Τ’ αθέατα αίτια μιας κοινωνικής ασθένειας (Διήγημα)

του Νίκου Γεωργαντώνη //

«Δεν είναι σαφή τα αίτια της πάθησής σας. Η επιστήμη δεν έχει καταφέρει ακόμη να ερμηνεύσει τους λόγους που προκαλούν αυτό που παρουσιάζετε. Είναι κάτι σπάνιο. Δεν συνηθίζεται σε άτομα της ηλικίας σας, αλλά σας διαβεβαιώ: δεν είναι κάτι που πρέπει να σας ανησυχεί…»

Ο ασθενής φάνηκε σκεπτικός και ρώτησε:

«Έχετε υπόψιν σας τις διάφορες μορφές εκδήλωσης της δυσλειτουργίας του ήπατος;… Ερευνούσα στη Βιβλιοθήκη ένα λήμμα σχετικό με παθήσεις του φλεβικού συστήματος του ήπατος· η συμπτωματολογία μοιάζει αρκετά με την περίπτωσή μου· έντονοι πόνοι στην κοιλιακή χώρα, ναυτία, αδυναμία, μη φυσιολογική λειτουργία του πεπτικού συστήματος, παλινδρομήσεις, έντονο αίσθημα κόπωσης…» (σταματάει λίγο, σκέφτεται) «και το υπερηχογράφημα δείχνει κάποιες μικρές αλλοιώσεις της υφής του περιβλήματος του ήπατος· ξέρετε… είναι μία κακή συνήθεια, αλλά κάπως μ’ αρέσει να ψάχνω περαιτέρω μόνος μου τα πράγματα. Είναι μάλλον το μικρόβιο ενός ανθρώπου επιφυλακτικού…» είπε χαρούμενα στον γιατρό.

«Πολύ καλά κάνετε και ψάχνετε τα πράγματα. Κι εγώ το συνηθίζω. Δεν είναι δα κάτι το πολύπλοκο. Η ιατρική, άλλωστε, τι είναι; Φυσική!» (σταματάει για λίγο και διορθώνει τη θέση των γυαλιών του με τον δείκτη του ενός χεριού του) «Έχω υπόψιν μου τη συμπτωματολογία που αναφέρετε για το ήπαρ. Βέβαια… Είναι κάτι εξαιρετικά σπάνιο!… Προσωπικά δεν έχω συναντήσει κάτι παρόμοιο ποτέ σ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας μου… Είναι κάτι πολύ σπάνιο, να διαστέλλεται το φλεβικό σύστημα στο ήπαρ! Όχι, όμως, και αδύνατο… Δεν είναι κάτι, δηλαδή, που δεν θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε… Αλλά, αυτό που πρέπει να κάνουμε πρώτα είναι να σκεφτούμε απλά… Να αποκλείσουμε πρώτα τις συνηθισμένες περιπτώσεις…»

«Διαφοροδιάγνωση» είπε ο ασθενής.

«Ακριβώς. Να εξετάζουμε αρχικά τις πιο συνηθισμένες παθήσεις… Και σεις… από την εξέταση που κάναμε δεν θα πρέπει να ανησυχείτε… Δεν εντοπίσαμε κάποιο παθολογικό πρόβλημα. Οι αλλοιώσεις στην επιφάνεια της άνω και κεντρικής κοιλιακής χώρας, τα εξέρυθρα και μελανά σημεία που υπάρχουν σε μικρό βαθμό, δεν αξιολογούνται ως ανησυχητικά… Είναι φυσιολογικό με την ηλικία να παρουσιάζονται αλλοιώσεις στην υφή και το χρώμα του δέρματος. Εκτιμώ ότι υπάρχει μία προδιάθεση η οποία όμως δεν πρέπει να μας ανησυχεί. Η συνήθης αντιμετώπιση, αυτών των ενοχλήσεων, είναι μία ετήσια ή εξάμηνη απλώς, παρακολούθηση… Μπορώ, ωστόσο, να σας παραπέμψω και σε μιαν άλλη ειδικότητα αν το επιθυμείτε· για να σας φύγει κάθε ανησυχία, κάθε υπόνοια από τη σκέψη σας.»

«Δεν υπάρχει το ενδεχόμενο η συμπτωματολογία αυτή να κατατάσσεται σε μία ασθένεια που δεν εμπίπτει στο υπάρχον σύστημα ταξινόμησης που χρησιμοποιείται από τη σύγχρονη παθολογία; Θυμάμαι π.χ., ότι στην έκδοση του International Classification of Diseases (ICD) υπάρχουν αρκετές αταξινόμητες περιπτώσεις παθήσεων του ήπατος.»

«Ναι…»

«Όχι μόνο στο ήπαρ. Αλλά και σ’ άλλες κατηγορίες παθήσεων, που μπορεί να αφορούν το αναπνευστικό, το καρδιαγγειακό, το ουροποιητικό σύστημα, τις δερματικές παθήσεις, τις παθήσεις νεφρών, διάφορες ιογενείς παθήσεις – σ’ όλες τις κατηγορίες υπήρχαν παθήσεις αταξινόμητες.»

«Αυτό είναι σωστό.»

«Αυτό πώς το ερμηνεύετε; Τι λέει αυτό για σας;»

Ο γιατρός σηκώνει τα χέρια.

«Τι να πω;… Terra incognita! Η επιστήμη δεν έχει δώσει ακόμη απαντήσεις…» είπε και χαμογέλασε αμήχανα.

«Θα συμφωνήσω. Αλλά ίσως νομίζω ότι η απάντηση σ’ αυτό δεν θα έπρεπε να είναι τόσο απλή, εδώ υπάρχει ένα κενό το οποίο δεν έχει ληφθεί σοβαρά υπόψιν. Δηλαδή, το ότι υπάρχουν ασθένειες που μοιάζουν με κάποιες άλλες ταξινομημένες, ότι η συμπτωματολογία δεν είναι ξεκάθαρη ούτε υπάρχουν σαφή όρια μεταξύ των παθήσεων – αυτό δείχνει ενδεχομένως όχι τόσο ότι υπάρχουν ασθένειες, που δεν έχουν ακόμη κατηγοριοποιηθεί, όσο ότι τα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιούμε για τη διάγνωση και την ταξινόμηση είναι ανεπαρκή… Προσεγγίζουμε τον ανθρώπινο οργανισμό σαν μια μηχανή. Απομονώνουμε τα όργανα σαν να ήταν εξαρτήματα, και, όσον αφορά την αλληλεπίδρασή τους, δεν βλέπουμε τίποτα άλλο παρά σχέσεις απομονωμένων μερών. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ένας γιατρός, γενικά, αντιμετωπίζει αδυναμία στην εξήγηση συμπτωμάτων που μπορεί να μην αφορούν στενά ένα συγκεκριμένο μέρος του οργανισμού, ο ασθενής πιθανότατα θ’ αρχίσει ένα ταξίδι από γιατρό σε γιατρό, από τη μία ειδικότητα στην άλλη, μήπως και βρεθούν τα αίτια της πάθησης… Αλλά, τελικά, πώς να βρεθούν; όταν ο καθ’ ένας στρέφει την προσοχή του στο μέρος και όχι στο όλο!… Αυτό που κυριαρχεί είναι η αντιμετώπιση των παθήσεων με βάση τη στατιστική, την μερικότητα, την αποσπασματικότητα, την επιστήμη του μηχανικού, του μαθηματικού…»

Ο γιατρός άκουγε κατάπληκτος. Για μια στιγμή σκέφτηκε και έπειτα είπε:

«Μου κάνει εντύπωση η ανησυχία σας. Δεν μπορώ να σας κατανοήσω. Η σύγχρονη επιστήμη θεωρώ ότι έχει κάνει άλματα… Πώς μπορείτε να μην τα αναγνωρίζετε; Η Ιατρική έχει πραγματοποιήσει μία επανάσταση!… Νέα διαγνωστικά μέσα, ασύλληπτες τεχνολογίες στην Χειρουργική, στη Φαρμακευτική, έως την Ψυχιατρική, βαθιές καινοτομίες. Τι να πει κανείς;… Π.χ. αν δει κανείς την τεχνολογία των ρομποτικών συστημάτων – πλέον σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να χειρουργούμε ασθενείς κάνοντας, μία ελάχιστη, σχεδόν αναίμακτη, τομή, με ακρίβεια χιλιοστού, δίχως να χρησιμοποιήσουμε καθόλου τα χέρια μας! Μπορούμε να χειρουργήσουμε κάποιον που βρίσκεται σ’ άλλη χώρα, με απόλυτη ασφάλεια, μέσω του διαδικτύου! Μπορούμε να κάνουμε ανθρώπους, που έχασαν τα κάτω άκρα τους, να ξαναπερπατήσουν! παραπληγικούς να κινήσουν με τη σκέψη τους βιονικά χέρια!… Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος… Οι μηχανικοί γίνονται γιατροί, οι γιατροί μηχανικοί… Δεν υπάρχει η παλιά μονομέρεια και η απομόνωση των επιστημών. Μην το βλέπετε αρνητικά. Η Ιατρική όπως σας είπα έχει μεγάλη σχέση με την επιστήμη του Φυσικού και του Μηχανικού. Προγραμματιστές, ομάδες επιστημόνων, ελέγχουν βιολογικές διαδικασίες, δημιουργούν λογισμικά τροποποίησης γενετικού υλικού!… παρεμβαίνουμε σε κυτταρικό επίπεδο και ελέγχουμε βιοχημικές αντιδράσεις! Έχουμε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε βλαστοκύτταρα και, πλέον, είναι δυνατή η τροποποίηση γονιδίων που προκαλούν καταστροφικές παθήσεις· ήδη δοκιμάζονται εξατομικευμένα γονιδιακά φάρμακα σε καρκινοπαθείς τελευταίου σταδίου. Δημιουργούμε ιστούς! τένοντες! κόκαλα! και σύντομα θα έχουμε τη δυνατότητα να εισάγουμε στο αίμα μικροσκοπικά νανο-ρομπότ, τα οποία θα καταστρέφουν επιλεκτικά ιστούς, όγκους, βακτήρια, ιούς, κύτταρα, ξένες τοξικές ουσίες… Σας διαβεβαιώ! Ο Ιπποκράτης θα ένιωθε δέος στην εποχή μας… Ο Γαληνός θα έμενε άφωνος από την λάμψη των επιτευγμάτων μας! Κι όμως! Εσείς, νεαρέ στοχαστή, νιώθετε αλλιώς…»

Ο γιατρός σταμάτησε γεμάτος έξαψη από τον λόγο του, κοίταξε περήφανος τον ασθενή του. Ο ασθενής δεν μίλησε. Ήταν προβληματισμένος και φαινόταν σκεπτικός. Έδειχνε ότι κατανοούσε ό,τι άκουσε. Ο γιατρός δεν άντεξε και ρώτησε:

«Ποια είναι η γνώμη σας για όλα αυτά; Θεωρείτε ότι η ιατρική επιστήμη, παρά τα επιτεύγματά της, είναι ανεπαρκής;»

«Σε μεγάλο βαθμό…» είπε ο ασθενής.

Ο γιατρός γούρλωσε τα μάτια: «Μα όλα αυτά!… Όλα αυτά δεν λένε τίποτα για σας;…»

«Είναι πολύ σημαντικά όλα όσα είπατε. Σημαντική είναι και η ανακάλυψη της εξίσωσης: E=mc2, όμως… κάνατε ένα σχόλιο: για την σχέση της Ιατρικής με τις επιστήμες της Φυσικής και της Μηχανικής – κάτι το οποίο έχει σημαντικούς περιορισμούς κατά τη γνώμη μου – ξέρετε, δεν λαμβάνετε υπόψιν τις δυνητικές καταστροφικές επιπτώσεις αυτών των ανακαλύψεων από την αστόχαστη πρόθεση του ανθρώπου. Η ανθρωπότητα έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει την εξίσωση μάζας κι ενέργειας E=mc2 για να πράξει κάτι θετικό ή κάτι αρνητικό… Μπορεί να δημιουργήσει έναν αντιδραστήρα πυρηνικής σύντηξης και να σώσει ενεργειακά την ανθρωπότητα για αιώνες, ή μπορεί να δημιουργήσει ατομικές βόμβες, όπλα μαζικής καταστροφής… να τις ρίξει σε νέες Χιροσίμες. Πιστέψτε με. Η συμβατική Ιατρική δεν μπορεί να ξέρει τι άνεμοι θα βγουν απ’ τον ασκό των βιολογικών ανακαλύψεών της, δίχως να γνωρίζει τους νόμους που διέπουν τον ανθρώπινο οργανισμό, τη φύση στο σύνολό της… Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, είναι βαθιά κοινωνικό και μεθοδολογικό. Είναι ένα συστημικό πρόβλημα. Αφορά όλες τις πτυχές της ζωής και της προοπτικής της ανθρωπότητας» (ο ασθενής έκανε μια παύση, μετά συνέχισε) «Είναι ένα πρόβλημα… Ιστορικό. Λογικό.»

Ο ασθενής σταμάτησε. Δεν είπε τίποτ’ άλλο. Η αλήθεια είναι ότι επέλεξε να μην εκφράσει όλη τη σκέψη του. Άλλωστε δεν θα μπορούσε να γίνει κατανοητή στα λίγα λεπτά μιας συνεδρίας.

Ο γιατρός κοίταξε παράξενα τον ασθενή. Δεν κατάλαβε την τελευταία πρόταση και προσπερνώντας την ως παίγνιο περίτεχνου λόγου (το συνηθίζουν αυτό, συχνά, οι άνθρωποι με πανεπιστημιακή ή φιλολογική μόρφωση) είπε:

«Όντως έχετε δίκιο! Η επιστήμη δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή… Δεν υπάρχει πρόσημο στην επιστήμη. Ο άνθρωπος είναι αυτός που την χρησιμοποιεί. Μου θυμίσατε την αλληγορία με το νυστέρι… Την ξέρετε; Ο χειρουργός μπορεί να χρησιμοποιήσει το νυστέρι είτε για να σώσει μια ζωή είτε για να την αφαιρέσει. Ο χειρουργός είναι κάτι σαν τον Θεό: εκείνος «αποφασίζει» πώς θα πράξει… Εκείνος κρατά την εφεύρεση στα χέρια του. Ένα λάθος ή μία μη ορθολογική χρήση μπορεί να είναι ολέθρια για τη ζωή του ασθενούς! Όπερ και σημαίνει ότι ο άνθρωπος….»

«…πρέπει να στοχάζεται πάνω στη φύση του εργαλείου, του σκοπού και των μεθόδων που χρησιμοποιεί!…» συμπλήρωσε ο ασθενής με ενθουσιασμό.

«Δεν θα ‘λεγα αυτό… Βεβαίως… ναι… ναι… είναι σωστό κι αυτό… Αυτό που ήθελα όμως να πω είναι ότι ο άνθρωπος πρέπει να σκέφτεται πριν πράξει, δηλαδή να είναι ηθικός!…»

«Α, μάλιστα.»

«Ναι… Είναι σημαντικό» είπε ο γιατρός και έφτιαξε τα γυαλιά του.

Ο ασθενής παρέμεινε σιωπηλός.

«Τα ζητήματα ηθικής έχουν ενδιαφέρον» είπε γενικά ο ασθενής. «Αν και όσον αφορά την επιστήμη δεν μπορώ να κατανοήσω επαρκώς το πρόβλημα αποκλειστικά και μόνον από μία αφηρημένη σκοπιά ηθικής…»

Ο γιατρός χαμογέλασε αχνά.

«Μα αυτό ακριβώς είναι ο πυρήνας του προβλήματος! η Ηθική!… Όχι αφηρημένα, ναι σίγουρα… Έχετε δίκιο… Χρειάζεται η ηθική εκγύμναση των επιστημόνων ώστε να αποφεύγονται οι παρεκτροπές… οι φυσικές ροπές προς τον ανταγωνισμό, οι καυγάδες, οι συγκρούσεις μέσα στο πανεπιστήμιο, στη δουλειά, στο σπίτι, όλα αυτά αποφεύγονται αν οι άνθρωποι έχουν αξίες! Ναι… Ο ανταγωνισμός δεν είναι μονοσήμαντα αρνητικός. Πιστέψτε με… Με τη σωστή παιδεία, τη σκληρή δουλειά, την ορθή και σκληρή αξιολόγηση των επιστημόνων όλα τα αρνητικά μπορούν να εκλείψουν. Η παιδεία είναι πολύ σημαντική σ’ αυτό. Εξαιρετικά σπουδαία!»

«Ναι, είναι…» είπε συγκαταβατικά ο ασθενής. «Τον πυρήν… όμως…» σταμάτησε. Ο ασθενής πήρε μία έκφραση απορίας, και συνέχισε. «Της ανατολ… επιστήμ… μης!…»

Δεν μπορούσε να μιλήσει.

«Δεν σας κατάλαβα» είπε ο γιατρός παραξενεμένος. «Τι είπατε;»

«Αφρού…. Κατάλλ…. Απ… άντονε… Ρόλ… Πιστήμ…»

Ο ασθενής γούρλωσε τα μάτια. Κάτι συνέβαινε… Ο γιατρός απόμεινε κατάπληκτος βλέποντας τον ασθενή του να μην μπορεί να μιλήσει.

«Δεν αισθάνεστε καλά;… Μήπως…»

Ο γιατρός σηκώθηκε γρήγορα. Ο ασθενής τον απέτρεψε να πλησιάσει, σήκωσε την ανοιχτή παλάμη του και τον σταμάτησε. Έπειτα, χαμογέλασε, σηκώθηκε και στάθηκε με δυσκολία. Έδειξε με τον τρεμάμενο δείκτη του την περιοχή του ήπατος και το στόμα του. Μετά, έπιασε το κεφάλι του. Χαμογέλασε παράξενα κι αν κοιτούσε κανείς το πρόσωπό του θα καταλάβαινε ότι κάτι ήθελε να πει. Ίσως έλεγε κάτι τέτοιο: «Είδατε που σας τα ’λεγα! Έχω δίκιο!»

Ο γιατρός σηκώθηκε, προσπάθησε να τον πλησιάσει, αλλά σταμάτησε όταν είδε τον ασθενή να κουνάει αρνητικά πάλι το χέρι του στον αέρα.

«Ντ… Κριζ… Αλλς… Αμπρο… Τίχ…» είπε ο ασθενής.

Ο γιατρός απόμεινε άφωνος, ήταν λες και παρακολουθούσε κάποιο πρωτόγνωρο φυσικό φαινόμενο. Ο ασθενής προχώρησε προς την πόρτα.

«Δεν μπορείτε να φύγετε! Πού πάτε! Για όνομα του Θεού! Σας παρακαλώ, καθίστε!… Μάλλον σας τάραξε η συζήτηση! Είστε άρρωστος!» φώναξε ο γιατρός.

Ο ασθενής δεν έδινε πλέον καμία σημασία. Άνοιξε την πόρτα, βγήκε. Πλησίασε την γραμματέα. Έβγαλε το πορτοφόλι, άφησε ένα χαρτονόμισμα στο γραφείο κι, έπειτα, έφυγε.

«Σας παρακαλώ! Τι είναι αυτά που κάνετε!» φώναξε ο γιατρός και πετάχτηκε στον διάδρομο, σε μια τελευταία προσπάθεια να κρατήσει τον ασθενή του. «Δεν μπορείτε να φύγετε μόνος σας! Είναι επικίνδυνο! Μπορεί να κάνετε κακό στον εαυτό σας!»

Ο ασθενής δεν άκουγε πια.

Μπήκε αμέσως στον ανελκυστήρα και κατέβηκε.

Βγήκε έξω από το κτίριο.

Άρχισε να περπατά ζαλισμένος.

Με πολύ κόπο έφτασε στο σπίτι.

Πλησίασε στην πόρτα. Βρίσκει τα κλειδιά.

Ανοίγει. Μπαίνει μέσα.

Στέκεται για μια στιγμή ακίνητος…

Ανασαίνει βαριά. Σκέφτεται…

Πηγαίνει στη βιβλιοθήκη. Ψηλαφεί τους τίτλους.

Κλείνει για λίγο τα μάτια.

Παίρνει μια βαθιά, αργή ανάσα.

Έπειτα, ανοίγει τα μάτια. Τεντώνεται. Ψάχνει ένα βιβλίο.

«Φύση πολύπλοκη και γοητευτική, άπειρη και απροσμέτρητη, ω, υπέροχη υπόσταση, σε σένα προστρέχω!» είπε ο ασθενής ψιθυριστά ενώ έψαχνε τους τόμους χωρίς να χάνει πλέον τα λόγια του.

Το βρήκε. Έβγαλε ένα βιβλίο. Το κοίταξε, διάβασε τον τίτλο, έπειτα, σαν παιδί, χαμογέλασε χαρούμενος, το χάιδεψε, το μύρισε…

Άνοιξε μια σελίδα, διάβασε με ευχαρίστηση μία τυχαία πρόταση:

“Η Ικανοποίηση μπορεί να προέλθει από τον λόγο και μόνο η ικανοποίηση που προέρχεται από τον λόγο είναι η ύψιστη που μπορεί να υπάρξει.”

«Ό,τι πρέπει για να ηρεμήσει η ταραγμένη ψυχή, ο νους και το ήπαρ» σκέφτηκε και πήγε να καθίσει στον καναπέ.

Άρχισε να διαβάζει. Γαλήνεψε. Ο πόνος υποχώρησε, η σκέψη του βρήκε την έκφρασή της. Στο τέλος, κοιμήθηκε. Στον ύπνο του είδε όνειρο:

Ήταν σ’ ένα απόκοσμο μέρος. Στη φύση. Χειμώνας. Φυσούσε δυνατά. Περπατούσε μαζί με μια γυναίκα και ένα παιδί. Εκείνος μπροστά. Άνοιγε δρόμο. Ξαφνικά σκοτείνιασε. Βγήκε το φεγγάρι και φώτισε με τις ασημένιες ακτίνες του τον κόσμο. Συνέχισαν να περπατούν μέσα στη νύχτα. Ξαφνικά, ακούγονται παράξενοι ήχοι. Κάτι θρόισε πέρα μακριά. Ακούστηκε, στιγμιαία, μια ανθρώπινη φωνή. Μέσα από τους πυκνούς θάμνους προβάλλει ένας ένας τοξότης. Τους βλέπει. Στέκεται. Έπειτα, τεντώνει το τόξο του κι αρχίζει να πετάει βέλη. Εκείνος είναι μπροστά προστατεύει τη γυναίκα και το παιδί. Με μια υπερφυσική δύναμη μετατοπίζεται αστραπιαία δεξιά-αριστερά, μπρος-πίσω για να αποφεύγει τα βέλη. Τα βέλη πέφτουν βροχή κουράζεται. Η γυναίκα και το παιδί κλαίνε. Ανησυχεί. Ψάχνει να βρει μια λύση. Οι δυνάμεις του λιγοστεύουν. Όλο και πιο αργά μετατοπίζεται και τα βέλη πέφτουν σχεδόν δίπλα τους. Κοιτάζει πίσω. Ο δρόμος απ’ τον οποίο ήρθαν εξαφανίστηκε. Στη θέση του υπάρχει άβυσσος, σκοτάδι… Γυρνάει μπροστά. Μετά κοιτάζει πάλι πίσω· βλέπει το ίδιο ξανά. Κοιτάζει πάλι μπροστά. Ξαφνικά, παίρνει την απόφαση. Λέει στην γυναίκα: «μην ανησυχείς! Επιστρέφω…» Ξαφνικά, χυμάει μπροστά κι αρχίζει να τρέχει μανιασμένος σαν λιοντάρι. Το βλέμμα του είναι αποφασιστικό, ατσάλινο. Ο τοξότης αιφνιδιάζεται. Πετάει βέλη πιο γρήγορα επάνω του. Τα βέλη πέφτουν βροχή δίπλα του. Τρέχει γρήγορα προς τον τοξότη προσπαθώντας ν’ αποφύγει τα βέλη. Ξαφνικά, ένα βέλος τον καρφώνει στον ώμο. Εκείνος δεν σταματάει. Τρέχει συγκεντρωμένος. Ένα άλλο βέλος τον καρφώνει στην κοιλιά. Μετά, ένα βέλος τον καρφώνει στον μηρό, ένα άλλο στο στήθος. Πλησιάζει… Ο τοξότης συνεχίζει να τον σημαδεύει. Μ’ ένα πήδημα, ανεβαίνει ψηλά και προσγειώνεται πάνω στον τοξότη. Τον ρίχνει κάτω. Βάζει τα δόντια στον λαιμό και τον πνίγει σαν σκυλί. Ο τοξότης σε λίγα δευτερόλεπτα είναι νεκρός. Όταν βεβαιώθηκε ότι σκότωσε τον τοξότη, σηκώνεται. Βλέπει από μακριά την γυναίκα και το παιδί. Τους χαμογελάει ήρεμα. Τους κάνει νόημα να πλησιάσουν. Μα νιώθει μια ζάλη. Ταλαντεύεται… Δεν μπορεί να σταθεί όρθιος. Πέφτει κάτω… στο χλωρό χορτάρι. Κοιτάει τον ουρανό. Τα σύννεφα φεύγουν. Πεθαίνει γαλήνιος που έκανε το καθήκον του.
…………………………………………

«Ναι… Ό,τι πρέπει για να ηρεμήσει η ταραγμένη ψυχή, ο νους και το ήπαρ» σκέφτηκε ενώ ξύπνησε απότομα μες στον ιδρώτα.