Σ’ ένα φεστιβάλ μεγάλων κινηματογραφικών έργων (Φεστιβάλ Βενετίας) όπου κατήγαγε περιφανή νίκη (Χρυσό Λιοντάρι), η «άθλια ύπαρξη» διαίρεσε τους κριτικούς, με το που παρουσιάστηκε -όχι μόνο σε πολέμιους και μη αλλά και γενικότερα.
⭐⭐ Οι πρώτες προβολές του Joker συναντήθηκαν με ένα κύμα πέντε αστέρων, αλλά όταν έφτασε σε μια ευρύτερη ομάδα κριτικών, οι απόψεις για την ταινία διαχωρίστηκαν. Πολλές διαμάχες για ανησυχίες ότι θα μπορούσε «να εμπνεύσει μαζική σκοποβολή» και αργότερα επειδή ο Φίλιπς έκανε σχόλια για το πώς «ξύπνησε ο πολιτισμός» και πολλοί το είδαν ως αποτροπιασμό για ταινίες κόμικς και θίχτηκαν. Μάλλον δευτερεύοντα τα τελευταία, μαζί με περισσότερα έπεα πτερόεντα -αν και γραμμένα εδώ κι εκεί...
⭐⭐ Πάντως κρατήθηκε ασταμάτητα ψηλά, αρχικά με βαθμολογία 69% και μέση βαθμολογία 7,31… ενώ το IMDb Rate αλλάζει καθημερινά (είναι πλέον στα 8,9/10 από ~370.000 χρήστες, με ~180.000 (48,6%) να έχουν δώσει 10, ~95.000 (25,5%) 9,0 και 55.000 (14,7%) 8,0 (δηλ. το 90% δίνουν πάνω από 8), με την κατανομή ανά ηλικίες μάλλον ομοιόμορφη (<18-9,3 …18/44-8,8 & 45+ 8,6). Ταυτόχρονα στο παγκόσμιο «Box Office» σύντομα σπάει το φράγμα του ενός δις $ -μέχρι σήμερα οι εισπράξεις του ξεπερνούν τα 800.000.000$, ενώ στη χώρα μας ξεπέρασε κατά πολύ τις 600.000 εισιτήρια (~100.000 τις τελευταίες 4 μέρες) με εισπράξεις πάνω από 5.000.000€ και θα «κατακτήσει τον τίτλο» της της πιο εμπορικής ταινίας στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια. Ξεκίνησε να προβάλλεται στις 3-Οκτ και σύμφωνα με την εταιρεία διανομής Tanweer, αυτή τη στιγμή έχει κόψει ~592.000 εισιτήρια σε 172 αίθουσες (βοηθούντος και του ντόρου με την επέμβαση της αστυνομίας
Όπως σημείωσε πολύ εύστοχα, πριν ξεκινήσει καν η προβολή στη χώρα μας ο Ριζοσπάστης, για το «ψυχολογικό θρίλερ με τις κοινωνιολογικές προεκτάσεις», το «Joker» εγκαινιάζει μια νέα εποχή στο εμπορικό σινεμά. Αν και είναι ταινία βασισμένη σε ήρωα των κόμικς, στέκεται αυτόνομα και αυτό αναμένεται να ανοίξει μια καινούργια σελίδα στον «πόλεμο» εκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ των δύο μεγαλύτερων εταιρειών κόμικς διεθνώς, DC και «Marvel».
Joker
θρίλερ (;;) USA, 2019
Σκηνοθεσία: Todd Phillips.
Πρωταγωνιστούν: Joaquin Phoenix, Robert De Niro, Frances Conroy, Zazie Beetz.
Διάρκεια: 121 λεπτά.
✔️ Στους καιρούς της «κοινωνικής ακεραιότητας» η ηθική σήψη που οδηγεί τον Τζόκερ, έναν τελείως -διαγνωσμένο τρελό, που μπορεί να θεωρηθεί ως ήρωας, διαπλέκεται με την άμορφη μάζα της οργής
Στο «The Dark Knight» (σκοτεινός ιππότης), η ηχηρή προσέγγιση του Christopher Nolan για το χαρακτήρα του Joker (και του Batman), στη σημερινή πολυπλοκότητα όσων ήταν κάποτε στερεότυπα για το καλό και το κακό, επισημάνθηκε με εκείνα τα … «Νόμιζες ότι θα μπορούσαμε να είμαστε αξιοπρεπείς σε κακούς καιρούς;»
✔️ Η γραμμή που χωρίζει τον ήρωα από τον αντιήρωα και από τον κακοποιό γίνεται όλο και πιο λεπτή: «Είναι ο ήρωας που αξίζει ο Gotham, αλλά όχι αυτός που χρειάζεται τώρα (…). Γιατί δεν είναι ήρωας. Είναι ένας σιωπηλός φύλακας, ένας προσεκτικός προστάτης, ένας σκούρος ιππότης ».
Ένα πλήγμα κατά του συστήματος που, λόγω της πολυπλοκότητάς και της ασάφειας του (και όχι γι’ αυτό που πραγματικά είναι -ζούγκλα του καπιταλισμού) κινδυνεύει να παρεξηγηθεί (όταν μάλιστα κάποιοι το λένε και συντριπτικό»)
Ένα έργο ριζικά απομακρύνεται από τις ταινίες υπερηρώων, του αμερικανικού κινηματογράφου της 10ετίας του ’70, όπου δεν θα βρούμε τίποτε έξω από το «ρεαλιστικό»: αναφερόμαστε, κατεξοχήν στα δύο έργα του Martin Scorsese Taxi Driver («Μια μέρα θα βρεθεί μια πραγματική βροχή που θα καθαρίσει τους δρόμους απ’ αυτή τη βρωμιά») και το Βασιλιάς για μια νύχτα (The King of Comedy), με τον ρόλο του επιζητούμενου χωρίς χάρη, κλόουν -του τρελού Robert De Niro στο cast που παίζει τον κωμικό ψυχρό Rupert Pupkin, ο οποίος ζει την μανιακή ιδεοληψία με έναν τηλεοπτικό παρουσιαστή (Jerry Lewis) και τις δικές του συμμορίες αστέρων. Μάλιστα πρόσφατα ο ίδιος ο De Niro αποκάλυψε τη σύνδεση μεταξύ Joker και «The King» του Scorsese. Πάντως αν και σίγουρα έχει επηρεάσει τον Τζόκερ ο Martin Scorsese, ο συγγραφέας-σεναριογράφος και σκηνοθέτης του υποστηρίζει πως είναι η «συγκεκριμένη κινηματογραφική εποχή» που τον ενέπνευσε «για τον συγκεκριμένο ρόλο και τη νίκη αυτού του είδους» -του Joaquin Phoenix στον «κλασικό κακοποιό».
Από τον «Dirty Harry» στο «”V” for Vendetta»
Ένα κλασσικό που μπορεί να παραλληλιστεί με το “Joker” (κάποιοι λένε κιόλας πως από κει το «εμπνεύστηκε») είναι το «”V” for Vendetta» -εκδικητικό όσο δεν παίρνει
Από το 2005 που κυκλοφόρησε αγαπήθηκε από το ευρύ κοινό που γενικά θέλει την εύκολη λύση, τους «εκδικητές» δηλ να αναλαμβάνουν για λογαριασμό του, η μάσκα Guy Fawkes έγινε δημοφιλές σύμβολο «αντίστασης», που χρησιμοποιείται -κυριολεκτικά, «δια πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν» από το κίνημα Occupy Wall Street, την ομάδα hacktivist Anonymous και …«όσοι πιστοί προσέλθετε».
Να κάνουμε μια πρόβλεψη; δεν θα μας έκανε έκπληξη εάν αυτές οι μάσκες αντικαθίστανται ή πάνε σε αμπαλάζ, με μακιγιάζ κλόουν -ίσως-ίσως και για ομάδα διαδηλωτών που θα κρατούν και πλακάτ λέγοντας «είμαστε όλοι κλόουν»
Και πολύ παλιότερα: Ο άνθρωπος που γελάει (Paul Leni, 1928), βουβό φιλμ βασισμένο σε μυθιστόρημα του Βίκτωρα Ουγκώ, για έναν άνθρωπο που δεν μπορεί να αποφύγει να γελάει μέχρι τα αυτιά του σε μια άθλια δουλειά που προκαλεί το συναίσθημα της συμπόνιας.
Και έρχονται σαν ηχώ τα κόμικς Batman του 2005, με τον επικαιροποιημένο «άνθρωπο που γελάει» του Ed Brubaker σε σχέδια Doug Mahnke, με κύματα επιθέσεων γέλιου -εδώ ως ψυχασθένεια και όχι ως δηλητήριο που χρειάζεται αντίδοτο: ένα γραφικό κινούμενο σχέδιο που σε μια από τις βινιέτες του όρισε τον πλούσιο επιχειρηματία, με τον τρόπο της κοινωνικής διαφώτισης του Phillips: «Αυτός ο άνθρωπος, στον οποίο η ζωή έχει δώσει τα πάντα σε μια ασημένια πιατέλα, συνεχίζει να τα διαχειρίζεται έτσι ώστε οι φτωχοί να είναι φτωχότεροι»
Από την ανάκτηση του λογότυπου Warner της δεκαετίας του ’70 και του θορύβου των δρόμων, στο πρώτο δευτερόλεπτο, το Joker, δημιουργεί το νέο Χόλιγουντ. Είναι η παράνοια του ατόμου ως μετωνυμία της κοινωνικής τρέλας.
✔️ Κάποιος έγραψε: Είναι η πιο άβολη ταινία που έχει δει ο κριτικός εδώ και πολύ καιρό. Δυσμενής, σκληρή, ενοχλητική, πολύ θλιβερή.
Όπου η φυσική απεικόνιση του σώματος, του προσώπου και του βλέμματος του Joaquin Phoenix μετατρέπεται σε ρεσιτάλ ιδιοφυΐας.
Ωστόσο, παρά τον «κοινωνικό ακτιβισμό» και την κατηγορία εναντίον του κυβερνητικού συστήματος, θα ήταν λάθος να μην αναδειχθεί ότι η ταινία είναι ηθική καταγγελία από πάνω προς τα κάτω και ότι ο Τζόκερ τελικά βγαίνει «απ’ τ’ αριστερά» και ο Travis Bickle γίνεται άρρωστος, αλλοτριωμένος και κακοποιός, τόσο που σε κάνει να αναρωτιέσαι αν ο καπιταλισμός σου δείχνει την παρακμή του για να σε κάνει να τη συνηθίσεις…
✔️ Και αν κάποιος πιστεύει ότι αυτοί που πεθαίνουν στην ταινία αξίζουν να πεθάνουν έτσι -λόγω των πράξεών τους, μπορεί να είναι μόνο για δύο λόγους: τον επικίνδυνο ακροδεξιό / φασιστικό, ή τον αραγμένο του καναπέ που ποτέ δεν θα κουνήσει δαχτυλάκι εκτός και είναι για κλικ ή troll στα ΜΚΔ.
|> Το σενάριο σε τίτλους <|
🔻🔻
✔️ O Τζόκερ, o γνωστός κακός από τις ταινίες του Μπάτμαν, αποκτάει όνομα: Άρθουρ Φλεκ, άνθρωπος κακοποιημένος στην παιδική του ηλικία, με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, που ανήκει στα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα. Εργάζεται ως κλόουν για να βγάλει τα προς το ζην και να συντηρήσει την επίσης άρρωστη μητέρα του. Οι δυο τους ζουν σε ένα μικρό διαμέρισμα σε μια φτωχή γειτονιά της Γκόθαμ. Ο Αρθουρ ανεβαίνει τον Γολγοθά του αβοήθητος, είναι κοινωνικά περιθωριοποιημένος, και αποτελεί τον εύκολο στόχο χλευασμού των πάντων, από τους συναδέλφους του μέχρι τους περαστικούς στο δρόμο. Ακόμα και η δομή όπου παίρνει τα φάρμακά του κλείνει, στο όνομα των περικοπών του κράτους. Μέχρι τη μέρα που ένας συνάδελφός του, του δίνει ένα όπλο.
✔️ Εκείνος αρχικά φοβάται, αλλά στην επόμενη απρόκλητη επίθεση που δέχεται, και όντας μόλις απολυμένος από τη δουλειά του, χρησιμοποιεί το όπλο και τότε η «νέμεση» βρίσκει την αρχή του νήματος. Η ταυτότητα των θυμάτων, χωρίς να το γνωρίζει ο ίδιος, δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για τρεις επιφανείς πολίτες της Γκόθαμ, η κοινωνική θέση των οποίων αποτελεί αφορμή για να ξεκινήσει η κατακραυγή των ΜΜΕ ενάντια στον άγνωστο μέχρι εκείνη τη στιγμή κλόουν – δολοφόνο. Η δήλωση του άρχοντα της πόλης Τόμας Γουέιν ότι βλέπει εκείνους που δεν κατάφεραν κάτι στη ζωή τους σαν κλόουν ξεσηκώνει τους περιθωριοποιημένους της Γκόθαμ, που ταυτίζονται με τον κλόουν – δολοφόνο, κι έτσι μια κοινωνική αναταραχή πρωτοφανής στα χρονικά, κάτι σαν εξέγερση, ξεσπάει… Φτωχοί εναντίον πλουσίων.
✔️ Σεναριακά και σκηνοθετικά πρόκειται για ένα σφιχτοδεμένο θρίλερ εξαιρετικά καλογυρισμένο, που ξεφεύγει από το μύθο του Μπάτμαν και σε κρατάει μέχρι το τέλος. Είναι επηρεασμένο από τις ταινίες του Μάρτιν Σκορτσέζε και εκτυλίσσεται το 1981, αλλά οι αναφορές του αντικατοπτρίζουν ένα μεγάλο μέρος των κοινωνικών ανισοτήτων στην Αμερική τού σήμερα. Ανεργία, φτώχεια, ανασφάλεια, ανυπαρξία κοινωνικής φροντίδας, βία σε κάθε πτυχή της ζωής, κυρίαρχα ΜΜΕ που υπνωτίζουν και χλευάζουν τους αδύναμους, κράτος που εξυπηρετεί τα επιχειρηματικά συμφέροντα, με μια λέξη: Καπιταλισμός.
✔️ Η ταινία προσπαθεί να αντιστρέψει τη μέχρι τώρα αφήγηση του κακού Τζόκερ, ανασκευάζοντας τον ήρωα / αντιήρωα. Μας δείχνει έναν αδύναμο και άρρωστο άνθρωπο, που ζητάει προσοχή και αποδοχή, έναν άνθρωπο που δεν θα αισθάνεται αόρατος για τους γύρω του, όπως εκείνοι θέλουν να τον θεωρούν.
✔️ Η ταινία, ανεξάρτητα από την ιδεολογική και καοινωνικοπολιτική οπτική του καθενός μας σίγουρα προβληματίζει και δεν τελειώνει με τους τίτλους τέλους. Το ασυγκράτητο γέλιο του Χοακίν Φίνιξ είναι τόσο βαθιά πικρό που είναι κυριολεκτικά σπαραγμός και η συγκλονιστική του ερμηνεία -το είπαμε ήδη αυτό παραπάνω από μια φορά… είναι ίσως το μεγαλύτερο ατού της ταινίας.
Οι «τιμωροί» της νύχτας (και της μέρας)
Κάναμε ήδη κάποιες αναφορές παραπάνω. Οι κοινωνικές ανισότητες και γενικά οι «αδικίες» στον καπιταλισμό, δεν μπορεί παρά να μπουν στο πετσί όλων -της γης των κολασμένων, αλλά και άλλων κοινωνικών στρωμάτων, μικροαστικών κλπ.
Όμως, επειδή η κοινωνική επανάσταση, που στη σημερινή φάση δεν μπορεί να είναι άλλη από την ανατροπή του σάπιου συστήματος, δεν είναι ante portas (ζούμε τις συνέπειες της αντεπανάστασης με ένα συσχετισμό δύναμης συντριπτικό σε βάρος του υποκειμενικού παράγοντα -άσε που -γενικά, είναι «βαριά η καλογερική»…) οι πολλοί αρέσκονται να την κάνουν, δηλ. νομίζουν πως την κάνουν «κατ’ ιδίαν».
Και εδώ -φυσικά, δε μιλάμε για τη θεωρητική προσέγγιση της “ατομικής λύσης” για την «Ατομική βία & βία των μαζών» (η λογική της ατομικής βίας, είναι ξένη προς τη Μαρξιστική-Λενινιστική σκέψη) -|> βλ και |> Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν για την «ατομική τρομοκρατία»
✔️ Θα θυμούνται οι περισσότεροι τον πρώτο (απ’ ότι μου προκύπτει -μετά Κάλαχαν φυσικά) «εκτελεστή της νύχτας (Death Wish) του 1974 με τον Τσαρλς Μπρόνσον (έχει 7άρι στην ΙΜDb), που μετά τη δολοφονία της γυναίκας του, αποφασίζει να ξεκάνει τους κακοποιούς -αρχίζοντας από τη γειτονιά του, σκοτώνει έναν πρεζάκια …και μετά δε σταματάει με τίποτα.
Πολύ αργότερα η ιστορία επαναλαμβάνεται στο «Μια ξεχωριστή μέρα» (Falling Down) -έχει 8,1 στην ΙΜDb(!!). Αλλά εκεί τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά: Ο ήρωας (Μάικλ Ντάγκλας) είναι τυπικός σαραντάρης λευκός Αμερικανός χαρτογιακάς καθηλωμένος επί ώρα σε μποτιλιάρισμα του δρόμου και «εχθροί» του όλα όσα τον εμποδίζουν … να προλάβει τα γενέθλια της κόρης του -ο Κορεάτης μαγαζάτορας που δεν μιλάει καλά αγγλικά, δύο ισπανόφωνοι αλήτες που προσπαθούν να τον ληστέψουν, ένας νεοναζί, το μαγαζί που δεν του σερβίρει το πρωινό του κλπ. Παρατάει το αυτοκίνητο και, …αποφασίζει να διορθώσει όλα τα στραβά και ανάποδα της πόλης.
Και πολλές ακόμη, «σοβαρές», σοβαροφανείς, φαιδρές κλπ
Προβληματισμένες (αναφερθήκαμε ήδη αρκετά) και προβληματικές, λίγο απ’ όλα…
Δείτε & απολαύστε Joker
🔻🔻
