«ΟΙ ΤΕΜΠΕΛΗΔΕΣ ΦΤΑΙΝΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ» Ανοησία; Ημιμάθεια; ή Σκοπιμότητα;

Γρά­φει ο Γιάν­νης Βεντού­ρας //

Συζη­τού­σα τις προ­άλ­λες με έναν γνω­στό μου, για το θέμα της Ανά­πτυ­ξης της Οικο­νο­μί­ας και των Οικο­νο­μι­κών Κρί­σε­ων. Αυτός ο φίλος ισχυ­ρι­ζό­ταν ότι για τις οικο­νο­μι­κές κρί­σεις που συμ­βαί­νουν, φταί­νε οι εργα­ζό­με­νοι που δεν δου­λεύ­ουν αρκετά.

Σύμ­φω­να με την γνώ­μη του, εάν οι εργα­ζό­με­νοι έδει­χναν μεγα­λύ­τε­ρο ζήλο στην εργα­σία τους, τότε δεν θα έκλει­ναν οι επι­χει­ρή­σεις και η οικο­νο­μία θα είχε συνε­χή άνο­δο. Όταν τον ρώτη­σα αν γνω­ρί­ζει τους μηχα­νι­σμούς που προ­κα­λούν τις οικο­νο­μι­κές κρί­σεις, μου απά­ντη­σε ότι δεν του χρειά­ζε­ται να ξέρει και πολ­λά οικο­νο­μι­κά, αφού υπάρ­χουν τόσοι επι­στή­μο­νες οικο­νο­μο­λό­γοι που τα λένε αυτά στις τηλε­ο­ρά­σεις ή τα γρά­φουν στις εφημερίδες.

Έμει­να σκε­φτι­κός και συλ­λο­γι­ζό­μουν ότι, οι επι­τή­δειοι, χρη­σι­μο­ποιούν την άγνοια και την αμορ­φω­σιά, για να χει­ρα­γω­γούν τους εργαζόμενους.

Αλή­θεια, γνω­ρί­ζεις τι σημαί­νει «Ανά­πτυ­ξη»; Ότι η οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη είναι η αύξη­ση των παρα­γό­με­νων αγα­θών (και υπη­ρε­σιών) μέσα στα πλαί­σια μιας οικο­νο­μί­ας; Ότι για να έχου­με συνε­χή ανά­πτυ­ξη θα πρέ­πει συνε­χώς να αυξά­νο­νται και οι παρα­γό­με­νες ποσό­τη­τες των αγαθών;

Όμως σε μια καπι­τα­λι­στι­κή οικο­νο­μία, όπως η δική μας, αυτό είναι ΑΔΥΝΑΤΟΝ να επι­τευ­χθεί. Όχι για­τί δεν υπάρ­χουν ικα­νοί επι­στή­μο­νες ή δεν έχου­με καλούς πολι­τι­κούς ηγέ­τες, αλλά επει­δή οι εσω­τε­ρι­κοί νόμοι που ισχύ­ουν στο σύστη­μα του καπι­τα­λι­στι­κού τρό­που παρα­γω­γής, δεν το επιτρέπουν!

Ακό­μα και τα σχο­λι­κά βιβλία του Λυκεί­ου μιλά­νε για τους «Οικο­νο­μι­κούς Κύκλους» της Οικο­νο­μί­ας, δηλα­δή για τις συνε­χείς περιό­δους της Ανά­πτυ­ξης και της Κρίσης.

Ένα διά­γραμ­μα σαν το παρα­κά­τω, θα το βρεί­τε σε όλα τα σχο­λι­κά και πανε­πι­στη­μια­κά οικο­νο­μι­κά εγχει­ρί­δια. Σε αυτό φαί­νε­ται καθα­ρά ότι, κάθε περί­ο­δος Ανά­πτυ­ξης ακο­λου­θεί­ται υπο­χρε­ω­τι­κά από μια περί­ο­δο Κρίσης.

Όταν η παρα­γω­γή αυξά­νε­ται από το σημείο Α και πηγαί­νει προς το σημείο Β, τότε έχου­με την περί­ο­δο της Οικο­νο­μι­κής Ανά­πτυ­ξης. Όταν όμως η Ανά­πτυ­ξη φτά­σει στο υψη­λό­τε­ρο σημείο (το Β) τότε αρχί­ζει να μειώ­νε­ται η παρα­γω­γή. Η μεί­ω­ση αυτή θα είναι συνε­χής μέχρι να φτά­σει στο χαμη­λό­τε­ρο σημείο (το Γ). Όλη η δια­δρο­μή από το Β στο Γ, είναι η περί­ο­δος της Οικο­νο­μι­κής Κρί­σης. Μάλι­στα, όσο η οικο­νο­μία παρα­μέ­νει κοντά στο σημείο Γ, χωρίς μεγά­λες δια­κυ­μάν­σεις, λέμε ότι αυτή βρί­σκε­ται σε Ύφεση.

Στη συνέ­χεια η καπι­τα­λι­στι­κή οικο­νο­μία, αφού ξεπε­ρά­σει την περί­ο­δο της Κρί­σης (και της Ύφε­σης) ξανα­βά­ζει μπρο­στά τις μηχα­νές της και αρχί­ζει ξανά να αυξά­νει την παρα­γω­γή. Αρχί­ζει λοι­πόν ένας και­νούρ­γιος Οικο­νο­μι­κός Κύκλος.

Όσο η παρα­γω­γή αυξά­νε­ται από το σημείο Γ και βαδί­ζει προς το σημείο Δ, τόσο οι μηχα­νές της οικο­νο­μί­ας φου­λά­ρουν και η παρα­γω­γή αυξά­νε­ται όλο και περισ­σό­τε­ρο. Όσο όμως αυξά­νε­ται η παρα­γω­γή, τόσο αυξά­νο­νται και οι πωλή­σεις των επι­χει­ρη­μα­τιών και συνε­πώς άλλο τόσο, τα κέρ­δη τους εκτι­νάσ­σο­νται στα ύψη.

Εκεί όμως που όλα πάνε καλά για την οικο­νο­μία, ξαφ­νι­κά η ζήτη­ση για κατα­νά­λω­ση αγα­θών δεν μπο­ρεί να καλύ­ψει την ποσό­τη­τα που παρά­γουν οι επι­χει­ρή­σεις. Τα αγα­θά που έχουν παρα­χθεί αρχί­ζουν να συσ­σω­ρεύ­ο­νται απού­λη­τα στις απο­θή­κες, με απο­τέ­λε­σμα οι καπι­τα­λι­στές επι­χει­ρη­μα­τί­ες να μειώ­νουν και αυτοί την παρα­γω­γή τους. Αρχι­κά μειώ­νουν την ταχύ­τη­τα των μηχα­νών, στη συνέ­χεια στα­μα­τά­νε κάποιες βάρ­διες παρα­γω­γής και τέλος κλεί­νουν ολό­κλη­ρα εργοστάσια.

Αλλά μεί­ω­ση της παρα­γω­γής, σημαί­νει απο­λύ­σεις και ανερ­γία. Επέρ­χε­ται δηλα­δή μεί­ω­ση των εισο­δη­μά­των των εργα­ζο­μέ­νων και συνε­πώς παρα­πέ­ρα μεί­ω­ση της ζήτη­σης αγα­θών. Αυτό εντεί­νει ακό­μα παρα­πέ­ρα την οικο­νο­μι­κή κρί­ση. Η οικο­νο­μία ακο­λου­θεί την πορεία από το Δ στο Ε, όπως φαί­νε­ται στο σχή­μα μας, για να ολο­κλη­ρώ­σει έναν ακό­μα οικο­νο­μι­κό κύκλο.

Συνε­πώς, σύμ­φω­να, όχι μόνο με τους μαρ­ξι­στές, αλλά και με τους αστούς οικο­νο­μο­λό­γους, η οικο­νο­μι­κή κρί­ση ξεσπά­ει ακρι­βώς στο σημείο όπου η παρα­γω­γή έχει φτά­σει στο υψη­λό­τε­ρο σημείο. Δηλα­δή τη στιγ­μή που οι εργα­ζό­με­νοι παρά­γουν πολύ περισ­σό­τε­ρα από αυτά που μπο­ρούν να καταναλώσουν.

Συνε­πώς καταρ­ρί­πτε­ται το «αφε­λές» επι­χεί­ρη­μα ότι τάχα για τις οικο­νο­μι­κές καπι­τα­λι­στι­κές κρί­σεις φταί­νε οι εργα­ζό­με­νοι που τεμπε­λιά­ζουν. Αντι­θέ­τως μάλι­στα, θα μπο­ρού­σε να πει κάποιος, ότι οι κρί­σεις συμ­βαί­νουν, επει­δή η εργα­σία των εργα­ζό­με­νων είναι πολύ παραγωγική!

Για­τί όμως οι αστοί χρη­σι­μο­ποιούν τέτοιες από­ψεις (όπως την παρα­πά­νω), αφού και αντιε­πι­στη­μο­νι­κές είναι και οι ίδιοι γνω­ρί­ζουν πολύ καλά ότι δεν ισχύ­ουν όλα αυτά;

Μα επει­δή θέλουν να περά­σουν την ιδέα στην εργα­τι­κή τάξη, ότι για τις οικο­νο­μι­κές κρί­σεις δεν φταί­ει ο καπι­τα­λι­στι­κός τρό­πος παρα­γω­γής, αλλά οτι­δή­πο­τε άλλο, (όπως στην περί­πτω­σή μας η ίδια η τεμπε­λιά των εργα­ζο­μέ­νων). Επει­δή εάν οι εργα­ζό­με­νοι συνει­δη­το­ποι­ή­σουν ότι, για τις καπι­τα­λι­στι­κές κρί­σεις και τις τρα­γι­κές συνέ­πειες που έχουν αυτές στη ζωή τους, φταί­ει ο καπι­τα­λι­σμός, ίσως τότε θελή­σουν να δοκι­μά­σουν τον σοσια­λι­στι­κό τρό­πο παραγωγής.

Αλλά γεν­νιέ­ται το ερώ­τη­μα. Μα καλά, πώς γίνε­ται την στιγ­μή που όλα πάνε περί­φη­μα στην οικο­νο­μία, την στιγ­μή όπου η παρα­γω­γή έχει αυξη­θεί στο έπα­κρο, όπου η ανερ­γία είναι σχε­τι­κά μειω­μέ­νη και τα εισο­δή­μα­τα της εργα­τι­κής τάξης συνο­λι­κά είναι αυξη­μέ­να, για­τί η ζήτη­ση (η κατα­νά­λω­ση) αγα­θών δεν μπο­ρεί να καλύ­ψει τις παρα­γό­με­νες ποσότητες;

Σε αυτό το ερώ­τη­μα οι αστοί οικο­νο­μο­λό­γοι δεν μπο­ρούν να δώσουν απά­ντη­ση. Όλες οι προ­σπά­θειές τους για να εξη­γή­σουν τις «Κρί­σεις» απέ­βη­σαν μάταιες. Μόνο η ανά­λυ­ση του Κάρο­λου Μάρξ για την Αξία και την Υπε­ρα­ξία έχει δώσει πει­στι­κή απά­ντη­ση. Οι αστοί οικο­νο­μο­λό­γοι προ­σπα­θούν εδώ και 150 χρό­νια να καταρ­ρί­ψουν την θεω­ρία του, αλλά μέχρι τώρα δεν το κατάφεραν.

Αξί­ζει λοι­πόν, χωρίς να μπού­με σε λεπτο­μέ­ρειες, να δού­με με ποιόν τρό­πο η Υπε­ρα­ξία που καρ­πώ­νο­νται οι καπι­τα­λι­στές από την εργα­σία των εργα­τών, οδη­γεί στις οικο­νο­μι­κές καπι­τα­λι­στι­κές κρίσεις.

Η εργα­τι­κή τάξη (ας υπο­θέ­σου­με της Ελλά­δας) προ­σφέ­ρει την εργα­τι­κή της δύνα­μη στις επι­χει­ρή­σεις των καπι­τα­λι­στών, με την οποία παρά­γε­ται μια ποσό­τη­τα αγα­θών. Ας υπο­θέ­σου­με ότι η αξία των αγα­θών που παρή­χθη­σαν είναι 175 δις ευρώ. Από αυτή την αξία, οι καπι­τα­λι­στές δίνουν στους εργά­τες μόνο ένα μέρος της, ας υπο­θέ­σου­με τα 100 δις ευρώ και το υπό­λοι­πο (τα 75 δις) τα παρα­κρα­τά­νε οι καπι­τα­λι­στές, κλέ­βο­ντας έτσι ένα μέρος από την εργα­σία της εργα­τι­κής τάξης.

Οι εργα­ζό­με­νοι θα χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν ολό­κλη­ρο το ποσό που πήραν για να αγο­ρά­σουν τα αγα­θά που παρή­γα­γαν οι ίδιοι. Θα δια­τε­θούν λοι­πόν στην κατα­νά­λω­ση και 100 δις ευρώ. (Ακό­μα και να κρα­τή­σουν λίγα χρή­μα­τα στην άκρη, στη συνέ­χεια και αυτά θα χρη­σι­μο­ποι­η­θούν για αγο­ρές αγαθών).

Από την άλλη μεριά, από τα 75 δις που πήρε η αστι­κή τάξη, μόνο ένα μέρος από αυτά θα δια­τε­θεί στην κατα­νά­λω­ση και την πολυ­τε­λή δια­βί­ω­σή της. Ας υπο­θέ­σου­με ότι το ποσόν αυτό είναι 25 δις.
Τα υπό­λοι­πα 50 δις οι καπι­τα­λι­στές θα τα κρα­τή­σουν στην άκρη και θα τα χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν για και­νούρ­γιες επεν­δύ­σεις, ώστε να βγά­λουν ακό­μα περισ­σό­τε­ρα κέρ­δη, ακό­μα μεγα­λύ­τε­ρη κλεμ­μέ­νη υπε­ρα­ξία. Ακό­μα και αν ορι­σμέ­νοι τα κατα­θέ­σουν προ­σω­ρι­νά στις τρά­πε­ζες, αυτά θα χρη­σι­μο­ποι­η­θούν από άλλους καπι­τα­λι­στές (μέσω του τρα­πε­ζι­κού δανει­σμού) για νέες επεν­δύ­σεις. Με αυτό τον τρό­πο (με την αύξη­ση της παρα­γω­γής), προ­χω­ρά­ει και η Ανά­πτυ­ξη της οικονομίας.

Έτσι λοι­πόν, λόγω της απλη­στί­ας του κεφα­λαί­ου, θα γίνουν νέες επεν­δύ­σεις και η παρα­γω­γή θα αυξη­θεί ακό­μα περισ­σό­τε­ρο, δημιουρ­γώ­ντας τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις για την επό­με­νη κρίση.

Αυτό θα συμ­βεί επει­δή, όπως προ­κύ­πτει από το παρά­δειγ­μά μας, από τα αγα­θά που παρή­γα­γε η Ελλη­νι­κή οικο­νο­μία, μόνο ένα μέρος τους θα μπο­ρέ­σουν να που­λη­θούν. Από τα συνο­λι­κά αγα­θά αξί­ας 175 δις, αγα­θά αξί­ας 50 δις θα μεί­νουν απού­λη­τα. Είναι ίσο με το ποσό το οποίο η αστι­κή τάξη δεν το έρι­ξε στην κατα­νά­λω­ση! Για να ισορ­ρο­πή­σουν την κατά­στα­ση, οι καπι­τα­λι­στές προ­σπα­θούν τις ποσό­τη­τες που περισ­σεύ­ουν, να τις εξά­γουν σε άλλες οικο­νο­μί­ες. Αυτό όμως δεν μπο­ρούν να το πετύ­χουν πάντα, επει­δή εκεί πρέ­πει να αντα­γω­νι­στούν και τους ξένους καπιταλιστές.

Η οικο­νο­μι­κή καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση έχει σαν απο­τέ­λε­σμα την κατα­στρο­φή παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων και αγα­θών, μέχρι να φτά­σει σε τέτοιο επί­πε­δο, όπου το δια­θέ­σι­μο εισό­δη­μα για κατα­νά­λω­ση να είναι μεγα­λύ­τε­ρο από την προ­σφε­ρό­με­νη ποσό­τη­τα αγα­θών. Τότε θα αρχί­σουν πάλι οι καπι­τα­λι­στές να πραγ­μα­το­ποιούν νέες επεν­δύ­σεις και να αυξά­νουν εκ νέου την παρα­γω­γή. Θα αρχί­σει ο νέος ανα­πτυ­ξια­κός οικο­νο­μι­κός κύκλος.

Συνε­πώς, εφό­σον η αστι­κή τάξη απο­σπά από την εργα­τι­κή τάξη την υπε­ρα­ξία, την οποία χρη­σι­μο­ποιεί για την παρα­πέ­ρα ανά­πτυ­ξη της οικο­νο­μί­ας, ταυ­τό­χρο­να ετοι­μά­ζει και την επό­με­νη καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση. Είναι μια αντί­φα­ση, χωρίς την οποία δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει καπι­τα­λι­στι­κός τρό­πος παρα­γω­γής και από αυτή δεν μπο­ρεί να ξεφύ­γει με τίποτα.

Το κυνή­γι του καπι­τα­λι­στι­κού κέρ­δους φέρ­νει και τις οικο­νο­μι­κές κρίσεις.

Όσο υπάρ­χει Καπι­τα­λι­σμός, θα υπάρ­χουν και οι Οικο­νο­μι­κές Κρίσεις.

(Σημεί­ω­ση. Μιλά­με για καπι­τα­λι­στι­κές οικο­νο­μι­κές κρί­σεις, επει­δή στον σοσια­λι­στι­κό τρό­πο παρα­γω­γής (όπου υπάρ­χει σχε­δια­σμέ­νη παρα­γω­γή και έλλει­ψη υπε­ρα­ξί­ας), δεν υπάρ­χουν οικο­νο­μι­κές κρίσεις).

________________________________________________________________________________________________

Ο Γιάν­νης Γιάν­νης Βεντού­ρας είναι οικο­νο­μο­λό­γος — συγ­γρα­φέ­ας. Γεν­νή­θη­κε στην Αθή­να το 1959 και σπού­δα­σε στο οικο­νο­μι­κό τμή­μα της σχο­λής ΝΟΕ του ΑΠΘ. Εργά­σθη­κε σαν οικο­νο­μι­κός διευ­θυ­ντής και οικο­νο­μι­κός σύμ­βου­λος σε εται­ρεί­ες του ιδιω­τι­κού τομέα, μελε­τώ­ντας από τα «μέσα» το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα. Συμ­με­τέ­χει ενερ­γά στο λαϊ­κό κίνημα.
Είναι εκλεγ­μέ­νος τοπι­κός σύμ­βου­λος στον Δήμο Αχαρ­νών. Διδά­σκει δωρε­άν Πολι­τι­κή Οικο­νο­μία στο Λαϊ­κό Πανε­πι­στή­μιο «Δημή­τρης Γληνός».