Γιατί είναι παντού ο Χοσέ Μαρτί; – Η ιστορία στην κουβανική καθημερινότητα (Β΄ Μέρος)

Συνέχεια των άρθρων με αφορμή τη συμμετοχή στην 45η Μπριγάδα αλληλεγγύης προς την Κούβα το καλοκαίρι που μας πέρασε και τη συνεχιζόμενη συζήτηση για την Κούβα σήμερα.
Προηγούμενο άρθρο:
Γιατί είναι παντού ο Χοσέ Μαρτί; – Η ιστορία στην κουβανική καθημερινότητα (Α΄ Μέρος)

Γράφει η Νατάσα Τερλεξή //

Η Κουβανική Επανάσταση ξεκίνησε με αντιιμπεριαλιστικά και δημοκρατικά αιτήματα. Έφτασε, όμως, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, να θέτει στόχους σοσιαλιστικούς. Πώς έγινε αυτό;

Η κεντρική ηγεσία του αγώνα γύρω από τον Φιντέλ, κατανοούσε εξαρχής την αναγκαιότητα μιας τέτοιας εξέλιξης για την επίτευξη ακόμα και των απλούστερων λαϊκών αιτημάτων. Σύμφωνα με τον Φιντέλ(1), η πορεία από την εθνική απελευθέρωση ως την οικοδόμηση του σοσιαλισμού συντελέστηκε θέτοντας αλλεπάλληλους στόχους, άρρηκτα δεμένους μεταξύ τους. Οι διαδοχικοί αυτοί στόχοι καθορίζονταν κάθε φορά από τα συμφέροντα της εκμεταλλευόμενης πλειονότητας του λαού και τη διευρυνόμενη εμπλοκή του σε κάθε βήμα.

Με τη νίκη της 1ης Γενάρη 1959, είχε φτάσει η ώρα να υλοποιηθεί, μέσα από τη δράση των εργατών και αγροτών, το πρόγραμμα της Μονκάδα:

• Τιμωρήθηκαν οι βασικοί υπαίτιοι του καθεστώτος του Μπατίστα και κατασχέθηκε ό,τι είχε αποκτηθεί με αθέμιτο τρόπο από τους αξιωματούχους του.
• Διαλύθηκε ο παλιός στρατός και αντικαταστάθηκε από τον «λαό ντυμένο στο χακί» (κατά την έκφραση του θρυλικού comandante [διοικητή] Καμίλο Σιενφουέγος).
• Δόθηκε τέλος στην κρατική επιδότηση ιδιωτών, στον θεσμό των αργόμισθων και στην κατάχρηση των δημόσιων πόρων.
• Καθαιρέθηκε η πουλημένη ηγεσία των συνδικάτων και αποκαταστάθηκαν τα δικαιώματα των εργατών. Επαναπροσλήφθηκαν οι απολυμένοι.
• Σταμάτησε το ξεκλήρισμα των αγροτών από την υπερχρέωση και υιοθετήθηκε ο πρώτος νόμος αγροτικής μεταρρύθμισης.
• Μειώθηκαν έως και κατά 50% τα υψηλά ενοίκια που πλήρωνε ο λαός.
• Οι παραλίες έγιναν δημόσιες και καταργήθηκε το σύστημα φυλετικού διαχωρισμού στα κέντρα αναψυχής.
• Εθνικοποιήθηκαν οι εταιρείες κοινής ωφέλειας (με πρώτες τις τηλεπικοινωνίες) που ήταν βορειοαμερικανικά μονοπώλια. Μειώθηκαν τα τέλη τηλεφωνίας και ηλεκτρικής ενέργειας.
• Χιλιάδες δάσκαλοι στάλθηκαν στην ύπαιθρο και άρχισε η κατασκευή πολλών νοσοκομείων και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές.
• Πατάχθηκε ο τζόγος, απαλείφθηκε η πορνεία και εξαφανίστηκαν οι τενεκεδουπόλεις.

Όμως παρ’ όλα αυτά, ο λαός συνέχιζε να βρίσκεται σε δεινή οικονομική κατάσταση. Το εμπόριο ζάχαρης είχε σταματήσει και το συνάλλαγμα της χώρας είχε λεηλατηθεί. Ο ιμπεριαλισμός ακόμα κυριαρχούσε στην οικονομία. Ωστόσο ο λαός είχε γαλουχηθεί στον αντικομμουνισμό. Αυτή η ιδεολογική χαλιναγώγηση, λέει ο Φιντέλ, «έχει ιδιαίτερο βάρος την εποχή των σοσιαλιστικών επαναστάσεων».

Και συνεχίζει:

«…Ο λαός απέκτησε μια σοσιαλιστική συνείδηση χάρη στην εξέλιξη της επανάστασης και την πάλη των τάξεων που αναπτύχθηκε έντονα τόσο στο εθνικό όσο και στο διεθνές επίπεδο. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα συμφέροντα του λαού και τα συμφέροντα των καταπιεστών γέννησε την επανάσταση, και η επανάσταση όξυνε τον ανταγωνισμό αυτόν στο έπακρο. Ο αγώνας […] έκανε τους ανθρώπους να δουν μέσα σε λίγους μόνο μήνες, αυτό που επί δεκαετίες αλύπητης εκμετάλλευσης και κυριαρχίας της ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης δεν είχε γίνει κατανοητό παρά μόνο σε μια μειοψηφία».

Η διαδικασία επιταχύνθηκε από τον ίδιο τον ιμπεριαλισμό, που δεν μπορούσε να ανεχτεί ούτε καν μια εθνικά κυρίαρχη Κούβα. Το μήνυμά του ήταν, «ή επικυριαρχία των ΗΠΑ ή οικονομικός και στρατιωτικός Αρμαγεδδώνας». Ωστόσο λαός είχε νιώσει τη δύναμή του, είχε όπλα στα χέρια του και μια ηγεσία που κέρδισε την εμπιστοσύνη του με την αποτελεσματικότητά της. Είχε μάθει να διεκδικεί.

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χρησιμοποιήσει κάθε μέσο στη διάθεσή τους για να τσακίσουν την κουβανική επανάσταση, αλλά το μόνο που κατάφεραν ήταν να επιταχύνουν την επαναστατική διαδικασία. […] Η επαναστατική διαδικασία συνοδευόταν κάθε στιγμή από μια έντονη κινητοποίηση των μαζών και από την πολιτική τους διαπαιδαγώγηση».

Στα αρχικά μέτρα της εθνικοαπελευθερωτικής, ακόμα, επανάστασης, οι ΗΠΑ απάντησαν σταματώντας εντελώς τις εξαγωγές πετρελαίου στην Κούβα και ανταλλακτικών για τη βιομηχανία της. Οι μάζες απάντησαν με ένοπλες κινητοποιήσεις που κατέληξαν στην εθνικοποίηση «από τα κάτω» των διυλιστηρίων που αρνούνταν να διυλίσουν Σοβιετικό πετρέλαιο, καθώς και όσων εργοστασίων είχαν ακινητοποιηθεί από τους ιδιοκτήτες τους.

Επέβαλαν καθολική απαγόρευση εμπορικών συναλλαγών σε μια χώρα που δεν είχε καν αποθήκες για το χονδρεμπόριο. Η Κούβα σύναψε εμπορικές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη. Επεκτάθηκαν οι απαλλοτριώσεις γης από τα τσιφλίκια και η απόδοσή της στους άκληρους αγρότες.

Ο ιμπεριαλισμός απάντησε με μπαράζ δολιοφθορών και τρομοκρατίας, όπως την ανατίναξη του πλοίου Λα Κούμπρ τον Μάρτη του 1960 με εκατοντάδες θύματα και σωρεία βομβιστικών επιθέσεων σε πολυκαταστήματα. Οι ΗΠΑ άνοιξαν τις πόρτες τους για όλους όσους ήθελαν να εγκαταλείψουν την Κούβα, απορροφώντας εξειδικευμένο προσωπικό, γιατρούς, μηχανικούς, αρχιτέκτονες κ.ά. Η επανάσταση απάντησε με την οργάνωση της λαϊκής αυτοάμυνας μέσω των CDR (επιτροπών υπεράσπισης της επανάστασης, βλ. [[λινκ στο «ποιος κυβερνά την Κούβα]]), της πολιτοφυλακής και των μπριγάδων εθελοντικής εργασίας.

Ακολούθησαν οι γνωστές προσπάθειες ανατροπής της επανάστασης: η απόπειρα εισβολής στη Χιρόν που αποκρούστηκε σε 72 ώρες στις 19 Απρίλη 1961, η Κρίση του Οκτώβρη (γνωστή και ως κρίση των πυραύλων), 1962.

Έτσι, λοιπόν,

«Οι μάζες της χώρας, ιδιαίτερα οι εργάτες και τα ταπεινά στρώματα … διένυσαν την απόσταση αυτή πολύ γρήγορα. … Στις 16 Απρίλη του 1961(2), με φόντο της δυνατές γροθιές των εργατών και τη δύναμη που μετέδιδαν τα όπλα όταν άστραφταν στα χέρια τους κατά τη διάρκεια της κηδείας των θυμάτων από τον μισθοφορικό βομβαρδισμό(3), και ακριβώς μία μέρα πριν από τη μάχη ενάντια στους εισβολείς [στην Πλάγια Χιρόν], ο εργαζόμενος λαός διακήρυξε, με ηρωική αποφασιστικότητα, τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασής μας. Τα ξένα μονοπώλια, οι γαιοκτήμονες και η εθνική αστική τάξη είχαν ήδη απαλλοτριωθεί και η εργατική μας τάξη είχε ξεφορτωθεί το μόνο πράγμα που είχε: τις αλυσίδες της. Ως επαναστατική τάξη και σύμμαχος με τους αγρότες και τα άλλα ταπεινά στρώματα του λαού, έμελλε να γίνει η αδιαμφισβήτητη πρωτοπορία της διαδικασίας αυτής».

Προχωρούσε παράλληλα μια αλληλένδετη διαδικασία: αυτή της συνένωσης όλων των ομάδων και οργανώσεων της πρωτοπορίας σε ένα νέο κομμουνιστικό κόμμα, ενσωματώνοντας τα καλύτερα στοιχεία του εργαζόμενου λαού που ρίχνονταν στη μάχη, με ξεκάθαρη προοπτική τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό(4). Η διαδικασία αυτή καθοδηγήθηκε από το Κίνημα της 26ης Ιούλη, με πρωταγωνιστή τον Τσε Γκεβάρα.

Ακούγοντας τους Κουβανούς να μιλάνε, καταλαβαίνεις ότι η επανάσταση έχει μια ιστορική συνέχεια και περικλείει καθήκοντα και ζητήματα που εμείς (συχνά εσφαλμένα!) θεωρούμε λυμένα από προηγούμενες ιστορικές εποχές. Εθνική κυριαρχία – ανεξαρτησία από τον ιμπεριαλισμό – ισότητα για τους Μαύρους – ενσωμάτωση των γυναικών στην κοινωνία: Όλα αυτά αποδείχτηκαν αδύνατα χωρίς την ανατροπή της ντόπιας καπιταλιστικής τάξης, της τάξης των μεγαλοϊδιοκτητών γαιοκτημόνων, καθώς και όλου του πολιτικού συστήματος που συνδύαζε τη διαφθορά και την εξάρτηση από το βορειοαμερικανικό κεφάλαιο. Συντόνιζε τη μοιρασιά της λείας από την υπερ-εκμετάλλευση των Κουβανών εργαζομένων ανάμεσα στους ντόπιους και τους ξένους κυρίαρχους.

Η εξέγερση που ξεκινά από τον αντιαποικιακό αγώνα του Μαρτί ολοκληρώνεται με τη σοσιαλιστική επανάσταση που μόνο αυτή μπορεί να εγγυηθεί την ανεξαρτησία της χώρας από τον ιμπεριαλισμό. Ουδεμία αμφιβολία υπάρχει περί αυτού ούτε για τον ιμπεριαλισμό, ούτε για τον απλό Κουβανό εργαζόμενο. Παράλληλα, όπως δηλώνει ο Τσε, «εάν φτάσαμε στον σοσιαλισμό, αυτό ήταν μέσα από τον Μαρτί». Μια επανάσταση «από όλους και για το καλό όλων» αυτο-αναιρείται εάν χάσει το ηθικό προβάδισμα και δεν υπηρετεί πάντα πρώτα απ’ όλα την ανθρωπότητα. Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Τα καθορίζει.

Και επιστρέφουμε στον Μαρτί: Η προσπάθεια του καθένα εντάσσεται στην προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής ενός ολόκληρου λαού. Και αυτή η προσπάθεια εντάσσεται στη μεγάλη υπόθεση της ανθρωπότητας σε βάθος ιστορίας και σε βάθος χρόνου. Συχνά ο Μαρτί συνοψίζεται σε αποφθέγματα, όπως «πατρίδα είναι η ανθρωπότητα» και «να αισθάνεσαι την αδικία ενάντια σε οποιονδήποτε άνθρωπο στον κόσμο σαν να έχει διαπραχθεί σε βάρος σου» και το εκτενές έργο του δεν διαβάζεται πλατιά. Όμως ο Μαρτί σηκώνει στους ώμους του μια στάση ζωής ριζοσπαστικού, ουμανιστικού ήθους.

Πώς μεταλαμπαδεύεται αυτό το ήθος, το ήθος της ταξικής αλληλεγγύης των καταπιεσμένων που αγκαλιάζει τη γειτονιά, αγκαλιάζει το χωριό, αλλά αγκαλιάζει και ολόκληρο τον κόσμο; Πώς μεταλαμπαδεύεται η ταξική αυτοπεποίθηση; Όπως γεννήθηκε. Στην πράξη. Μέσα από κύματα κινητοποίησης των απλών ανθρώπων.

Μετά το πρώτο διάστημα της οικοδόμησης και της άμυνας ακολούθησαν:

• Οι διαδοχικές στρατιωτικές αποστολές στους αντιαποικιακούς αγώνες της Αφρικής, από την Αλγερία (1963) ως την Αγκόλα. Αποστολή με επικεφαλής τον Τσε Γκεβάρα και άλλα ηγετικά στελέχη του ΚΚ Κούβας στη Βολιβία για την ενίσχυση εκκολαπτόμενων επαναστατικών και εργατικών κινημάτων στον νότιο κώνο της Λατινικής Αμερικής το 1966.
• Οι επαναστάσεις στη Νικαράγουα και τη Γρενάδα το 1979 στηρίζονται από μαζικές εθελοντικές μπριγάδες δασκάλων, οικοδόμων και γιατρών.
• Με την εισβολή του προέδρου των ΗΠΑ Ρέιγκαν στη Γρενάδα το 1983, εντείνεται η απειλή και αναπτύσσεται περαιτέρω η Πολιτοφυλακή της Επικράτειας (1 Μάη 1980) και φτάνουν τα 4 εκατομμύρια μέλη.
• Διαδοχικές αποστολές 340.000 εθελοντών στρατιωτών και άλλου προσωπικού από το 1975 ως το 1988, απέκρουσαν την εισβολή της Νότιας Αφρικής στην Αγκόλα και έδωσαν γερό πλήγμα κατά του απαρτχάιντ.(5)
• Η διαδικασία διόρθωσης των λαθών (proceso de rectificación) και των καπιταλιστικού τύπου δανεισμών από ανατολική Ευρώπη η οποία ξεκίνησε το 1986 και σημαδεύτηκε από την ενίσχυση της εθελοντικής εργασίας απέναντι στις τεχνοκρατικές αντιλήψεις.(6)
• Η «ειδική περίοδος σε καιρό ειρήνης», κατά την κρατούσα έκφραση στην Κούβα. Το 1989-1991 καταρρέουν οι εμπορικές σχέσεις με τη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα ο ιμπεριαλισμός ενισχύει τον εμπορικό και χρηματοπιστωτικό αποκλεισμό της Κούβας και τον διεθνοποιεί. Η ταξική πάλη κορυφώνεται. Με στήριγμα την πυγμή και την ευφυΐα του εργαζόμενου, η Κούβα δηλώνει ότι επιμένει σοσιαλιστικά. Το σύνθημα που προβάλλει ο Φιντέλ είναι «σοσιαλισμός ή θάνατος».
• Η ενθουσιώδhς ανταπόκριση στη διαδικασία της Βενεζουέλας, με δεκάδες χιλιάδες εθελοντές.
• Η απάντηση σε κάθε διεθνή κρίση, από τον σεισμό και την επιδημία χολέρας στην Αϊτή ως την επιδημία έμπολα στη δυτική Αφρική, με αλληλεγγύη και προσφορά δεκάδων χιλιάδων εθελοντών. Σαράντα δύο χιλιάδες Κουβανοί προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους αυτή τη στιγμή σε 103 χώρες (30.00 στην υγεία).(7)
• Ο νικηφόρος αγώνας για την απελευθέρωση των Πέντε Κουβανών επαναστατών από τις φυλακές των ΗΠΑ και η σύναψη διπλωματικών σχέσεων με τις ΗΠΑ.

Αυτά και άλλα πολλά γεγονότα έχουν επιδράσει σε διαδοχικές γενιές με την ίδια λογική που περιγράφει ο Φιντέλ τη διαπαιδαγώγηση του λαού τους πρώτους μήνες της επανάστασης. Η συνεχιζόμενη πορεία προς τον σοσιαλισμό ήταν και είναι μια συνισταμένη συγκρουόμενων ταξικών συμφερόντων.

Σήμερα ο ιμπεριαλισμός, διά στόματος Μπαράκ Ομπάμα, αναγνωρίζει ότι ο οικονομικός, εμπορικός και χρηματοπιστωτικός αποκλεισμός που επιβλήθηκε στην Κούβα το 1962 απέτυχε. Δεν έχει καταφέρει να ανατρέψει τις σοσιαλιστικές κοινωνικές σχέσεις και να ανοίξει ξανά το νησί στην καπιταλιστική εκμετάλλευση. Ωστόσο, η πολιτική των ΗΠΑ εξακολουθεί να επιδιώκει τον ίδιο στόχο.

Από την άλλη μεριά, ο εργαζόμενος λαός της Κούβας γιορτάζει τη νίκη της αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων και πιέζει για την άρση του αποκλεισμού και για την επιστροφή του Γκουαντάναμο.(8) Στην μεγάλη πλειοψηφία του, έχει πλήρη συναίσθηση της δύναμής του και της δύναμης της διεθνούς αλληλεγγύης που δίνει και που λαμβάνει. Ο ιμπεριαλισμός για άλλη μία φορά υποτιμά τις λαϊκές μάζες και υπερτιμά την αξία της στρατιωτικής του δύναμης και την έλξη της καπιταλιστικής αγοράς. Οι δύο αντίπαλοι παραμένουν στην αρένα και είναι σε αναμονή ενισχύσεων.

 

1) Οι παραθέσεις είναι από την εισήγηση του Φιντέλ Κάστρο στο 1ο συνέδριο του ΚΚ Κούβας που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβρη του 1975. Τα σχετικά αποσπάσματα δημοσιεύονται στα ελληνικά με τον τίτλο «Η δυναμική της κουβανικής επανάστασης» που περιλαμβάνεται στο βιβλίο Από το 1848 μέχρι σήμερα: ο κομμουνισμός και ο αγώνας για μια λαϊκή επαναστατική κυβέρνηση, εκδόσεις Διεθνές Βήμα, Αθήνα, 2000.

2) Στις 15 Απρίλη, ως προετοιμασία για την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων την επόμενη μέρα, 8 πολεμικά αεροσκάφη των ΗΠΑ βαμένα με τα χαρακτηριστικά της κουβανικής αεροπορίας βοβμάρδισαν ταυτόχρονα τα 3 βασικά αεροδρόμια της Κούβας, σκοτώνοντας δεκάδες άτομα.

3) Στις 15 Απρίλη, ως προετοιμασία για την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων την επόμενη μέρα, 8 πολεμικά αεροσκάφη των ΗΠΑ βαμένα με τα χαρακτηριστικά της κουβανικής αεροπορίας βοβμάρδισαν ταυτόχρονα τα 3 βασικά αεροδρόμια της Κούβας, σκοτώνοντας δεκάδες άτομα.

4) Το ΚΚ Κούβας ιδρύθηκε το 1965, συνενώνοντας το Κίνημα της 26ης Ιούλη, το Επαναστατικό Διευθυντήριο, το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα και άλλα άτομα και οργανώσεις που είχαν συμμετάσχει ενεργά στον επαναστατικό αγώνα.

5) Βλ. Φιντέλ Κάστρο, Κούβα και Αφρική: Η συμβολή της Κούβας στην υπόθεση της απελευθέρωσης της Αφρικής, Διεθνές Βήμα, 2006. Ο Φιντέλ περιγράφει την πολυετή δέσμευση της Κούβας στον Αγώνα για την εθνική κυριαρχία της Αγκόλας, αλλά και τις επιπτώσεις της στην κουβανική κοινωνία. «Ένας λαός ικανός για έναν τέτοιο άθλο, τι δεν θα έκανε αν έφτανε η στηγμή να υπερσπιστεί την ίδια τη δική του γη!» (σ. 29).

6) Βλ. μεταξύ άλλων, Φιντέλ Κάστρο, Στην υπεράσπιση του σοσιαλισμού, Διεθνές Βήμα, 2008.

7) Στοιχεία του 2007. Βλ. Robert Huish and John M. Kirk (2007), “Cuban Medical Internationalism and the Development of the Latin American School of Medicine”, Latin American Perspectives, 34; 77.

8) Κουβανικό έδαφος 1202 χλμ. που απέσπασαν οι ΗΠΑ μέσω επαίσχυντης συμφωνίας με υποτελή σε αυτούς κυβέρνηση το 1903. Το 2002 μετατράπηκε στη γνωστή φυλακή που αποτελεί στίγμα για την ανθρωπότητα.

 

Ακόμα, στην ίδια ενότητα άρθρων:
Ποιος κυβερνά την Κούβα; (Α΄ Μέρος)
Ποιος κυβερνά την Κούβα; (Β΄ Μέρος)