Κινηματογράφος: Ουρανός (1962), του Τάκη Κανελλόπουλου

Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης //

-Πάει;

-Πέθανε.

-Ε, ρε δάσκαλε…

(διάλογος από την ταινία)

Η ταινία «Ουρανός» αναφέρεται στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Πρόκειται για την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του σκηνοθέτη και σεναριογράφου Τάκη Κανελλόπουλου. Το σενάριο βασίζεται σε αφηγήσεις ανθρώπων που έζησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πρώτο μέρος της ταινίας γυρίστηκε στον Πελεκάνο Κοζάνης και το δεύτερο μέρος στη Οξυά Καστοριάς, στην Πολυκέρασο Καστοριάς και στην ευρύτερη περιοχή του Βιτσίου. Η ταινία ξεκίνησε την πορεία της στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (1962) ενώ προβλήθηκε στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ των Κανών (Μάιος 1963). Ο σκηνοθέτης την είδε να φτάνει στα φεστιβάλ της Νέας Υόρκης και του Βερολίνου (εκτός συναγωνισμού). Με 29.993 εισιτήρια, ήρθε στην 22^η θέση ανάμεσα σε 82 ελληνικές ταινίες της σεζόν.

Υπόθεση

Η υπόθεση της ταινίας είναι απλή, χωρίς κουραστικές και αχρείαστες λεπτομέρειες. Στη μακεδονική επαρχία, συγκεκριμένα στη Δυτική Μακεδονία, δύο ζευγάρια (Νίκη Τριανταφυλλίδη-Τάκης Εμμανουήλ και Φαίδων Γεωργίτσης-Αιμιλία Πίττα), χωρίζουν με την έναρξη του πολέμου. Δύο άντρες πάνε στο μέτωπο της Αλβανίας και πολεμούν πλάι-πλάι με τον δάσκαλο, ο οποίος θα σκοτωθεί πρώτος. Στη συνέχεια, θα πέσουν και οι ίδιοι ενώ το μέτωπο θα καταρρεύσει. Το πένθος και η απογοήτευση θα σκεπάσουν τα πάντα την ώρα που οι γερμανικές δυνάμεις κατευθύνονται στην πρωτεύουσα. Μετά την κατάκτηση της χώρας από τα ναζιστικά στρατεύματα την άνοιξη του 1941, οι στρατιώτες επιστρέφουν από το μέτωπο στα σπίτια τους με τα πόδια. Βρίσκουν καταφύγιο σε εκκλησίες και γνωρίζονται με τους ντόπιους.

Σχόλιο

Ο Κανελλόπουλος εστιάζει στη φύση του πολέμου, στις ανθρώπινες σχέσεις πριν και κατά τη διάρκεια του καθώς και στα συναισθήματα που δημιουργεί. Η προσέγγιση του απέχει χιλιόμετρα από τις ωραιοποιημένες, παραπλανητικές και ιστορικά αναθεωρητικές εκδοχές του πολέμου που παρουσιάστηκαν από τον Ελληνοαμερικάνο παραγωγό Τζέιμς Πάρις κατά τη διάρκεια της Χούντας. Το συναίσθημα δεν απουσιάζει από τον «Ουρανό», ούτε όμως εκβιάζεται από τους δημιουργούς. Δεν εξυμνείται ο ηρωισμός της φυλής, ο αγώνας ενάντια στην εισβολή αναγνωρίζεται αλλά παράλληλα τοποθετείται σε ρεαλιστικά πλαίσια.

Ο σκηνοθέτης συνομιλεί με τα γεγονότα που επηρεάζουν με διάφορους τρόπους τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε αυτά (τον δάσκαλο, τον ταχυδρόμο, τον λοχία που κρατούν τους ρόλους των αφηγητών και τους συμπληρωματικούς ρόλους π.χ της δασκάλας). Ο πόλεμος για τον Τάκη Κανελλόπουλο, όσο και για τον συγγραφέα Γιώργο Κιτσόπουλο δεν είναι γιορτή (κι όμως στο ξεκίνημα του αγώνα οι φαντάροι έφυγαν «Με το χαμόγελο στα χείλη»). Αντίθετα είναι μια διαδικασία, με απρόσμενα αποτελέσματα που πνίγει τους νικητές της ελληνοϊταλικής σύγκρουσης στην απογοήτευση και την μελαγχολία καθώς η φασιστική κυβέρνηση των Αθηνών υπέγραφε τη συμφωνία παράδοσης και υποταγής, την ώρα που ο αγώνας βρίσκονταν σε εξέλιξη. Παράλληλα, στα μετόπισθεν, η απογοήτευση των στρατιωτών έρχεται να συναντήσει την απόγνωση όσων δεν έχουν νέα από τους δικούς τους ανθρώπους. Κατά βάθος, είτε νικητής, είτε στην πλευρά των ηττημένων, το αποτέλεσμα του πολέμου είναι το ίδιο για τους απλούς ανθρώπους: Ο τρόμος και η εξαθλίωση.

Όλα τα παραπάνω παρουσιάζονται με μια απλότητα που συγκλονίζει, χωρίς πολλά λόγια, ένα βλέμμα και η σιωπή μπορούν να πουν τα πάντα. Η σκηνοθεσία και η φωτογραφία, τα πλάνα που εναλλάσσονται μεταξύ των μεγάλων τοπίων και των ανθρώπων λένε πολλά περισσότερα από χίλιες πολεμικές σκηνές και καθιστούν τον «Ουρανό» μια ταινία αναφοράς για το αντιπολεμικό σινεμά τόσο για το πρόσφατο παρελθόν, όσο και για σήμερα.

Στοιχεία της ταινίας

Σκηνοθεσία-μοντάζ: Τάκης Κανελλόπουλος

Σενάριο: Τάκης Κανελλόπουλος, Γιώργος Κιτσόπουλος

Διεύθυνση φωτογραφίας: Γρηγόρης Δανάλης, Τζοβάνι Βαριάνο

Μουσική: Αργύρης Κουνάδης

Κιθάρα: Δημήτρης Φάμπας

Παίζουν: Τάκης Εμμανουήλ, Φαίδων Γεωργίτσης (στον πρώτο κύριο ρόλο του), Νίκη Τριανταφυλλίδη, Αιμιλία Πίττα (σε πρώτη εμφάνιση), Ελένη Ζαφειρίου, Λάζος Τερζάς, Κώστας Καραγιώργης, Νίκος Τσαχιρίδης, Λαμπρινή Δημητριάδου, Χριστόφορος Μάλαμας, Σταύρος Τορνές.

Διάρκεια: 83΄