Γράφει ο Χρήστος Α. Τούμπουρος //
«Να πας σχολειό, να αποσχολίσεις από ‘δω, να πας και παραπέρα, να γίν’ς φωστήρας». Εμείς, όντας τώρα μιας-κάποιας ηλικίας, τ’ ακούσαμε πολλές φορές αυτά τα λόγια, αυτές τις ορμήνιες. Όλοι με το στόμα γιομάτο. «Να πας σχολειό, να ξετυφλωθείς». Και πηγαίναμε σχολείο, και μας συνόδευε η ευχή. Εκεί, λοιπόν, στο σχολείο, το μοναδικό φορέα κοινωνικοποίησης, με το δάσκαλο μπροστάρη βαδίσαμε το δύσβατο μονοπάτι της μάθησης. Μάθαμε τα γραμματάκια μας. Αυτά που μάθαμε… Μ’ έναν δάσκαλο-ήρωα που «κουμαντάριζε» μόνος του πάνω από εκατό αγόρια, -τα κορίτσια σχολείο-σπίτι και τίποτε παραπέρα- αγρίμια, γκεσέμια αληθινά, με γεμάτες τις τσέπες των παντελονιών από πέτρες για τις σφεντόνες που ήταν κρεμασμένες στο εσωτερικό του σακακιού μας.
Και τώρα, όσο κι αν ο χρόνος κρατάει το σφουγγάρι του, νιώθουμε, «ακουμπάμε» την αφετηρία μας… Εκεί μεταβαίνει η σκέψη μας και αναβαπτίζεται στην κολυμπήθρα του οράματος που θεμελιώσαμε παιδιά και τα ιδανικά που στοίχειωσαν στη ζωή μας. Οργανικός ο σύνδεσμος, ομφάλιος λώρος. Το δέσιμο… με το σχολείο των παιδικών μας χρόνων. Ο κατ’ εξοχήν υποδειγματικός εκφραστής ή ενσαρκωτής ενός οράματος, μιας ιδέας, μιας στάσης κι ενός παραδείγματος ζωής.
Δημοτικό Σχολείο Ελαίας Φιλιατών. Όχι απλή, άνευρη θύμηση. Όχι απολιθώματα μουσείου, αλλά φωτιστικά των μελλούμενων (Φωτ.: Στέφανος Λιανός)
Εκεί γεννήθηκε και θεμελιώθηκε η προσδοκία μιας ποθητής, ιδανικής κατάστασης, εκεί φύτρωσαν το όνειρο και το όραμα αντάμα, που αναδείχτηκαν σε σύμβολο. Σύμβολο μάθησης, πνευματικότητας και, γενικότερα, παιδείας, με στενή και ευρεία έννοια. Τι κι αν πέρασαν χρόνια και χρόνια πολλά! Σταθερά παραμένουμε προσηλωμένοι στο χώρο όπου σχεδιάστηκε και θεμελιώθηκε το πνευματικό «εποικοδόμημά» μας.
Σχολειά-κτήρια δεν υπήρχαν. Τα περισσότερα έγιναν με προσωπική εργασία, έναν θεσμό που οι χωριανοί κατέθεταν τον οβολό τους. Όχι σε χρήμα. Δεν υπήρχε τέτοιο ίδ’σμα που θα ‘λεγε και η γιαγιά. Όλοι κατέθεταν το προσωπική τους εργασία.
Έτσι κατασκευάστηκε το Δημοτικό Σχολείο Γεροβρύσης στη Ράμια, στα Κεντρικά Τζουμέρκα
Τα πράγματα όμως άλλαξαν. Η μετακατοχική κοινωνία σ’ όλα τα χωριά της Ηπείρου, βαριά τραυματισμένη από τη γερμανική συμφορά και τον εμφύλιο σπαραγμό λειτούργησε με τους νόμους και τους κανόνες του μετεμφυλιακού κράτους που εφάρμοζαν επακριβώς και με «περισσή σωφροσύνη» ο χωροφύλακας και οι παντοιοτρόπως εντεταλμένοι… Και οι «αντεθνικώς σκεπτόμενοι» έπρεπε να φύγουν. Και έφυγαν. Αυτή ήταν η αρχή.
…
Παράλληλα, όμως, άνοιξαν και οι δουλειές… Γερμανία, Αυστραλία, Καναδάς… Ολόκληρη η μεταπολεμική εποχή στηρίχτηκε στην μετανάστευση. Τόσοι και τόσοι, κάποτε, πήραν ένα εισιτήριο άνευ επιστροφής για τα ξένα. Η μετανάστευση, η πρώτη μεγάλη πληγή πάνω στο σώμα της Ηπείρου που κακοφόρμισε με την Απριλιανή δικτατορία. Και ευρέθη η λύση. Εσωτερική μετανάστευση!
Η Ήπειρος εγκαταλείφθηκε. Στην ουσία «ηττήθηκε» ολοκληρωτικά από τη μετανάστευση και την πλειοδοσία των διορισμών, καθώς και από δυναμική των πελατειακών σχέσεων. «Εγώ διορίζω… Πλείστοι διορίζουν…». Τα χωριά μαράθηκαν και καμιά προοπτική επιστροφής δεν αχνοφέγγει ούτε στο άμεσα κι ούτε στο απώτερο μέλλον.
Δημοτικό Σχολείο Αγίας Μαρίνας Πωγωνίου. Έκλεισε προ εικοσαετίας. Κι όμως. Εδώ ανατρέπονται τα φυσικά φαινόμενα. Ο χρόνος ανήμπορος να αδυνατίσει τη μνήμη και η λήθη ευεργετικά εξοβελισμένη απ’ τη μαθητική ζωή (Φωτ.: Ανθή Μπούνταλη)
Κι έτσι βιώνουμε πλέον το δίπολο της ελληνικής πραγματικότητας.
Από τη μια μεριά: «Ποτέ άλλοτε οι στέγες των σπιτιών των ανθρώπων δεν ήταν τόσο κοντά η μία στην άλλη, όσο είναι σήμερα. Και ποτέ άλλοτε οι καρδιές των ανθρώπων δεν ήταν τόσο μακριά η μία από την άλλη, όσο είναι σήμερα». Αντώνης Σαμαράκης.
Κι από την άλλη: «Έμ’ναν έρ’μα τα χωριά, ψ’χούλα δεν υπάρχ’!
Μέσος όρος ηλικίας στα ηπειρώτικα χωριά πάνω από εβδομήντα. Ανάθεμά σε, ξενιτιά, με τα φαρμάκια πόχεις».
Τα σχολεία στην Ήπειρο το ένα πίσω το άλλο έκλεισαν ή και θα κλείσουν. Τα κτήρια ή θα γίνουν… ό,τι μπορεί να φανταστεί κάποιος ή θα σαπίζουν με το χρόνο, παρατημένα.
Δημοτικό Σχολείο Κυψέλης Άρτας. «Από τα θρανία που μας σήκωσαν στην πλάτη τους αγόγγυστα για 6 χρόνια έμεινε μόνο ένα, που συνομιλεί με το αριθμητήριο. Οι μνήμες όμως πολλές και αναλλοίωτες! Στην παρατημένη και σχεδόν ετοιμόρροπη αίθουσα ο ήλιος μόνος μαθητής κι η σκέψη όλων των πρώην μαθητών της! Το πρώτο μου σχολείο, εγκαταλελειμμένο και αφημένο στη μοίρα του (Φωτ.: Σχόλια Γιάννης Καραμπούλας)
Το σχολείο – έμπνευση του Νικηφόρου Βρεττάκου
Δημοτικό Σχολείο Καλετζίου Ιωαννίνων. Στο σχολείο αυτό δίδαξε (1955-56) η γυναίκα του Νικηφόρου Βρεττάκου, Καλλιόπη Αποστολίδη. Σήμερα λειτουργεί ως Πολιτιστικό Κέντρο
Τα δεκατέσσερα παιδιά – Νικηφόρος Βρεττάκος
«Η σύζυγος του ποιητή ήταν φιλόλογος, εργαζόταν όμως πολλά χρόνια στον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς. Απολύεται με την κατηγορία πως παρακολούθησε μια ομιλία για τον Άγγελο Σικελιανό το Δεκέμβριο του 1954 και υποχρεώνεται να πάει στο Καλέντζι Ιωαννίνων και να εργαστεί ως εκπαιδευτικός για μια και μόνη χρονιά.
Όλα είναι μοναξιά στο Καλέντζι
Υπάρχουν σπίτια στον κόσμο
που δεν έχουν κανένα παράθυρο.
Ούτε καν για ένα άστρο,
ούτε για ένα κλωνάρι μυγδαλιάς, για ένα στάχυ
ή για μιαν ηλιαχτίδα διπλωμένη στα τέσσερα,
σαν ένα γράμμα που το στέλνει ο Θεός.
(Τέτοιο γράμμα δεν έλαβες.)
Νικηφόρος Βρεττάκος
Για τη γυναίκα του έγραψε και το αριστούργημα.
Τα δεκατέσσερα παιδιά
«… Εν αρχή ήν η αγάπη…» μελωδούσε γιομίζοντας
το γυμνό σου δωμάτιο μια παράξενη άρπα
καθώς σ’ έπαιρνε ο ύπνος και το χέρι σου, κρύο,
σαν κλωνί λεμονιάς σε νεκρό, αναπαύονταν
πάνω στο στήθος σου. (…)
…
Δημοτικό Σχολείο Κεφαλοχωρίου (Γλούστα) Θεσπρωτίας. Με το ασύλληπτο πλήθος των στιγμών, των παραστάσεων, των έντονων εικόνων και αισθήσεων θησαύρισε η ψυχή μας (Φωτ.: Μαρία Γίτσα)
Έκλεισαν, λοιπόν, τα σχολεία. Δεν θα ματανοίξουν…
Όλοι στην πρωτεύουσα. Στα άλλα σχολειά.
Στον θαυμαστό κόσμο που βασικό στοιχείο του είναι ο «άοσμος» χαρακτήρας του. Οι σχέσεις απρόσωπες, επιφανειακές… Υπαρξιακή για τον καθένα μοναξιά και ανασφάλεια. Παράλληλά ελλοχεύει η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η οικοκαταστροφή.
Α, ξέχασα. Υπάρχει το κινητό. Τα βλέπουν όλα, τα μαθαίνουν όλα, τα κρίνουν όλα.
Η οθόνη του κινητού, ο κόσμος μας!
Περισσεύουν τα Σχολεία.
Να κλείσουν κι αυτά…
Και τούτα και κείνα «τα Σχολεία έκλεισαν και δεν θα ξανανοίξουν».
