Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Βαρδιάνος στα σπόρκα
Ένα κορυφαίο έργο του Σκιαθίτη διηγηματογράφου από τις εκδόσεις Ατέχνως
1865, χρονιά της μεγάλης επιδημίας χολέρας. Ο μοναχογιός της Σκεύως βρίσκεται σ’ ένα από τα καράβια, τα «σπόρκα», που περνούν την καραντίνα τους στο νησάκι Τσουγκριά, απέναντι από τη Σκιάθο. Για να δει και να περιποιηθεί το παιδί της, που το είχε προσβάλει η αρρώστια, η Σκεύω καταφέρνει, ντυμένη αντρικά, να την προσλάβουν «βαρδιάνο» στα καράβια και να πετύχει το σκοπό της.
Με κέντρο αυτή την ιστορία ο Παπαδιαμάντης καταφέρνει να μας δώσει έναν πίνακα πλούσιο σε ποικιλίες, σε αντιθέσεις και σε επεισόδια.
«Εκείνο που κάνει εντύπωση και δίνει στο έργο την αξία του είναι η εξαιρετική ποικιλία που μας παρουσιάζει, το πλήθος των προσώπων και των μεμονωμένων επεισοδίων, παρουσιασμένων όλων με έξοχη αφηγηματική άνεση και που, χωρίς να συμπλέκονται μεταξύ τους, δεν ξεφεύγουν από το κεντρικό νήμα, και με την παράλληλη έκθεσή τους όχι μόνο δεν διασπούν αλλά αντίθετα συγκρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Γιατί υπάρχει μια (πολύ υποτυπώδης) «υπόθεση» και υπάρχει αναμφισβήτητα και ένα κεντρικό πρόσωπο, Είναι η θεια Σκεύω, η γριά μητέρα, που το φίλτρο για το μοναχογιό της τη φέρνει να πάρει την τολμηρή απόφαση να μπει «βαρδιάνος στα σπόρκα», φύλακας δηλαδή στα μολυσμένα (τα «επιχόλερα») πλοία. Περίεργο, μια γυναίκα και εδώ στο κέντρο της διήγησης, όπως και στη «Φόνισσα», αλλά μια γυναίκα ολότερα διαφορετική. Η Φραγκογιαννού είναι ακριβώς το αντίθετο της Θεια-Σκεύως, το ανάστροφο του νομίσματος. Τη μια την κινεί το μίσος, την άλλη η αγάπη. Το δαιμονικό στοιχείο της φόνισσας βρίσκει στην καλοκάγαθη μορφή της γρια-Σκεύως το φωτεινό του αντίκρισμα, στην αντικοινωνική τοποθέτηση εκείνης αντιτίθεται το βάθος και η απλότητα της αγάπης της Σκεύως.
Εκτός από τα πρόσωπα παρεμβάλλονται και ένα πλήθος επεισόδια, μεμονωμένα, αυτοτελή, που έρχονται όμως πάντα και συνδέονται με την κεντρική γραμμή του έργου. Δύο παίρνουν έκταση και σημασία. Το πρώτο, κωμικό και σατιρικό, είναι στην αρχή (…) Το δεύτερο επεισόδιο, προς το τέλος είναι περισσότερο δραματικό(…)».
(Από τον πρόλογο του Λίνου Πολίτη, στην πρώτη έκδοση, 1968 – Γαλαξίας)
