Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //
Ξεκινάμε από σήμερα μια σειρά δημοσιευμάτων για τα ανθρωπωνύμια. Θα εξετάζουμε ποια ονόματα επιχωριάζουν σε κάθε νομό και γιατί. Αυτό το ταξίδι, στον πολιτισμό, στα ήθη και στα έθιμα, στην ιστορία, στις προλήψεις του λαού κλπ. κρύβει αρκετές εκπλήξεις. Είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας.
Πρώτος σταθμός του ταξιδιού ο νομός Εβρου, για τον οποίο θα χρειαστούμε 15 αναρτήσεις.
Κάθε άνθρωπος φέρει ένα όνομα. Τα ανθρωπωνύμια (κύρια ή βαπτιστικά ονόματα) ξεχωρίζουν τους ανθρώπους και υπάρχουν από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να ζει σε οργανωμένη κοινωνία.
Η μελέτη της πορείας γέννησης των ονομάτων και η ερμηνεία τους έχει ενδιαφέρον ιστορικό, λαογραφικό, κοινωνικό, ψυχολογικό, θρησκευτικό ακόμη και ποιητικό. Ένα όνομα μεταφέρει μαζί του σελίδες της μυθολογίας, της ιστορίας ενός λαού (π.χ. Ορφέας, Περικλής) και είναι ζωντανά σύμβολα της δεισιδαιμονίας, της πίστης, της ελπίδας, της φαντασίας ενός λαού (π.χ. Αγοραστός, Ελπίδα, Αγάπη κλπ). Για να μπορέσει κανείς να εξηγήσει τη γέννηση και διάδοση των ονομάτων θα πρέπει να διεισδύσει βαθιά μέσα στην ιστορία, στη ζωή και στη νοοτροπία μιας εποχής. Και πάλι όμως θα συναντήσει διαφορές από τόπο σε τόπο. Όμοροι νομοί έχουν σημαντικές διαφορές.
Θέλοντας να βρούμε τις πηγές από τις οποίες στο διάβα του χρόνου οι πρόγονοι μας αντλούσαν τα ονόματά τους (και τις σημερινές πηγές), το ψάξαμε λίγο περισσότερο. Αξιοποιώντας τον ηλεκτρονικό κατάλογο του ΟΤΕ και τις δυνατότητες αναζήτησης που μας έδινε και μας δίνει, κάναμε χαρτογράφηση των ανθρωπωνυμίων της περιοχής της Θράκης (και όλης της Ελλάδας). Θεωρούμε τον κατάλογο αξιόπιστη πηγή γι’ αυτής μας τη μελέτη, μιας και καταχώριση των στοιχείων κατά τη διαδικασία παραχώρησης του τηλεφωνικού αριθμού, γίνεται βάσει των στοιχείων αστυνομικής ταυτότητας.
Η αναζήτηση στον κατάλογο έγινε με συνδυασμούς 3 γραμμάτων. Αναζητήσαμε για παράδειγμα, επίθετα που να αρχίζουν από ΠΑΝ (αυτό το συνδυασμό δεν τον χρησιμοποιήσαμε). Συνολικά δέκα τέτοιοι συνδυασμοί. Από κάθε καταχώριση του καταλόγου καταγράφαμε το βαπτιστικό όνομα. Ετσι, από τα επίθετα – πρόσωπα που μας έδωσαν οι δέκα συνδυασμοί διαμορφώθηκε ένα δείγμα 4.559 ανθρώπων (1.522 γυναίκες και 3.036 άνδρες) που μας έδωσε 217 γυναικεία ονόματα και 159 ανδρικά. Το δείγμα αντιπροσωπεύει το 3,1% του συνολικού πληθυσμού του νομού (147.944, απογραφή 2011). Ο γυναικείος πληθυσμός του νομού είναι 72.900 (οπότε το δείγμα μας είναι 2,08%) και ο αντρικός 74.630 (το αντρικό δείγμα είναι 4,06). Είναι ένα δείγμα ικανό να μας δώσει έγκυρη εικόνα για τις πηγές των ονομάτων, την ποσοτική κατανομή τους και να αναδειχτούν οι τοπικές ιδιαιτερότητες στην ονοματοδοσία.
Η συγκεκριμένη έρευνα είναι τμήμα πανελλαδικής έρευνας που διεξήχθη σταδιακά από το 2009 μέχρι και το 2013. Στην πανελλαδική έρευνα ο νομός συμμετέχει με δείγμα 263 γυναικών και 667 ανδρών. Για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα των ονομάτων που επιχωριάζουν στο νομό, εμπλουτίσαμε το δείγμα με νέες εγγραφές. Αυτές όμως δεν μπορούμε να τις ενσωματώσουμε στο πανελλαδικό δείγμα γιατί θα αλλοιωθεί το τελικό αποτέλεσμα. Το πανελλαδικό δείγμα είναι στις γυναίκες 52.927 και στους άνδρες 99.246. Ολοι οι νομοί συμμετέχουν αναλογικά.
Επόμενο βήμα μας ήταν να εξηγήσουμε τη χρήση των ονομάτων. Να δούμε ποιοι παράγοντες – κριτήρια επιδρούν στην εκλογή των ονομάτων και ποιες οι δεξαμενές. Ποια τα κοινά στοιχεία και πού διαφέρουν από την υπόλοιπη Ελλάδα.
Το βασικό συμπέρασμα αυτής της έρευνας είναι η ισχυρή επίδραση της θρησκείας. Μετά τα θρησκευτικά, στα ανδρικά υπερισχύουν τα αρχαία και μυθολογικά ονόματα ενώ στα γυναικεία αυτά που προέρχονται από την Ελεύθερη Αντίληψη του Λαού (ονόματα λουλουδιών, ζώων, πουλιών, από σωματικά χαρίσματα, ορυκτά, ηθικά προσόντα, ευχές κλπ.). Ειδικά στους άντρες πολύ χαμηλά είναι τα ονόματα που προέρχονται από τους άλλους λαούς. Αυτά θα τα εξετάσουμε αναλυτικά στις επόμενες αναρτήσεις.
Οι πηγές προέλευσης των ονομάτων
(ΕΛΑ = Ελεύθερη Αντίληψη Λαού, ΒΥΖ = Βυζαντινά, ΑΞΙΩΜΑΤΑ = ονόματα που προέρχονται από αξιώματα, ΑΡΧ-ΜΥΘ = Αρχαία – Μυθολογικά)
Βέβαια, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι αυτή είναι η κατάταξη είναι συμβατική, μιας και οι παράγοντες που επιδρούν στην επιλογή ενός ονόματος ποικίλουν. Για παράδειγμα το ονόματα Ελένη και Δήμητρα έχουν ισχυρές συνδέσεις και με την Αρχαιότητα και με τον Χριστιανισμό.
(Συνεχίζεται)
