποδέκτη του σκηνικού θεάματος, τον ανήλικο θεατή. Το ερευνητικό ενδιαφέρον για το είδος αυτό παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια διευρυμένο και στη χώρα μας, ενώ η σχετική βιβλιογραφία αυξάνεται σημαντικά.
Στο πλαίσιο των μελετών που αφορούν το είδος αυτό του θεάτρου, ο κ. Θανάσης Καραγιάννης, έχει προσφέρει στον Έλληνα εκπαιδευτικό, φοιτητή, ερευνητή αλλά και, γενικότερα, στον Έλληνα αναγνώστη, σημαντικά βιβλία με πολύτιμο υλικό για μια σε βάθος γνωριμία με το αντικείμενο του Θεάτρου για Παιδικό και Νεανικό Κοινό. Σήμερα θα περιοριστούμε στην παρουσίαση τριών από αυτά, που καταδεικνύουν ότι ο συγγραφέας τους, με επιστημονική επάρκεια –ας μην παραβλέπουμε το γεγονός ότι είναι Διδάκτωρ Επιστημών Αγωγής με μια εξαιρετική διδακτορική διατριβή για τον Βασίλη Ρώτα– με μεθοδολογική σαφήνεια, με συνθετική και ερμηνευτική ικανότητα, έχει πραγματευθεί επιμέρους ζητήματα του γνωστικού αυτού πεδίου και έχει παρουσιάσει πρωτότυπο και αθησαύριστο υλικό.
Στο πολυσέλιδο βιβλίο του που κυκλοφορήθηκε από τις εκδόσεις Αντ. Σταμούλη (Θεσσαλονίκη) με τίτλο Ιστορία της Δραματουργίας για Παιδιά στην Ελλάδα (1871-1949) και την Κύπρο (1932-1949), ο ακούραστος μελετητής, αρχειοδίφης και κριτικός του θεάτρου καταθέτει μια πολύ σημαντική συμβολή στη μελέτη του θεάτρου για ανήλικους θεατές και την ιστορία του. Το βιβλίο πραγματεύεται την πορεία του είδους αυτού στην Ελλάδα από το τέλος του 19ου (1871) μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα (1949) και στην Κύπρο από το 1932 μέχρι το 1949, με βάση το αρχειακό υλικό που έχει συγκεντρώσει ο συγγραφέας και την έρευνά του για το σχολικό θέατρο.
Το βιβλίο, που προλογίζει ο καθηγητής Βάλτερ Πούχνερ, διαιρείται σε πέντε κεφάλαια: «Στοιχεία για τη Θεατρική Αγωγή και τη δραματική τέχνη στην Εκπαίδευση», «Εισαγωγή στην Ιστορία της Δραματουργίας για παιδιά στην Ελλάδα (συνοπτικό σχεδίασμα)», «Δραματουργία για παιδιά στην Ελλάδα, κατά ιστορική περίοδο. Θεματολογία – Ιδεολογία – Παιδαγωγία», «Έλληνες δραματουργοί», «Εισαγωγή στην Ιστορία της Δραματουργίας για Παιδιά στην Κύπρο», ενώ επιτάσσονται Παραρτήματα με βιβλιογραφικούς πίνακες και ιστογράμματα.
Μέλημα του συγγραφέα αποτελεί κυρίως η καταγραφή και η ερμηνεία των ιστορικών δεδομένων, χωρίς όμως να παραλείπεται και η διερεύνηση θεωρητικών ζητημάτων σχετικά με τον όρο «Θέατρο για Παιδιά» και το περιεχόμενό του. Στο πλαίσιο αυτό παρατίθενται στο πρώτο κεφάλαιο ορισμοί και εννοιολογικές διασαφήσεις για ποικίλους όρους που έχουν άμεση σχέση με το Θέατρο για Παιδιά αλλά και με το Θέατρο στην Εκπαίδευση, όπως είναι το θεατρικό παιχνίδι, η δραματοποίηση, ο αυτοσχεδιασμός και πολλοί άλλοι.
Στο μεγαλύτερο μέρος του, το βιβλίο παρουσιάζει την ιστορική πορεία και τους σταθμούς στην εξέλιξη του Θεάτρου για Παιδιά στην Ελλάδα, με την εισαγωγική παρουσίαση των μεθοδολογικών προβλημάτων και των αντικειμενικών δυσχερειών που παρουσιάζει η αρχειακή έρευνα ως βασική προϋπόθεση συγκέντρωσης του απαραίτητου υλικού. Μετά από τη συνοπτική παρουσίαση των παλαιότερων περιόδων, η εστίαση πέφτει στην περίοδο των απαρχών (1896-1921) του Θεάτρου για Παιδιά στην Ελλάδα και κυρίως στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Ειδικότερα, παρουσιάζεται και αναλύεται διεξοδικά το Σχολικό Θέατρο στον Μεσοπόλεμο, για το οποίο ο συγγραφέας έχει συγκεντρώσει πληθώρα τεκμηρίων και αθησαύριστων στοιχείων. Συγκεκριμένα, έχουν συγκεντρωθεί εδώ στοιχεία για τα έργα δεκάδων συγγραφέων, τα οποία κατατάσσονται θεματικά (πατριωτικά – ιστορικά, από την οικογενειακή ζωή κ.ά.) και σχολιάζονται ως προς το περιεχόμενο αλλά και ως προς την εκδοτική τύχη και τη σκηνική παρουσίασή τους. Ιδιαίτερη ενότητα αποτελεί το «Σχολικό Θέατρο στη Θεσσαλία του Μεσοπολέμου», για την εμφάνιση και εξέλιξη του οποίου ο Θανάσης Καραγιάννης έχει κάνει μια πολύ ενδελεχή έρευνα σε αρχεία και βιβλιοθήκες, τα αποτελέσματα της οποίας αποδίδουν εδώ πλούσιους καρπούς. Παράλληλα, σε ξεχωριστή ενότητα γίνεται λόγος για την «Κριτική του Σχολικού και Ερασιτεχνικού Θεάτρου στον Μεσοπόλεμο», όπου παρατίθενται ενδεικτικά, ορισμένα κείμενα με πολύ ενδιαφέρον, μεταξύ των οποίων κριτικά σημειώματα και επιστολές του Γιάννη Σιδέρη, του Άλκη Θρύλου, του Πέτρου Πικρού και της Αντιγόνης Μεταξά. Έτσι, ο συγγραφέας δίνει πολύτιμο υλικό για την περαιτέρω μελέτη της περιόδου αυτής και, ειδικότερα, για τη διερεύνηση του ιδεολογικού υπόβαθρου που καθόρισε τις επιλογές των δραματουργών του Μεσοπολέμου, ενώ καταγράφονται στην παραστασιογραφία που ακολουθεί στοιχεία για 60 παραστάσεις σχολικού θεάτρου. Η δραματουργία της περιόδου 1940-1949 (Ελληνο-ιταλικός πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος) παρουσιάζεται επίσης σε ξεχωριστό κεφάλαιο, με αναφορά στο ιστορικό, πολιτικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο της εποχής και με παρουσίαση των θεατρικών έργων για παιδιά σε θεματική κατηγοριοποίηση. Πλούσιο και εδώ το υλικό, πολλές και τεκμηριωμένες οι πληροφορίες που δίνει ο συγγραφέας για τους δημιουργούς, τα έργα και τις παραστάσεις της εποχής.
Ένας εμπεριστατωμένος κατάλογος με τους επαγγελματικούς και ερασιτεχνικούς θιάσους που δραστηριοποιήθηκαν στο χώρο του θεάτρου για παιδιά και εφήβους από το 1922-1999 καθώς και ένα πολυσέλιδο κεφάλαιο με εργοβιογραφικά στοιχεία για 22 δραματουργούς του νεοελληνικού θεάτρου για παιδιά, συμπληρώνουν το υλικό του βιβλίου αναφορικά με την ιστορία της δραματουργίας για παιδιά στην Ελλάδα. Ακολουθεί ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στην ιστορία της δραματουργίας για παιδιά στην Κύπρο (1932-1949), όπου περιλαμβάνονται στοιχεία για την εκδοτική δραστηριότητα αλλά και για την παραστασιογραφία και συμπληρώνονται από σχετική βιβλιογραφία.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τα πλούσια Παραρτήματά του, στα οποία περιλαμβάνεται ένας πολυσέλιδος πίνακας με τα εκδεδομένα έργα του Σχολικού θεάτρου από το 19ο αιώνα έως τη μεταπολίτευση (μόνο αυτά που βρίσκονται στο αρχείο του κ. Θανάση Καραγιάννη), ιστογράμματα με την εκδοτική παραγωγή και την ταξινόμηση κατά τόπο, συγγραφέα και εκδότη, ευρετήριο που διευκολύνει τη γρήγορη αναζήτηση ειδικότερων στοιχείων, ευρετήριο ονομάτων και πίνακα 102 φωτογραφιών του βιβλίου.
Είναι αναμφισβήτητο ότι ο αναγνώστης, είτε ενδιαφέρεται για το αντικείμενο γενικότερα είτε είναι εκπαιδευτικός ή ερευνητής, έχει πολλά να αντλήσει από το βιβλίο του Θανάση Καραγιάννη, o οποίος με αγάπη για το αντικείμενο, με γνώση και με συστηματική δουλειά μάς έδωσε ένα ακόμη σημαντικό εργαλείο έρευνας και μελέτης του Θεάτρου για ανήλικους θεατές στην Ελλάδα και την Κύπρο. Οι πλούσιες και τεκμηριωμένες πληροφορίες που καταγράφονται εδώ, καθώς και η σύνδεση της δραματουργικής παραγωγής με το ιστορικό, κοινωνικό αλλά και εκπαιδευτικό περιβάλλον στο οποίο αυτή παράγεται, αποτελούν πολύτιμη συμβολή στην περαιτέρω έρευνα της ιστορικής πορείας αλλά και της παιδαγωγικής, καλλιτεχνικής, κοινωνιολογικής και ευρύτερα πολιτισμικής διάστασης που λαμβάνει σήμερα το Θέατρο για ανήλικους θεατές.
∞∞∞
Στο βιβλίο Σχολικό Θέατρο (1871-1974). Πρόλογοι Σχολικού Θεάτρου & Σχολικών Γιορτών, [140 Κείμενα με αισθητικό, ιστορικό, παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό περιεχόμενο], Εκδόσεις Πάραλος, Αθήνα 2013, με προλόγους της Καθηγήτριας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών κας Κυριακής Πετράκου και του Λέκτορος του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης κου Σίμου Παπαδόπουλου, ο Θανάσης Καραγιάννης αποδύεται σε μια άλλη σημαντική προσπάθεια, αυτή της έκδοσης και παρουσίασης των θεωρητικών κειμένων που δημοσιεύονταν ως πρόλογοι σε θεατρικά κείμενα τα οποία προορίζονταν κυρίως για «σχολικές γιορτές» ή «σχολικό θέατρο», σ’ ένα διάστημα μεγαλύτερο από έναν αιώνα (1871-1974). Τα κείμενα αυτά δεν αποτελούν απλώς πηγές πληροφοριών σε παιδαγωγικό, αισθητικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό, πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο, αλλά φωτίζουν με σύνθετο τρόπο και την εξελικτική πορεία του σχολικού θεάτρου και γενικότερα του ερασιτεχνικού και επαγγελματικού θεάτρου για παιδιά.
Με επιμονή, υπομονή και μεθοδική δουλειά, ο ερευνητής έχει αποθησαυρίσει αυτά τα κείμενα-τεκμήρια, τα οποία συνέθεσαν εκπαιδευτικοί, λογοτέχνες αλλά και δραματουργοί και τα αναδημοσιεύει σε αυτή τη συγκεντρωτική έκδοση, επιτρέποντας τη μελέτη και τη συνεξέτασή τους από την οποία μπορούν να προκύψουν σημαντικά συμπεράσματα.
Η κατάταξη του πρωτότυπου και σημαντικού αυτού υλικού ακολουθεί τη χρονολογική σειρά έκδοσης των βιβλίων στα οποία ανήκουν οργανικά και ταξινομείται σε έξι ενότητες (Τέλος του 19ου αι. 1871-1895 – Απαρχή του Θεάτρου για παιδιά, Πρώτες απόπειρες 1896-1921 – Μεσοπόλεμος 1922-1939 – Ελληνο-ιταλικός Πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος 1940-1949 – Μεταπολεμική περίοδος 1950-1966 – Δικτατορία 1967-1974).
Στην εισαγωγή, ο συγγραφέας προβαίνει σε μια ερμηνευτική καταγραφή και κατηγοριοποίηση των θεωρητικών θέσεων που διατυπώνουν οι συγγραφείς στους συγκεκριμένους προλόγους ως εξής: αισθητικές, παιδαγωγικές, ιδεολογικές (πολιτικοκοινωνικές) και εκπαιδευτικές απόψεις. Αυτή η ταξινόμηση στηρίζεται σε ενδοκειμενικά στοιχεία, σε χαρακτηριστικά δηλαδή παραδείγματα από το σώμα των κειμένων, τα οποία θέτουν γόνιμους αλλά και διαχρονικούς προβληματισμούς, αντανακλούν γενικότερες αξίες και στάσεις, αποκαλύπτουν το θεωρητικό υπόβαθρο των συγγραφέων τους καθώς και τις βαθύτερες επιρροές αλλά και τις στοχεύσεις τους. Η εισαγωγή του βιβλίου ολοκληρώνεται με αναφορές, παρατηρήσεις και σχόλια του ερευνητή –τεκμηριωμένα πάντοτε από τα αντίστοιχα κειμενικά αποσπάσματα– σχετικά με τις θεματικές αλλά και τη γλώσσα των θεατρικών κειμένων.
Οι 140 πρόλογοι που ακολουθούν είναι διαφωτιστικοί για τον σύγχρονο αναγνώστη, εκπαιδευτικό και ερευνητή, γιατί αφενός είναι πολύτιμοι δείκτες των παιδαγωγικών αντιλήψεων και πρακτικών της εποχής τους, και αφετέρου αντανακλούν τις κοινωνικές, εκπαιδευτικές και ιδεολογικές ανακατατάξεις που έλαβαν χώρα σε καθεμία από τις περιόδους αυτές.
Οι πρόλογοι είναι κείμενα πλούσια σε νύξεις και συνδηλώσεις που μπορούν, με την κατάλληλη ερμηνευτική ματιά, να αποκαλύψουν πολλά για την παιδαγωγική στόχευση της εποχής τους αλλά και την αναγνώριση της κυρίαρχης γραμμής που καθόρισε εν πολλοίς την αισθητική των έργων που θεωρήθηκαν σε κάθε εποχή ότι ήταν κατάλληλα ώστε να παρουσιαστούν στους μικρούς μαθητές και μελλοντικούς πολίτες αυτής της χώρας. Το περιεχόμενο του βιβλίου συμπληρώνουν ενισχυτικά το χρηστικό ευρετήριο ονομάτων καθώς και τα ανατυπωμένα δυσεύρετα σήμερα εξώφυλλα, ενδεικτικά και της εικαστικής πλαισίωσης των εκδόσεων αυτών.
Με το βιβλίο του, ο Θανάσης Καραγιάννης συμβάλλει στην προώθηση της έρευνας γύρω από το Θέατρο για Παιδιά αλλά και το Σχολικό Θέατρο στην Ελλάδα, που αποτελεί έναν πολύ ενδιαφέροντα τομέα, για τον οποίο όμως δεν είχαμε μέχρι τώρα καμία σχεδόν επιστημονική τεκμηρίωση. Ο συγγραφέας μας δίνει με τα βιβλία του που προαναφέρθηκαν, πολύτιμο υλικό για περαιτέρω έρευνα, ενώ προσφέρει ερμηνευτικά κλειδιά στον αναγνώστη για να αποδυθεί στη συγκριτική ανάλυση στοιχείων που συνδέουν την εκπαίδευση με το θέατρο και τον πολιτισμό σε διαχρονικό αλλά και συγχρονικό επίπεδο.
∞∞∞
Εκτός από την εκδοτική των κειμένων όμως, ο Θανάσης Καραγιάννης έχει αφιερώσει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της συγγραφικής δραστηριότητάς του και στη θεατρική κριτική, και μάλιστα την κριτική του θεάτρου για παιδιά, που ήταν έως τότε ένας τομέας σχεδόν ανύπαρκτος για την ελληνική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, εξέδωσε το 2010 το βιβλίο Κριτική Θεάτρου για Παιδιά 2007-2010, εκδόσεις Πάραλος, όπου συγκέντρωσε 110 κριτικά κείμενα δικά του που είχε δημοσιεύσει σε αυτή την τριετία κυρίως στην εφημερίδα Ριζοσπάστης αλλά και σε άλλα έντυπα. Το βιβλίο αυτό εξαντλήθηκε γρήγορα και έτσι ο συγγραφέας προέβη σε μια δεύτερη έκδοση εμπλουτισμένη με 14 ακόμη κριτικά κείμενά του που καλύπτουν πλέον το διάστημα μέχρι το 2013.
Τα κριτικά κείμενα που αναδημοσιεύει στα βιβλία του ο Καραγιάννης συνιστούν υλικό εξαιρετικά χρήσιμο για τον νέο εκπαιδευτικό, για τον φοιτητή, για τον ερευνητή, για τον καλλιτέχνη, για τον γονέα και για κάθε ενημερωμένο αναγνώστη, πρωτίστως γιατί είναι κείμενα βγαλμένα από την πένα ανθρώπου που γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες, τη φυσιογνωμία, την εξελικτική πορεία και την ιστορία του είδους που καλείται να κρίνει. Παραθέτω εδώ μία πολύ σημαντική, κατά τη γνώμη μου, θέση του Κωστή Παλαμά, σχετικά με την κριτική εν γένει και τις ικανότητες του κριτικού: «Σε εκείνον που ζητά να αισθανθεί και να καταλάβει, και να κρίνει και να τοποθετήσει, χρειάζεται πάντα η ιστορία, γιατί αλλιώτικα η τύφλα θριαμβεύει». Οι κριτικές του Θανάση Καραγιάννη εδράζονται στέρεα πάνω στη γνώση της δραματουργίας και της ιστορίας της, γι’ αυτό και αποτελούν πολύτιμο οδηγό για όσους επιθυμούν να εξερευνήσουν το μονοπάτι που οδηγεί στον μαγικό κόσμο του θεάτρου για τα παιδιά.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι παραστάσεις που παρακολούθησε και παρουσιάζει στα κείμενά του ο συγγραφέας είναι όχι μόνο πολυάριθμες αλλά και αξιόλογες, δοσμένες από επαγγελματίες του θεάτρου που σκύβουν με αγάπη και γνώση πάνω από τις ανάγκες του ανήλικου θεατή και προσφέρουν καλλιτεχνικά άρτια θεάματα, με ψυχαγωγικό αλλά και μορφοπαιδευτικό ρόλο.
Όπως σημειώνει στον Πρόλογο του βιβλίου ο Κώστας Γεωργουσόπουλος: «οι κριτικές του Καραγιάννη είναι παιδαγωγικά ευθείες, αισθητικά απαιτητικές και θεατρικά ενημερωμένες. Βοηθούν και τους θιάσους στις επιλογές τους και τους δασκάλους στις κατευθύνσεις τους και στον εμπλουτισμό των κριτηρίων τους» (σ.10). Πραγματικά, οι κριτικές που δημοσιεύονται στο βιβλίο του Θανάση Καραγιάννη είναι κείμενα γραμμένα με γνώση των κωδίκων της θεατρικής παράστασης για παιδιά, με επιμελημένο λόγο, με φροντίδα για την ανάδειξη της παιδαγωγικής αξίας και στόχευσης του έργου και την τελική επομένως, κριτική αποτίμηση κάθε παράστασης που γίνεται, με βάση την εις βάθος γνώση του αντικειμένου, την παιδαγωγική κατάρτιση και τη θεατρική εξοικείωση.
Σε μια περίοδο που οι επιλογές των παραστάσεων από τους γονείς και, δυστυχώς, μερικές φορές και από ορισμένους ανενημέρωτους εκπαιδευτικούς, γίνονται με βάση τις «κριτικές» που δημοσιεύονται ανώνυμα σε ιστοσελίδες, όπου αποτυπώνεται η υποκειμενική εντυπωσιογραφία κάποιων από την παράσταση, οι ενυπόγραφες και εμπεριστατωμένες κριτικές του Θανάση Καραγιάννη αποτελούν μια πραγματικά σημαντική παρακαταθήκη που κάθε εκπαιδευτικός, φοιτητής, γονιός και γενικότερα θεατρόφιλος, θα έπρεπε να έχει υπόψη του για να διαμορφώσει μια πιο σφαιρική και αντικειμενική θεώρηση αυτού του καλλιτεχνικού και μορφοπαιδευτικού αγαθού που συνιστά το Θέατρο για Παιδιά.
∞∞∞
«Με λογισμό και μ’ όνειρο» λοιπόν, με γνώση αλλά και αγάπη για το αντικείμενο, ο κ. Θανάσης Καραγιάννης μας έχει έως τώρα εφοδιάσει με τρία σημαντικά βιβλία για το Θέατρο για Ανήλικους Θεατές, αλλά και για το Σχολικό Θέατρο, καλύπτοντας τόσο τη διάσταση της ιστορίας και της δραματουργίας όσο και τη διάσταση των παραστάσεων που ανεβαίνουν τα τελευταία χρόνια από επαγγελματικούς θιάσους και απευθύνονται στα παιδιά.
Του ευχόμαστε ολόψυχα να συνεχίσει για πολλά ακόμη χρόνια, με την ίδια δύναμη και ζέση την ερευνητική και συγγραφική δουλειά του, προσφέροντάς μας πάντοτε πολύτιμο υλικό και εφοδιάζοντας και τους φοιτητές και τους εκπαιδευτικούς μας με βιβλία που θα τους διανοίξουν νέους ορίζοντες και θα τους βοηθήσουν αποφασιστικά στο απαιτητικό λειτούργημά τους.
