25 ΔΕΚΕΜΒΡΗ 1944 H επιχείρηση των υπονόμων της Αθήνας

Τότε το Κόμ­μα απο­φά­σι­σε την ανα­τί­να­ξη του ξενο­δο­χεί­ου της Μ. Βρε­τα­νί­ας, έδρα της κυβέρ­νη­σης Παπαν­δρέ­ου και των Αγγλων κατακτητών.

Να τι γρά­φει ο Β. Μπαρ­τζώ­τας (Φάνης), γραμ­μα­τέ­ας της ΚΟΑ την περί­ο­δο εκείνη:

«Δυνά­μεις του ΕΛΑΣ Αθή­νας πλαι­σιω­μέ­νες από στε­λέ­χη της ΚΟΑ με επι­κε­φα­λής στον σ. Σπύ­ρο Καλο­δί­κη, έκα­ναν μια άλλη τολ­μη­ρή και ηρω­ι­κή επι­χεί­ρη­ση. Εχο­ντας στα χέρια τους το γενι­κό σχε­διά­γραμ­μα των υπο­νό­μων της Αθή­νας, έπει­τα από πορεία 12 ωρών μέσα στα βρώ­μι­κα νερά των οχε­τών, με άμε­σο κίν­δυ­νο της ζωής τους, κατόρ­θω­σαν να κου­βα­λή­σουν κάτω από την πλα­τεία Συντάγ­μα­τος, ακρι­βώς στο ξενο­δο­χείο της “Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας”, όπου ήταν η έδρα της κυβέρ­νη­σης του Γ. Παπαν­δρέ­ου, του “Κρά­τους Παπαν­δρέ­ου”, περί­που έναν τόνο εκρη­κτι­κής ύλης, τρο­τύ­λης και με ηλε­κτρι­κό σύρ­μα συνέ­δε­σαν την τρο­τύ­λη με ειδι­κό ηλε­κτρι­κό μηχά­νη­μα ανα­τί­να­ξης, που βρί­σκο­νταν στη δική μας περιο­χή. Ο σ. Καλο­δί­κης ανέ­φε­ρε σε μένα, τη μέρα των Χρι­στου­γέν­νων (25 Δεκέμ­βρη 1944), για την επι­χεί­ρη­ση αυτή, με τη δήλω­ση ότι είναι έτοι­μοι να τινά­ξουν στον αέρα το άντρο της κυβέρ­νη­σης Παπαν­δρέ­ου και των Αγγλων. Εγώ ανέ­φε­ρα στο ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ που θα ‘δινε και την τελι­κή έγκρι­ση. Το ΠΓ της ΚΕ έχο­ντας υπό­ψη τον ερχο­μό του Τσόρ­τσιλ και τις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις μαζί του, μας είπε να περι­μέ­νου­με μερι­κές μέρες».

Η προ­ε­τοι­μα­σία της επι­χεί­ρη­σης αυτής είχε αρχί­σει. Προη­γού­με­να είχαν παρ­θεί από το Δήμο της Αθή­νας οι σχε­τι­κοί χάρ­τες των υπο­νό­μων της Αθή­νας. Μελε­τή­θη­καν από ειδι­κούς συντρόφους.

Ο ένας σύντρο­φος μηχα­νι­κός, ειδι­κευ­μέ­νος στους υπο­νό­μους του Βελ­γί­ου και ο άλλος υπο­λο­χα­γός Μηχα­νι­κού, ειδι­κευ­μέ­νος στα εκρη­κτι­κά, δυστυ­χώς δε θυμά­μαι τα ονό­μα­τά τους, κατά­στρω­σαν τα σχέ­δια για την είσο­δό μας στους υπο­νό­μους της Αθή­νας και καθό­ρι­σαν το σημείο των υπο­νό­μων από όπου θα μπού­με. Εγι­ναν από τους ειδι­κούς οι σχε­τι­κές προ­ε­τοι­μα­σί­ες μέσα στους υπο­νό­μους, αφού οι υπό­νο­μοι δεν ήσαν σε ευθεία γραμ­μή. Αλλού ήταν ανή­φο­ρος και αλλού κατή­φο­ρος, οπό­τε χρειά­στη­κε να τοπο­θε­τη­θούν σκά­λες κλπ. Ολα είχαν ετοιμαστεί.

Στις 22/12/1944, τελι­κά, αν θυμά­μαι καλά, απο­φα­σί­στη­κε να μπού­με μέσα στον υπό­νο­μο 150 περί­που άνδρες του ΕΛΑΣ και άλλα στε­λέ­χη του Κόμ­μα­τος, με στό­χο και κατεύ­θυν­ση το ξενο­δο­χείο της “Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας”, μετα­φέ­ρο­ντας από τον υπό­νο­μο που δέχε­ται τα βρό­χι­να νερά και τις βρω­μιές της τότε Αθή­νας, έναν τόνο περί­που εκρη­κτι­κής ύλης, τρο­τύ­λης. Η επι­χεί­ρη­ση ξεκί­νη­σε από το Μεταξουργείο.

Ο υπό­νο­μος δεν ήταν αυτός που δέχε­ται τις ακα­θαρ­σί­ες, αλλά τα βρό­χι­να νερά και η κάθο­δος έγι­νε με σιδε­ρέ­νια και όχι ξύλι­νη σκά­λα. Η ατμό­σφαι­ρα μέσα δεν ήταν καθό­λου ευχά­ρι­στη. Μύρι­ζε υγρα­σία και μού­χλα. Και τα νερά, στα σημεία που ήταν φαρ­δύς ο υπό­νο­μος, μας φτά­να­νε ως τα γόνα­τα, ενώ όπου στέ­νευε φτά­να­νε ως το στή­θος, χώρια τα τερά­στια ποντίκια…

Η επι­χεί­ρη­ση από το Μετα­ξουρ­γείο δεν προ­χώ­ρη­σε. Είχα­με την απώ­λεια του μέλους του Γρα­φεί­ου της Αχτί­δας που σκο­τώ­θη­κε από αγγλι­κό βλή­μα. Είδαν κάποια μικρή μάζω­ξη στο σπί­τι που βρι­σκό­μα­σταν και μας έρι­ξαν. Η καθο­δή­γη­ση της Αχτί­δας κατό­πιν τού­του απο­φά­σι­σε να στα­μα­τή­σει η επι­χεί­ρη­ση και φυσι­κά να γίνει σε άλλο σημείο.

Πράγ­μα­τι η επι­χεί­ρη­ση έγι­νε στη Λένορ­μαν πολύ πιο μακριά από το Μετα­ξουρ­γείο. Μπή­καν όλοι οι άνδρες στον υπό­νο­μο με προ­σο­χή κατά ομά­δες τοπο­θέ­τη­σαν την εκρη­κτι­κή ύλη και επέ­στρε­ψαν ύστε­ρα από αρκε­τές ώρες.

Αφού τέλειω­σε αυτή η φάση έδω­σε εντο­λή το Γρα­φείο της Αχτί­δας και συγκε­κρι­μέ­να ο Γραμ­μα­τέ­ας της Αχτί­δας Μπά­μπης Γρη­γο­ριά­δης, είχα­με δου­λέ­ψει μαζί από το 1943 που ήταν γραμ­μα­τέ­ας της 6ης Αχτί­δας, να μπού­με 5 σύντρο­φοι, για να κάνου­με τον τελευ­ταίο έλεγ­χο των καλωδίων.

Σημειώ­νω τις δυσκο­λί­ες που συνα­ντή­σα­με από την είσο­δο του υπο­νό­μου μέχρι το τέρ­μα και το σημειώ­νω αυτό για­τί τις έζη­σα ο ίδιος. Φυσι­κά, οι δυσκο­λί­ες, που αντι­με­τώ­πι­σαν οι προη­γού­με­νες ομά­δες που κου­βα­λού­σαν το φορ­τίο της εκρη­κτι­κής ύλης στην πλά­τη τους, ήταν πολύ μεγα­λύ­τε­ρες και οι κίν­δυ­νοι πολύ περισσότεροι.

Οπως ανα­φέ­ρω πιο πάνω ο υπό­νο­μος δεν ήταν ευθύς είχε λακ­κού­βες μικρές και μεγά­λες που γλί­στρα­γες και έμπαι­νες μέσα στο νερό και σε ορι­σμέ­να σημεία πάνω από τη μέση μέχρι και στο στή­θος. Οι δρό­μοι δεν ήταν σε ευθεία γραμ­μή, το επί­πε­δο του δρό­μου άλλα­ζε μέχρι που δημιουρ­γού­σε μικρούς καταρ­ρά­χτες και ανε­βαί­να­με σε σκά­λες που το πρώ­το συνερ­γείο είχε τοπο­θε­τή­σει. Θυμά­μαι πως κάτω από την Ερμού ήταν μία δίο­δος πολύ μικρή και στε­νή. Αρκεί να σημειώ­σω πως την περά­σα­με με την κοι­λιά, μπου­σου­λώ­ντας στο νερό. Και σε άλλα σημεία περ­νού­σα­με σκυμ­μέ­νοι, ήταν πολύ δύσκο­λη η διαδρομή.

Κίν­δυ­νοι υπήρ­χαν πολ­λοί. Εκτός αυτών που ανέ­φε­ρα ήταν και οι κίν­δυ­νοι που προ­έρ­χο­νταν από τα φρε­ά­τια των δρό­μων που μέσω αυτών έμπαι­ναν τα νερά στον υπόνομο.

Ακού­γα­με τα βήμα­τα των περα­στι­κών και φυσι­κά και τις περι­πο­λί­ες των Αγγλων στρα­τιω­τών. Αυτό το γεγο­νός υπο­χρέ­ω­νε όλους τους συντρό­φους που βρί­σκο­νταν μέσα στον υπό­νο­μο να είναι πολύ προ­σε­κτι­κοί. Οι βρω­μιές και ανα­θυ­μιά­σεις μας έφερ­ναν βήχα, φτέρ­νι­σμα που μας ανά­γκα­ζαν να προ­σέ­χου­με για να μη μας αντι­λη­φθούν. Δε βγά­ζα­με κου­βέ­ντα, η συνεν­νό­η­ση γινό­ταν με χειρονομίες.

Τελι­κά παρ’ όλες αυτές τις δυσκο­λί­ες επι­στρέ­ψα­με στη βάση μας. Η επι­χεί­ρη­ση τέλειω­σε και πέτυ­χε αφού ξεπέ­ρα­σε σε χρό­νο περί­που 12–15 ώρες και τελι­κά περι­μέ­να­με το σύν­θη­μα για να μπει σε ενέρ­γεια η ηλεκτρογεννήτρια.

Το αυτο­κί­νη­το με την ηλε­κτρο­γεν­νή­τρια θα έδι­νε στην κατάλ­λη­λη στιγ­μή τον σπιν­θή­ρα στα εκρη­κτι­κά που ήταν τοπο­θε­τη­μέ­να στα θεμέ­λια και κάτω από τα υπό­γεια της “Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας”. Ερχε­ται όμως ξαφ­νι­κά ο Σπύ­ρος Καλο­δί­κηςΒ‘ Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΟΑ με μοτο­σι­κλέ­τα, (δολο­φο­νή­θη­κε το Νοέμ­βρη του 1947 από όργα­να της Ασφά­λειας στη Λάρι­σα) και σε έξαλ­λη κατά­στα­ση φώνα­ξε τους άνδρες που χει­ρι­ζό­ταν τη γεννήτρια.

“Στα­μα­τή­στε — Σβή­στε τη γεν­νή­τρια αμέ­σως. Στα­μα­τή­στε! Η ανα­τί­να­ξη δε θα γίνει. Ηρθε ο Τσόρ­τσιλ στη “Μεγά­λη Βρε­τα­νία”. Σταματήστε!…”.

Ολοι, όσοι βρε­θή­κα­με εκεί και πήρα­με μέρος στην επι­χεί­ρη­ση, βρεγ­μέ­νοι ως το κόκα­λο από τα νερά των υπο­νό­μων, αισθαν­θή­κα­με αγα­νά­κτη­ση για τη ματαί­ω­ση αυτής της ανατίναξης».

Ο δημο­σιο­γρά­φος κ. Παπα­χε­λάς σε εκπο­μπή του σε τηλε­ο­πτι­κό σταθ­μό μετα­ξύ των άλλων ανα­φέρ­θη­κε και στην «επι­χεί­ρη­ση των υπονόμων».

Δε γνω­ρί­ζω αν αυτοί που παρα­βρέ­θη­καν σ’ αυτή την εκπο­μπή είχαν πάρει μέρος σ’ αυτή την επι­χεί­ρη­ση. Εγώ δε θυμά­μαι, μπο­ρεί να κάνω λάθος ή μπο­ρεί να έμα­θαν ή άκου­σαν από άλλους τα της επι­χεί­ρη­σης αυτής.

Εγώ πήρα μέρος σ’ αυτή την επι­χεί­ρη­ση και μάλι­στα, όπως σημειώ­νω παρα­πά­νω, συμ­με­τεί­χα στο τελευ­ταίο συνερ­γείο, που κάνα­με τον έλεγ­χο των καλω­δί­ων και δίνω στοι­χεία για τις δυσκο­λί­ες και τους κιν­δύ­νους που αντι­με­τώ­πι­σε όλη η δύνα­μη των συντρό­φων που πήρε μέρος μέχρι και τον ερχο­μό του συντρό­φου Καλοδίκη.

Ηταν πράγ­μα­τι μια τολ­μη­ρή και ηρω­ι­κή πρά­ξη. Φυσι­κά δεν ήταν η μοναδική.

Και άλλες πολ­λές ηρω­ι­κές πρά­ξεις έγι­ναν στην πορεία των λαϊ­κών αγώ­νων με μπρο­στά­ρη το ΚΚΕ. Το Κόμ­μα μας στη μακραί­ω­νη πορεία του πάνω από 82 συνε­χή χρό­νια έχει να παρου­σιά­σει πλη­θώ­ρα τέτοιων μικρό­τε­ρων ή και μεγα­λύ­τε­ρων ηρω­ι­κών πράξεων.

Ανέ­δει­ξε χιλιά­δες ήρω­ες που έδω­σαν τη ζωή τους για το Κόμ­μα, το λαό, το πιστεύω τους.

Το ΚΚΕ, κόμ­μα νέου τύπου, ηρω­ι­κό ατα­λά­ντευ­το, ήταν μπρο­στά­ρης των αγώ­νων του λαού για μια Ελλά­δα σοσια­λι­στι­κή. Πρέ­πει να ξεκα­θα­ρί­σου­με όμως πως άλλο είναι η ηρω­ι­κή πρά­ξη όσο μεγά­λη και αν είναι κι άλλο είναι ο άνθρω­πος κομ­μου­νι­στής, ο αγω­νι­στής, ο ήρωας.

Η ηρω­ι­κή πρά­ξη είναι ένα γεγο­νός που γίνε­ται από ένα δυο συντρό­φους ή ακό­μα ομά­δα συντρό­φων. Αυτή η ενέρ­γεια είναι αξιέ­παι­νη απο­τε­λεί παρά­δειγ­μα προς μίμη­ση, είναι μια πρά­ξη ηρω­ι­κή ασφα­λώς που συμ­βάλ­λει στην ανά­τα­ση του κινή­μα­τος στην ανά­πτυ­ξη των αγώ­νων και σαν τέτοια πρέ­πει να την εκτιμούμε.

Ομως, ο τίτλος ήρω­ας δεν κρί­νε­ται μόνο από τη συγκε­κρι­μέ­νη ηρω­ι­κή πρά­ξη κρί­νε­ται και από την όλη αγω­νι­στι­κή συνέ­χειά του, τη μετέ­πει­τα στά­ση του, τη συνέ­πειά του στο πιστεύω του και, πολύ περισ­σό­τε­ρο, εκτι­μά­ται ιστο­ρι­κά μετά το θάνα­τό του.

Ενδει­κτι­κά ανα­φέ­ρω ήρω­ες, για να δεί­ξω τη σημα­σία της παρα­πά­νω προ­ϋ­πό­θε­σης, Σου­κα­τζί­δης, Τατά­κης, Μπε­λο­γιάν­νης, Πλου­μπί­δης, Σαμπα­τά­κος, οι τρεις ΕΠΟ­Νί­τες στο Βύρω­να. Μακρύς είναι ο κατά­λο­γος τέτοιων ηρώ­ων. Ομως υπάρ­χουν και ηρω­ι­κές πρά­ξεις που ίσως να μην τις θυμό­μα­στε, ίσως δεν έγι­ναν γνω­στοί οι σύντρο­φοι που συνέ­βα­λαν σ’ αυτές τις πολύ τολ­μη­ρές πράξεις.

Ποιος θυμά­ται το φωτει­νό σήμα ΕΑΜ στην Ακρό­πο­λη και τους συντρό­φους που το έστησαν:

Ποιος θυμά­ται την κατά­λη­ψη του κρα­τι­κού ραδιο­φω­νι­κού σταθ­μού, κάπου στο Ζάπ­πειο, το 1942 και την ολι­γό­λε­πτη εκπο­μπή για το ΕΑΜ;

Τέτοιες ηρω­ι­κές πρά­ξεις έγι­ναν πολ­λές. Το ΚΚΕ είναι το μονα­δι­κό Κόμ­μα που σε όλη του την πορεία πάλε­ψε και παλεύ­ει κάτω από δυσκο­λό­τα­τες συν­θή­κες, νόμι­μες, παρά­νο­μες, ημι­πα­ρά­νο­μες. Εδω­σε και δίνει ηρω­ι­κούς αγώ­νες, ανέ­δει­ξε χιλιά­δες ήρωες.

Κατα­λή­γο­ντας θέλω να πω ότι ο κομ­μου­νι­στής και μετά από μια ή περισ­σό­τε­ρες ηρω­ι­κές πρά­ξεις, συνε­χί­ζει να παλεύ­ει με συνέ­πεια και ευθύ­νη για την υπό­θε­ση της εργα­τι­κής τάξης. Δεν περιαυ­το­λο­γεί, ούτε καυ­χιέ­ται, κομπορ­ρη­μο­νεί για το έργο του. Υπο­τάσ­σει το εγώ στο συνο­λι­κό συμ­φέ­ρον, στο συμ­φέ­ρον του αγώ­να, συνε­χί­ζει να συνει­σφέ­ρει όσο ζει, για να δικαιώ­σει την εκτί­μη­ση που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν και κατά κύριο λόγο το Κόμ­μα. Τότε και μόνον τότε δικαιω­μα­τι­κά θα δοθεί ο τίτλος του ήρωα, σ’ αυτούς τους αγωνιστές.