Βιβλιοπαρουσίαση στην Καισαριανή: το Δουργούτι των προσφύγων “Η πόλη των Παρτιζάνων” _Το πρόσωπο μιας χαμένης πολιτείας

Το βιβλίο θα παρουσιαστεί από τους ιστορικούς
Γιώργο Μαργαρίτη και Προκόπη Παπαστρατή, καθηγητές Πανεπιστημίου
Παρασκευή 26 Ιανουαρίου
19.00 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου Καισαριανής (Βρυούλων και Φιλαδέλφειας, Καισαριανή)

Το 1856 διανοίχτηκε ο δρόμος Αθήνας-Τρίπολης. Στο Δουργούτι έμειναν εργάτες από το Χέλι Κορινθίας που δούλευαν στο τμήμα Αθήνα-Κόρινθος ή, κατ’ άλλη εκδοχή, στην υπεραστική γραμμή Αθήνα-Τρίπολη. Γι’ αυτό η περιοχή στα τέλη του 19ου αιώνα ονομαζόταν “Χελιώτικα”.

Μια άλλη παλιά ονομασία της περιοχής είναι το “Ντομούζ Νταμέ” (domuz dam, σπίτι των γουρουνιών). Η λέξη είναι τουρκική και με αυτή την ονομασία οι παλιότεροι κάτοικοι αποκαλούν την περιοχή μέχρι σήμερα. Η ονομασία αυτή της αποδόθηκε γιατί, όταν την πρωτοκατοίκησαν οι πρόσφυγες, υπήρχαν εκεί δύο τουλάχιστον μεγάλα χοιροτροφεία. Ειρωνικά κάποιοι πρόσφυγες μετά την εγκατάστασή τους αποκαλούσαν το Δουργούτι “Βενετία”, εξαιτίας των ρυακιών με τα βρωμόνερα, τα οποία κυλούσαν στα δρομάκια ανάμεσα στις παράγκες.

Η ονομασία Δουργούτι είναι παλιά. Ο Κώστας Μπίρης θεωρεί ότι η περιοχή αυτή ανήκε σε έναν Αθηναίο κτηματία, τον Δουρούτη ή Δουργούτη. Την άποψη αυτή ενισχύει και το γεγονός ότι στον Μεσοπόλεμο πολλές εφημερίδες το αναφέρουν ως Δουργούτη και ότι πολλοί σύλλογοι της περιοχής είχαν σαν επιθετικό προσδιορισμό το Δουργούτη και όχι Δουργούτι, π.χ. Μικρασιατική Ένωση Δουργούτη. Ο Αθανάσιος Δουρούτης ήταν ο ιδρυτής του εργοστασίου επεξεργασίας μεταξιού στα χρόνια του Όθωνα, στο οποίο οφείλει το όνομά του το Μεταξουργείο (σήμερα στεγάζει την Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το όνομα ή είναι παραφθορά του Ντομούζ Νταμέ ή προέρχεται από κάποιον Ντουργούτ Αγά που κατείχε μεγάλο μέρος της περιοχής. […]

Μας πήραν την Αθήνα τριάλαρι λαρα
μας πήραν την Αθήνα τριάλαρι λαρα
μόνο για έναν μήνα κάπα κάπα έψιλον
γεια σου ΚΚΕ ”

” Μας πήραν το Παγκράτι τριάλαρι λαλα
μας πήραν το Παγκράτι τριάλαρι λαλα
μα θα τους βγει το μάτι κάπα κάπα έψιλον
γεια σου ΚΚΕ “

Δεκέμβρης του ’44: Μια κρίσιμη ταξική σύγκρουση

Όπως και για πολλά άλλα τοπωνύμια του αθηναϊκού παρελθόντος, που η χρήση τους υποχωρεί και η μνήμη τους ξεθωριάζει μέχρι να χαθεί ολοσχερώς έρχεται να προστεθεί η ογκώδης “βιογραφία” της γειτονιάς που σήμερα ταυτίζεται με τον Νέο Κόσμο, της “πόλης των παρτιζάνων” όπως μας πληροφορεί ότι αποκαλούνταν το Δουργούτι ο συγγραφέας της, Παντελής Αραπίνης, γέννημα-θρέμμα της συνοικίας _δίπλα στην ηρωική Καισαριανή το “μικρό Στάλιγκραντ”

Μαγική πόλη, όχι μονάχα γιατί εκεί, στον λαβύρινθο που σχημάτιζαν οι προσφυγικές παράγκες, γύρισε το 1954 την ομώνυμη ταινία του ο Νίκος Κούνδουρος αλλά και γιατί η γειτονιά ήταν διάσημη στην αθηναϊκή κοινωνία για τις μάγισσες και τους μάγους με “τη σολομωνική και τις μαγγανείες» τους.

Χωράφια των Μπραχαμιωτών, αλλά και σκουπιδότοπος της ανατολικής Αθήνας, το Δουργούτι άρχισε να μετατρέπεται από το 1921 σε καταφύγιο Αρμενίων προσφύγων, για να ακολουθήσουν αμέσως μετά οι Μικρασιάτες Έλληνες, δύο προσφυγικές κοινότητες που θα διαμορφώσουν την οριστική φυσιογνωμία της γειτονιάς (ο Νέος Κόσμος παραμένει ακόμη και σήμερα κέντρο της αρμενικής διασποράς στην Αθήνα).

Κίνητρο για τη συγγραφή της ογκώδους αυτής μελέτης υπήρξε μια ιστορική διερώτηση, αν και ο ίδιος ο συγγραφέας δεν είναι ιστορικός, σχετικά με τις σιωπές που περιέβαλλαν (και ακόμη περιβάλλουν) το μεγάλο μπλόκο της 9^ης Αυγούστου 1944, το οποίο, σύμφωνα με τους υπολογισμούς που παραθέτει, κόστισε τη ζωή 200 κατοίκων και την ομηρία 2.000-3.000 άλλων.

Στο πρώτο μέρος, ο συγγραφέας εξετάζει τη συγκρότηση του νέου συνοικισμού και της προσφυγικής ταυτότητας, τις σχέσεις Ελλήνων και Αρμενίων προσφύγων, τις σχέσεις αυτών των τελευταίων με το ελληνικό κράτος, αλλά και με έναν καινούργιο παράγοντα: το ΚΚΕ, μια συνάντηση που θα οδηγήσει στην ανατρεπτική ώσμωση και στην πολιτική συνειδητοποίηση. Ακόμη, εξετάζονται πτυχές της καθημερινότητας των προσφύγων στο Δουργούτι, τα αθλητικά σωματεία, τα λαϊκά μαγαζιά, οι χοροί και οι μουσικές κ.ά.
- Στο δεύτερο και πλέον εκτενές μέρος μελετάται η περίοδος της Κατοχής και της Αντίστασης, αλλά και εκείνη των των αλύγιστων της ταξικής πάλης. Αφού αναφερθεί στις αλλαγές που επέφερε η Κατοχή στην καθημερινότητα της συνοικίας αλλά και στις κοινωνικοπολιτικές αντιλήψεις των κατοίκων της, ο συγγραφέας εξετάζει την παρουσία και τη δράση των _με αιμοδότη το ΚΚΕ αντιστασιακών οργανώσεων, του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, αλλά και του Αρμενικού Μετώπου, και των αρμενικών κομμάτων στο Δουργούτι. Στη συνέχεια αναφέρεται στη συγκρότηση και τη μαχητική παρουσία του Λόχου του ΕΛΑΣ Δουργουτίου και τη σταδιακή μετατροπή της συνοικίας σε ελεύθερη περιοχή.
- Κεντρική θέση στην αφήγηση αυτή έχει το Μεγάλο Μπλόκο, τα γεγονότα σχετικά με το οποίο ο συγγραφέας επιχειρεί να ανασυστήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή λεπτομέρεια, στηριγμένος σε αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων και δημοσιευμένες μαρτυρίες, από τις οποίες συγκροτεί και έναν _“προσωρινό”, ονομαστικό κατάλογο 147 νεκρών του μπλόκου. Επίσης, συζητά τα προβλήματα και τα ερωτηματικά, καθώς και την κατοπινή αμνησία του αστικού κράτους που περιβάλλουν το μπλόκο και, για τον συγγραφέα, ισοδυναμούν με αποσιώπησή του. Αρκετές σελίδες αφιερώνονται στην ΟΠΛΑ Δουργουτίου, στη δράση και στους μαχητές της οργάνωσης, για 16 από τους οποίους παρατίθενται με σύντομα βιογραφικά. Το μέρος αυτό ολοκληρώνεται με τη Μάχη της Αθήνας και τις μεταβαρκιζιανές διώξεις, αλλά και με την παλιννόστηση μεγάλου μέρους της αρμενικής παροικίας στην ΕΣΣΔ και τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας.
Το τρίτο μέρος της μελέτης, που αφορά τη μεταπολεμική πορεία και τους μετασχηματισμούς της συνοικίας (είναι χαρακτηριστικό ότι φέρει τον τίτλο «Το Δουργούτι που χάθηκε»), ξεκινά με την ταινία του Νίκου Κούνδουρου “Μαγική πόλις”, για να αναφερθεί στη συνέχεια στις διώξεις των κομμουνιστών και της Αριστεράς, αλλά και σε μια σειρά από κοινωνικές πτυχές της ιστορίας του συνοικισμού (λαϊκή αλληλεγγύη, παιδική εργασία, η βία στα σοκάκια, η αυτοστέγαση), καθώς και στοιχεία μιας αστικής λαογραφίας της περιοχής (οι μάγοι και οι μάγισσες, τα παιχνίδια στους χωματόδρομους, οι πλανόδιοι, τα καφενεία και τα κουτούκια, τα κέντρα διασκέδασης, όπως η περίφημη Τριάνα του Χειλά κ.λπ.), ενώ δεν λείπουν και οι σύντομες προσωπογραφίες χαρακτηριστικών τύπων της γειτονιάς.
- Το τελευταίο τμήμα αυτού του μέρους είναι αφιερωμένο στην προοδευτική νεολαία του Δουργουτιού, από τη 10ετία του 1960, με τη Νεολαία ΕΔΑ, τη ΔΝΛ και τους “αιρετικούς” της αριστεράς, ρεύμα που παίρνει μαζικές και συγκρουσιακές διαστάσεις κατά τα Ιουλιανά, έως εκείνη του 1980, με τις πρώην προσφυγικές πολυκατοικίες να γίνονται πόλος έλξης μιας περισσότερο αυτόνομης και αμφισβητησιακής νεολαίας.

Η κοπιώδης δουλειά του Παντελή Αραπίνη, προϊόν αγάπης για τη γενέθλια πολιτεία και την ιστορία της, αποτελεί, αναμφίβολα, μια χρήσιμη συμβολή στην ιστοριογραφική συζήτηση για την Κατοχή και την Αντίσταση στην Αθήνα, η διεξαγωγή της οποίας δεν διευκολύνεται από απόλυτες κρίσεις για τη συνεισφορά άλλων μελετητών. (από την έκδοση)

Η διακαής επιθυμία του συγγραφέα να διαλευκάνει την υπόθεση του Μπλόκου ικανοποιήθηκε όταν μετά το πέρας των πανεπιστημιακών του σπουδών προσέγγισε μέσω του ΚΚΕ αρκετούς από τους πρωταγωνιστές εκείνης της εποχής, προσπαθώντας να καταγράψει τις προφορικές μαρτυρίες τους, όπου κατάφερε και γνώρισε τον τελευταίο ΕΛΑΣίτη του Δουργουτίου, τον Βαγγέλη Ντερμιτζόγου, με αποτέλεσμα η μελέτη να συνεχίσει με νέα στοιχεία.

Περιεχόμενα

- - Εισαγωγή
  - Το Δουργούτι των προσφύγων
  - Η πόλη των παρτιζάνων
  - Το Δουργούτι που χάθηκε
  - Νεκροί στο μπλόκο του Δουργουτιού
  - Κατάλογος εκτελεσθέντων την επομένη του Μπλόκου
  - Παράρτημα χαρτών
  - Συντομογραφίες

Λεπτομέρειες

- - ISBN: 978-960-9728-16-4
  - Εκδότης Ιδιομορφή
  - Σειρά
  - Χρονολογία Έκδοσης Ιανουάριος 2023
  - Αριθμός σελίδων 648
  - Διαστάσεις 24Χ17
  - Πρόλογος Παντελής Αραπίνης

Ο Γιώργος Μαργαρίτης (Αθήνα, 1954) είναι καθηγητής σύγχρονης Ιστορίας και συγγραφέας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Νίκαιας, στη Γαλλία, όπου το 1981 ανακηρύχθηκε διδάκτορας.

Από το 2004 συνεργάζεται πολιτικά με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.
To 2015 ανακοινώθηκε η υποψηφιότητά του στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΚΚΕ
και έκτοτε είναι υποψήφιος με τα ψηφοδέλτια του Κόμματος
σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις.

Διδάσκει Σύγχρονη Πολιτική και Κοινωνική Ιστορία στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης από το 2004, ενώ τα προηγούμενα 20 χρόνια εργαζόταν επίσης ως καθηγητής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστήμιου Κρήτης. Έχει πάρει μέρος ως εισηγητής σε πολλά επιστημονικά συνέδρια ενώ έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά και συμμετάσχει σε συλλογικούς τόμους. Τα ενδιαφέροντά του επικεντρώνονται στην σύγχρονη ευρωπαϊκή και ελληνική ιστορία. Ειδικότερα έχει ασχοληθεί με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, την ιταλική και την γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, την Κατοχή και την Αντίσταση. Έχει ασχοληθεί με τις μειονότητες στην χώρα μας, με τον Εμφύλιο Πόλεμο _με τους αλύγιστους της ταξικής πάλης και την Επανάσταση του 1821, με την πολιτική και κοινωνική ιστορία της Ευρώπης τον εικοστό αιώνα.

Αρθρογράφησε και αρθρογραφεί για ιστορικά, πολιτικά θέματα και ζητήματα αμυντικής πολιτικής στις εφημερίδες Ριζοσπάστης, Τα Νέα, Καθημερινή, Το Βήμα, Ελευθεροτυπία, Εφημερίδα των Συντακτών, Ελεύθερος Τύπος και άλλες. Αρθρογραφεί σε ιστοσελίδες (slpress.gr κά). Υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής και βασικός αρθρογράφος του περιοδικού “Ο Πολίτης” για είκοσι σχεδόν χρόνια.

Ενδεικτική εργογραφία

Από την ήττα στην εξέγερση. Ελλάδα 1941–1942 (Αθήνα 1993)
Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, τόμοι Α’-Β’ (Αθήνα, 2000-2001)
Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες: Στοιχεία για την καταστροφή των μειονοτήτων της Ελλάδας, Εβραίοι και Τσάμηδες 1941–1944 (Αθήνα 2005)
Προαγγελία θυελλωδών ανέμων. Ο πόλεμος στην Αλβανία και η πρώτη περίοδος της Κατοχής (Αθήνα 2009)
Πλημμυρίδα και Άμπωτη. Ο ευρωπαϊκός 20ος αιώνας, Μέρος πρώτο: Από τον αποικισμό στη ναζιστική Νέα Ευρώπη 1873-1942) (Αθήνα 2014)
Πόλεμος και Πολιτική (Αθήνα, 2015)
Ήταν ένα μικρό καράβι (Αθήνα, 2016)
Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης (Αθήνα, 2017)
Ενάντια σε Φρούρια και τείχη 1821. Μια μικρή εισαγωγή για την Ελληνική Επανάσταση. (Αθήνα, 2020)
Η υπεράσπιση της ελεύθερης Ελλάδας. 1825-1827. Οι κρίσιμες αναμετρήσεις που οδήγησαν στη θεμελίωση της ελληνικής ανεξαρτησίας (Αθήνα, 2021)
Οι εμφύλιοι πόλεμοι στον σύγχρονο κόσμο (Αθήνα, 2022)